«Εχοντας (εκών, άκων) πρόσφατα ακούσματα από τη Βίβλο λόγω Μεγάλης Εβδομάδας, δράττομαι της ευκαιρίας, που έλεγαν και οι παλαιότεροι, να επισημάνω ορισμένα λάθη που συνδέονται με λέξεις και εκφράσεις θρησκευτικής/βιβλικής προέλευσης, οι οποίες έχουν «περάσει» και στον καθημερινό λόγο, προφορικό ή γραπτό.
Και για να αρχίσω από την Παλαιά Διαθήκη, ένα λάθος που φοβάμαι ότι πλέον είναι πολύ δύσκολο να διορθωθεί αφορά τον βιβλικό Αυνάνα. Πρόκειται λοιπόν σαφώς περί παρεξηγήσεως, μια και ο εν λόγω κύριος μνημονεύεται (Γένεσις, 38:8,9) όχι για τις επιδόσεις του σε αυτό που όλοι εννοούμε όταν κάνουμε λόγο για αυνανισμό αλλά για τη συνήθειά του να προσφεύγει σε ό,τι η επιστήμη αποκαλεί coitus interruptus (επί το ελληνικότερον: διακεκομμένη συνουσία), όπως ρητά διευκρινίζεται στη Βίβλο: «…ότε εισήρχετο προς την γυναίκα του αδελφού αυτού, εξέχυνεν επί την γην». Πού να ‘ξερε ο κακομοίρης ο Αυνάν ότι μια απλή παρανάγνωση θα τον μετέτρεπε σε σύμβολο και πατριάρχη της μ…
Και τώρα, αφού πρώτα αποκατέστησα τη χαμένη τιμή του Αυνάνος, ας περάσουμε και σε ορισμένες εκφράσεις από τη Βίβλο αλλά και από ύμνους και ακολουθίες της Εκκλησίας οι οποίες με τα χρόνια έχουν υποστεί αλλοίωση (ελαφρά, κατά κανόνα), με αποτέλεσμα σήμερα να εκφέρονται ή να γράφονται με λανθασμένο τρόπο. Συχνά λοιπόν ακούμε και βλέπουμε γραμμένο: απ’ άκρου εις άκρον (αντί για το σωστό απ’ άκρου έως άκρου), επί δικαίων και αδίκων (αντί για επί δικαίους και αδίκους), πρόβατο επί σφαγής (αντί επί σφαγήν), λίθος επί λίθου (αντί λίθος επί λίθον), ουκ έχω πού την κεφαλήν κλίναι (αντί κλίνη), εν χορδαίς και οργάνοις (αντί και οργάνω), ίνα πληρωθή το ρηθέν υπό του προφήτου (αντί διά του προφήτου), οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ (αντί εν Ιερουσαλήμ), του λόγου το αληθές (αντί το ασφαλές), διά το θεαθήναι (αντί προς το θεαθήναι), ο κλαυθμός και ο τριγμός των οδόντων (αντί και ο βρυγμός των οδόντων· το ίδιο σημαίνει, αλλά εν πάση περιπτώσει βρυγμός γράφει το Ευαγγέλιο), μη κρίνετε ίνα μη κριθήτε (αντί και ου μη κριθήτε), πριν αλέκτωρ φωνήσει/λαλήσει τρις (αντί για πριν αλέκτορα φωνήσαι τρις) κ.ο.κ.
Με εξαίρεση λοιπόν τον Αυνάνα, όπου το πρόβλημα συνδέεται με αυτά καθεαυτά τα «πραγματικά περιστατικά», στις εκφράσεις που μόλις παρέθεσα το λάθος δεν αφορά την ουσία των λεγομένων/γραφομένων αλλά τη σωστότερη διατύπωσή τους. Συχνά βέβαια η διαφορά μεταξύ σωστού και λάθους είναι πολύ μικρή, ως και ανεπαίσθητη (λ.χ., τριγμός αντί βρυγμός, διά το θεαθήναι αντί προς το θεαθήναι). Ωστόσο, στον βαθμό που χρησιμοποιούμε φράσεις ιστορικής, βιβλικής ή λογοτεχνικής προέλευσης, σωστό είναι να τις παραθέτουμε όπως ακριβώς γράφτηκαν ή ειπώθηκαν και όχι διασκευασμένες επί το νεοελληνικότερον.
Το ίδιο φαινόμενο άλλωστε (ενός κακώς εννοούμενου «εκδημοτικισμού») παρατηρείται και σε μη θρησκευτικής προέλευσης λόγιους τύπους που χρησιμοποιούνται στον καθημερινό λόγο, γραπτό και προφορικό. Οπως λοιπόν δεν ενδείκνυται να λέμε «είναι προς τιμή του A», «προς στιγμή δείλιασα», «το τόνισα κατά κόρο» ή «κατ’ ουσία δεν αλλάζει τίποτε» – αντί για τους λόγιας καταγωγής αλλά απολύτως ενσωματωμένους στα νέα ελληνικά τύπους προς στιγμήν, προς τιμήν, κατά κόρον ή κατ’ ουσίαν -, για τον ίδιο λίγο-πολύ λόγο είναι λάθος και να λέμε δικλίδα ασφάλειας, το μήλο της έριδος, το Πεδίο του Αρεως (αυτό το έχω ακούσει να αναφέρεται και ως Πεδίο του Αρη!) ή το Αγιο Ορος, αντί για δικλίδα ασφαλείας, το μήλον της έριδος, το Πεδίον του Αρεως ή το Αγιον Ορος.
Από ‘δώ το πήγα, από ‘κεί το ‘φερα, σε θρησκευτικό τόνο το άρχισα, με το Αγιον Ορος το τελείωσα το σημερινό Υπο-γλώσσιο.»
Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής. Διδάσκει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ). Οι αναγνώστες μπορούν να στέλνουν τις παρατηρήσεις τους, τις επισημάνσεις τους ή τις διαφωνίες τους στην ηλεκτρονική θυρίδα achpappas@hotmail.com
