Μικρό βιογραφικό για το στοιχείο κρυπτόν. Κάθε Κυριακή «Το Βήµα» µας ταξιδεύει και σε µία άλλη γωνιά του περιοδικού πίνακα.
Βίος και πολιτεία


Ο σκωτσέζικης καταγωγής χημικός Γουίλιαμ Ράμσεϊ και ο βοηθός του άγγλος χημικός Μόρις Τρέιβερς ανακάλυψαν το κρυπτόν το 1898 στο Λονδίνο. Ο Ράμσεϊ είχε ήδη ανακαλύψει το ήλιον και το αργόν, αλλά είχε στο μυαλό του ότι υπήρχαν κι άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία στην περιοχή αυτή των χημικών στοιχείων που αποτέλεσαν τελικά την ομάδα των ευγενών ή αδρανών αερίων. Και είναι σχετικά αδρανή ακριβώς διότι η εξωτερική στοιβάδα των ατόμων τους όπου κυκλοφορούν τα ηλεκτρόνια, τα υπεύθυνα για τις χημικές αντιδράσεις, είναι συμπληρωμένη και έτσι δεν δίνει… δικαιώματα για πολλά-πολλά.
Ο Ράμσεϊ είχε ήδη ανακαλύψει το ήλιον και το αργόν όταν αποφάσισε να συνεχίσει τις προσπάθειές του, βέβαιος ότι «κρύβονταν» και άλλα στοιχεία στην ίδια περιοχή του Περιοδικού Συστήματος. Και μάλιστα το ένα μπορεί να έκρυβε το άλλο. Είχε λοιπόν την υποψία ότι μέσα στο αργόν που είχε ήδη βρει μπορεί να του είχε διαφύγει η ύπαρξη και άλλου αερίου. Οι Ράμσεϊ και Τρέιβερς σκέφτηκαν λοιπόν να βγάλουν πάλι από μια ποσότητα ατμοσφαιρικού αέρα το αργόν, να το υγροποιήσουν και να το… ψάξουν καλύτερα. Τελικά ήταν τόσο άπειροι ακόμη στο θέμα τού πώς μεταχειριζόμαστε τα υγροποιημένα αέρια που από ένα λίτρο υγρού αέρα, ώσπου να μάθουν τα κόλπα του, τους έμειναν μόλις 100 κυβικά εκατοστά. Τώρα πια δεν περίμεναν κάποιο ελαφρύτερο αέριο να βρίσκεται εκεί στην πενιχρή αυτή ποσότητα που περιείχε ως επί το πλείστον αργόν. Αλλά μήπως υπήρχε κάτι πιο βαρύ από το αργόν; Αφαίρεσαν με την παρουσία πυρακτωμένου χαλκού και μαγνησίου το άζωτο και το οξυγόνο, πήραν ό,τι έμεινε και με τη βοήθεια υψηλής τάσης σε κενό μελέτησαν το φάσμα εκπομπής. Δύο λαμπερές γραμμές, μία κίτρινη και μία πράσινη, εμφανίστηκαν. Μέτρησαν τις δύο ειδικές θερμότητες που έχει κάθε αέριο, με σταθερή πίεση και σταθερό όγκο, και το αποτέλεσμα, 1,66, έδειξε ότι δεν επρόκειτο για ένωση αλλά για μονοατομικό αέριο, και μάλιστα καινούργιο.
Γιατί το είπαν έτσι


Με δεδομένη την ευχαρίστηση, την ηδονή θα έλεγα, που αισθάνονται πολλοί αλλοδαποί επιστήμονες να ανατρέχουν στην ελληνική γλώσσα για να δημιουργήσουν νέες λέξεις για νέα πράγματα και με τα όσα αναφέρονται παραπάνω σχετικά με τον εντοπισμό του, έρχεται αρκετά φυσιολογικό το ότι τελικά ο Ράμσεϊ, που τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ της Χημείας για τη δουλειά του στα ευγενή αέρια, όταν το ανακάλυψε το ονόμασε κρυπτόν, ακριβώς από την ελληνική λέξη που εμείς γνωρίζουμε καλά τι ακριβώς σημαίνει. Το μόνο ευγενές αέριο που δεν ανακάλυψε ο Ράμσεϊ ήταν το ραδόνιο.
Αριθμοί κυκλοφορίας


Ατομικός αριθμός: 36
Ατομικό βάρος: 83,80
Σημείο βρασμού: -153,2 βαθμοί Κελσίου
Κατανομή ηλεκτρονίων: 2, 8, 18, 8
Στην ατμόσφαιρα, για κάθε άτομο του αερίου κρυπτόν έχουμε 8.200 άτομα αργού, 184.000 μόρια οξυγόνου και 685.000 μόρια αζώτου.
Τι θέλει στη ζωή μας;


