Μπόρχα Βιλασέκα: Οι κρίσεις μάς σπρώχνουν στην αφύπνιση

Εχει γίνει εξόχως δημοφιλής τα τελευταία χρόνια ο Μπόρχα Βιλασέκα, δημιουργός και διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος «Αυτοβελτίωση και Ηγετικές Ικανότητες» στην Οικονομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης και ιδρυτής της La Akademia, κυρίως χάρη στα ευπώλητα πονήματά του.

Στην Ελλάδα κυκλοφορούν (από τις Εκδόσεις Πατάκη) δύο βιβλία του, το «Γνώθι σαυτόν σε εννέα μαθήματα. Η μέθοδος Εννεάγραμμα» (2020, μτφρ. Μαρία Παλαιολόγου) και το «Συμπτώσεις δεν υπάρχουν. Πνευματικότητα για σκεπτικιστές» (2025, μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη).

O 44χρονος ειδικός στην αυτεπίγνωση, που επιτυγχάνεται μέσω του Εννεαγράμματος, με τους περισσότερους από 776.000 followers στο Instagram, από το 2006 και έπειτα έχει παραδώσει πάνω από 250 μαθήματα με περισσότερους από 6.000 συμμετέχοντες σε πολλές χώρες και έχει συνεργαστεί επί δώδεκα χρόνια με την «El País» και την «El País Semanal», γράφοντας άρθρα για τον εκδημοκρατισμό της γνώσης. Το ΒΗΜΑgazino συνομίλησε μαζί του για την αυτογνωσία, τον Καρλ Γιουνγκ και τη «Μέρα της Μαρμότας».

Η αφορμή για αυτή τη συζήτηση δόθηκε από την ελληνική έκδοση του βιβλίου σας «Συμπτώσεις δεν υπάρχουν». Θα ήθελα να μου πείτε πώς αποφασίσατε να καταπιαστείτε με αυτό το θέμα της πνευματικότητας για σκεπτικιστές, όπως την περιγράφετε.

«Ολα τα βιβλία που γράφω βασίζονται πάντα στο δικό μου βίωμα, σε κάτι που μου συνέβη και με άλλαξε ριζικά. Οπως εξηγώ και στην αρχή του βιβλίου, μεγάλωσα ως καθολικός. Πίστευα στον Θεό λόγω της ανατροφής μου, όμως όταν ήμουν 18-19 ετών έμπλεξα με ναρκωτικά, πάλεψα με εσωτερικές συγκρούσεις, είχα ατυχήματα. Κόντεψα να χάσω τη ζωή μου. Κάποια στιγμή, μέσα στον ρόλο του θύματος, κοίταξα τον ουρανό και είπα: “Δεν πιστεύω πια στον Θεό, γιατί συμβαίνουν όλα αυτά σε μένα;”. Ενιωθα ότι ζούσα μια αδικία χωρίς νόημα. Ετσι έγινα άθεος. Αγκάλιασα τη φιλοσοφία του υπαρξισμού – διάβασα Νίτσε, Σαρτρ, Καμί, Σιοράν – όμως αισθανόμουν ένα κενό μέσα μου.

Ξεκίνησα λοιπόν έναν δρόμο αυτογνωσίας. Στα 24 μου γνώρισα το Εννεάγραμμα, ένα εργαλείο που άλλαξε πλήρως την κατανόησή μου για την ανθρώπινη φύση. Κατάλαβα τι είναι το εγώ, ο νους, οι σκέψεις. Μπήκα σε ένα ουσιαστικό μονοπάτι μεταμόρφωσης και ίασης. Οταν ήμουν 25 ετών, διάβασα για πρώτη φορά ένα κείμενο πνευματικό και είχα μια μεγάλη, συνειδητή αφύπνιση, χωρίς να καταλαβαίνω τι ακριβώς συνέβη. Δεν υπήρχε πια “εγώ”, δεν υπήρχε “εαυτός”. Μόνο ευτυχία, εσωτερική γαλήνη, αγάπη, μια αίσθηση ενότητας. Μου φαινόταν πολύ παράξενο, γιατί πριν ήμουν σε μεγάλο πόνο και δυστυχία».

Σε ποιο κείμενο αναφέρεστε;

«Σε ένα βιβλίο με τίτλο “Estados Alterados de Conciencia” (Εναλλακτικές καταστάσεις συνείδησης). Αρχισα να το διαβάζω και συνειδητοποίησα τι μου συνέβαινε, επειδή ακριβώς τέτοιες καταστάσεις περιγράφονταν σε αυτό το βιβλίο. Για περίπου έναν μήνα και κάτι βρισκόμουν σε μια κατάσταση δίχως εγώ, δίχως νου· δεν ένιωθα ότι υπάρχω ως ξεχωριστή οντότητα. Ηταν σαν η ζωή να με “ζούσε” αντί να τη “ζω” εγώ. Οταν αυτή η κατάσταση τελείωσε και επέστρεψα στο “εγώ”, κατάλαβα πως είχα βιώσει μια μυστικιστική εμπειρία που με επηρέασε βαθιά. Αγκάλιασα την αλήθεια της: ότι η πραγματική μας φύση είναι πνευματική. Οτι αυτό που είμαστε στην ουσία είναι συνειδητότητα, παρουσία, πνεύμα.