Μάλλον τίποτε. Είναι άχρωμο, άοσμο, άγευστο και από τα πιο σπάνια αέρια, αφού βρίσκεται στον ατμοσφαιρικό αέρα σε αναλογία 1 ppm, δηλαδή ένα μέρος όγκου στο εκατομμύριο. Είναι τόσο ευγενές και αδρανές που από το 1898 πέρασαν λίγο περισσότερα από 60 χρόνια ώσπου να καταφέρουν οι χημικοί το 1963 να παρουσιάσουν ενώσεις του με το φθόριο.
Το κρυπτόν θεωρείται μη τοξικό ασφυξιογόνο. Ναρκώνει επτά φορές πιο εύκολα από τον αέρα. Ετσι, εισπνέοντας ένα μείγμα από 50% κρυπτόν και 50% αέρα προξενεί νάρκωση ισοδύναμη με το να εισπνεύσεις αέρα υπό πίεση τέσσερις φορές μεγαλύτερη από την ατμοσφαιρική. Σαν να είσαι δηλαδή σε βάθος 30 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Πόλεμος και ειρήνη
Το κρυπτόν το συναντούμε σε διάφορες συσκευές λέιζερ αλλά και στα φλας για φωτογραφίσεις υψηλής ταχύτητας, όπου αν και ακριβότερο το προτιμούν διότι δίνει περισσότερη ζωή και αξιοπιστία στις υψηλών προδιαγραφών λάμπες που χρησιμοποιούνται. Επίσης σε ανθεκτικά φώτα στους διαδρόμους προσγείωσης και απογείωσης. Υπάρχουν λέιζερ Κρυπτόν – Φθορίου που μέσα σε 4 δισεκατομμυριοστά του δευτερολέπτου μπορούν να στείλουν παλμό με ενέργεια 4 φορές μεγαλύτερη απ’ όση ηλεκτρική ενέργεια παράγεται από ολόκληρο το δίκτυο των Ηνωμένων Πολιτειών σε 1 δευτερόλεπτο.
Επίσης, 27 τόνοι υγρού κρυπτού βρίσκονται στον ηλεκτρομαγνητικό ανιχνευτή ενέργειας για το πείραμα ΝΑ48 στο CERN της Ελβετίας.
Στις υπόγειες πυρηνικές δοκιμές, ενώ τα ραδιενεργά στερεά κατάλοιπα δεν διαφεύγουν στην ατμόσφαιρα, τα ευγενή, ραδιενεργά πλέον, αέρια μέσα από τις αναπόφευκτες ρωγμές του εδάφους φθάνουν στην ατμόσφαιρα και γίνονται αψευδείς μάρτυρες των γεγονότων. Ετσι η ανίχνευσή τους δίνει και μια εικόνα των υπόγειων, μερικές φορές μυστικών, δοκιμών. Το ισότοπο κρυπτόν-85 θεωρείται επίσης και ένας από τους καλύτερους δείκτες για τη μυστική διεργασία εμπλουτισμού πλουτωνίου και χρησιμοποιείται ανάλογα. Παλαιότερα μπόρεσαν να εκτιμήσουν τις πυρηνικές δραστηριότητες των Σοβιετικών βρίσκοντας την παγκόσμια περιεκτικότητα σε κρυπτόν του ατμοσφαιρικού αέρα και αφαιρώντας το μερίδιο που μπορεί να οφειλόταν στις πυρηνικές δραστηριότητες του δυτικού κόσμου!
Απορίες λογικές και μη

Ο κινηματογραφικός ήρωας Σούπερμαν και ο μυθικός κρυπτονίτης που τον συνοδεύει ουδεμία σχέση έχουν με το αληθινό αέριο Κρυπτόν

Μία και μόνη απορία. Τι σχέση έχει με τον Σούπερμαν (που ξαναέγινε επίκαιρος στις ημέρες μας) και τον κρυπτονίτη;

Ο κρυπτονίτης είναι μια φανταστική, δηλαδή επινοημένη, ουσία, υπόλειμμα υποτίθεται από τον πλανήτη όπου γεννήθηκε ο υπεράνθρωπος ήρωας με το όνομα κρυπτόν. Ο κρυπτονίτης μάλιστα κατά καιρούς εμφανίζεται με διάφορα χρώματα, με πιο επικίνδυνη μορφή αυτή που έχει πράσινο χρώμα. Το αστείο είναι ότι βρέθηκε ένα πέτρωμα στη Σερβία που το αποκάλεσαν Jadarite, που περιέχει νάτριο, λίθιο, βόριο, υδροξείδιο του πυριτίου, και στην ταινία «Superman Returns» όπου εμφανίζεται ο χημικός τύπος του κρυπτονίτη περιλαμβάνει όλα αυτά συν φθόριο. Βέβαια ούτε στο χρώμα ούτε στις άλλες ιδιότητες φθάνει τον κρυπτονίτη, ένα καθαρά μυθικό υλικό. Και η λέξη δεν είναι τυχαία, διότι από διάφορους αναλυτές θεωρείται ότι τα σχετικά με την ευαισθησία του Σούπερμαν στον κρυπτονίτη παραπέμπουν στην αχίλλειο πτέρνα του αρχαίου έλληνα ήρωα της «Ιλιάδας».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