Αρχισα να διαβάζω για ανατολικές φιλοσοφίες, να συγκρίνω θρησκείες, να πηγαίνω στην Ινδία. Τελικά κατανόησα ότι άλλο είναι η θρησκευτική πίστη (μονοθεϊστική ή αθεϊστική) που διαχωρίζει τους ανθρώπους και άλλο η πνευματικότητα, η οποία ουσιαστικά δεν έχει σχέση με θρησκευτικά δόγματα. Από τότε, στα 25 μου χρόνια, αφιέρωσα τη ζωή μου στο να μοιράζομαι αυτή τη γνώση και να δημιουργώ εκπαιδευτικά πρότζεκτ, με στόχο να εκδημοκρατίσω τη συνειδητότητα και την αυτογνωσία.

Και τελικά, το 2021, ένιωσα πως ήρθε η στιγμή να γράψω αυτό το βιβλίο, να βγω από το comfort zone μου σε πνευματικό επίπεδο. Παραδόξως, έγινε από τα πιο επιτυχημένα βιβλία μου στην Ισπανία και θεωρώ πως είναι το πιο βαθύ που έχω γράψει μέχρι σήμερα. Γιατί αναδεικνύει μια, κατά τη γνώμη μου, επαναστατική ιδέα: ότι η πνευματικότητα δεν είναι θρησκεία· ότι μπορεί να θεραπεύσει την ανθρώπινη κατάσταση, συμπληρώνοντας την ψυχολογία».

Ποιοι διανοητές και φιλόσοφοι σας έχουν επηρεάσει πιο βαθιά; Στο βιβλίο αναφέρετε τον Καρλ Γιουνγκ, έχετε ωστόσο ασχοληθεί στο παρελθόν και με τον Στωικισμό.

«Ναι, θα ξεκινήσω από τις επιρροές μου. Πρώτα είναι το Εννεάγραμμα και οι δημιουργοί-θεμελιωτές του, όπως ο Οσκαρ Ιτσάζο και ο Κλαούντιο Ναράνχο. Περιγράφουν εννέα τύπους προσωπικότητας – και η λέξη προσωπικότητα έχει προκύψει από το “persona”, που στα ελληνικά σημαίνει “προσωπείο”, μάσκα. Η προσωπικότητά μας είναι μια μάσκα· δεν είμαστε το εγώ μας, είμαστε η συνειδητότητα που παρατηρεί το εγώ. Το Εννεάγραμμα, λοιπόν, είναι γέφυρα από την ψυχολογία προς την πνευματικότητα, ειδικά για τα δυτικά, σκεπτικιστικά μυαλά.

Υστερα έρχεται ο Στωικισμός: Σενέκας, Μάρκος Αυρήλιος, Επίκτητος. Αυτή η φιλοσοφία σε βοηθά να αποδέχεσαι τον πόνο και την οδύνη και να μην θυματοποιείς τον εαυτό σου. Να βλέπεις τα δυσάρεστα γεγονότα ως ευκαιρίες πνευματικής εξέλιξης. Δέχτηκα, επίσης, μεγάλη επιρροή από τον Κολομβιανό Χεράρδο Σμέντλινγκ και την “aceptología” του· εξηγεί πώς λειτουργεί το Σύμπαν και γιατί μας συμβαίνουν όσα μας συμβαίνουν, ώστε να μεγαλώσουμε πνευματικά. Είναι ο εγωιστικός νους που αντιστέκεται στη ζωή και υποφέρει.

Ο Γιουνγκ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της σκέψης μου γιατί γεφύρωσε τις ανατολικές φιλοσοφίες με τη Δύση. Πολύ σημαντικοί για εμένα είναι επίσης ο Ερμαν Εσε, ο Αλντους Χάξλεϊ, ο Αλαν Γουότς. Αλλοι δάσκαλοι που με επηρέασαν; Ο Τζίντου Κρισναμούρτι, ο Αντονι ντε Μέλο, κι ακόμα και ο “αμφιλεγόμενος” Οσο, που όμως άνοιξε ορίζοντες. Στο τέλος, η φιλοσοφία της Advaita (μη-δυισμός) είναι για εμένα το τελικό κομμάτι του παζλ: ο πανθεϊστικός τρόπος να δεις το Σύμπαν. Οτι ο Θεός είναι το ίδιο το Σύμπαν, κι εμείς δεν είμαστε ξεχωριστοί από αυτό. Ο Θεός είναι μια κατάσταση συνείδησης, όχι ένα πρόσωπο.

Η επιστήμη κάποια μέρα θα το επιβεβαιώσει, γιατί ό,τι βίωσαν οι μύστες μέσω διαλογισμού και υπέρβασης του νου έχει μια πραγματική, μετρήσιμη διάσταση. Η προσωπικότητα είναι απαραίτητη για την κοινωνική συμβίωση, όμως δεν είναι η αληθινή μας ταυτότητα. Ολα εξελίσσονται με αλυσίδες αιτίας-αποτελέσματος, και όταν το “εγώ” αντιστέκεται, υποφέρει. Εδώ στη Δύση νιώθουμε “εγώ είμαι αυτός που αποφασίζει”, “εγώ ελέγχω”. Ομως αυτό, όπως λένε οι ανατολικές φιλοσοφίες, είναι αυταπάτη. Και αυτό μάς οδηγεί σε πολύ στρες, κατάθλιψη, άγχος. Για πολλούς εκεί βρίσκεται το ζήτημα: δεν αντέχουν να δουν ότι τα πράγματα δεν είναι απόλυτα υπό την εξουσία τους».

Διαβάζοντας το βιβλίο σας αναρωτήθηκα αν υπάρχουν στην ποπ κουλτούρα έργα που σας αρέσουν.

«Μου αρέσει να βλέπω τις ιδέες που σας περιγράφω στον κινηματογράφο. Για παράδειγμα, η ταινία “Η Μέρα της Μαρμότας” είναι από τις αγαπημένες μου, γιατί περιγράφει έναν εγωκεντρικό χαρακτήρα που, μέσα από την ταλαιπωρία του, φτάνει σε μια αφύπνιση. Λατρεύω φιλμ όπως το “Επτά χρόνια στο Θιβέτ” με τον Μπραντ Πιτ, όπου βλέπουμε μια μετατόπιση του πρωταγωνιστή από τη δυτική εγωπάθεια σε κάτι βαθύτερο. Θεωρώ ότι η Δύση περνά μια περίοδο βαθιάς κρίσης, μια σκοτεινή νύχτα. Αλλά πιστεύω πως μπορεί στο τέλος αυτό να μας κάνει καλό, γιατί οι κρίσεις μάς σπρώχνουν στην αφύπνιση.

Σε συλλογικό επίπεδο, ίσως φτάσουμε σε οριακό σημείο, αλλά μετά θα δούμε, ελπίζω, μια “Αναγέννηση της Συνειδητότητας”. Βλέπουμε και την τεχνητή νοημοσύνη, το ChatGPT. Εχει ενδιαφέρον ότι συχνά είναι πολύ “πνευματικό” στις απαντήσεις του. Τα βιβλία είναι και αυτά ένας τρόπος να διαδοθεί η γνώση. Εγώ έγινα αυτό που έγινα χάρη σε όσα διάβασα. Αν ο κόσμος διαβάζει και αλλάζει, σιγά-σιγά συνειδητοποιεί περισσότερα. Νομίζω ότι αν ζήσουμε αρκετά (εσείς κι εγώ, μέχρι τα 80-90 μας), θα δούμε μια “εκδημοκρατισμένη συνειδητότητα”.

Η επιστήμη, αν είναι ταπεινή και όχι δογματική, θα συναντήσει την πνευματικότητα. Η θρησκεία και ο φανατικός επιστημονισμός δεν μπορούν να συμφιλιωθούν. Αλλά η αληθινή επιστήμη, που δέχεται ότι πρέπει να παρατηρήσει φαινόμενα όπως αυτά που περιέγραψε ο Βούδας πριν από 2.500 χρόνια, μπορεί να ερευνήσει τις πνευματικές εμπειρίες. Είμαι αισιόδοξος, παρόλο που πιστεύω πως θα υπάρξει και πολύς πόνος για όσους δεν επιλέξουν να ξυπνήσουν».

Μία τελευταία ερώτηση, επειδή βλέπω ότι πίσω σας έχετε μια αφίσα του Χένρι Ντέιβιντ Θόρο, ο οποίος ήταν γνωστός για τον φυσιολατρικό τρόπο ζωής του. Πώς συνδέεται αυτό με εσάς;

«Πριν από ενάμιση χρόνο εκδόθηκε εδώ στην Ισπανία το βιβλίο μου “Ama tu soledad” (“Αγάπησε τη μοναξιά σου”). Σε κάθε μου έργο τιμώ έναν από τους “δασκάλους” μου, και εδώ διάλεξα τον Θόρο. Μου αρέσει απίστευτα η ιδέα τού να ζήσεις μόνος, στη φύση, εστιάζοντας στην ουσία της ζωής. Εγώ προσωπικά είχα μεγάλο φόβο της μοναξιάς, είχα ίσως και σύνδρομο εγκατάλειψης, ακόμη και πρόσφατα, μετά το διαζύγιό μου, δυσκολεύτηκα πολύ με τη νέα συνθήκη της ζωής μου.

Γι’ αυτό ήθελα να γράψω για αυτόν τον φόβο· τα βιβλία είναι ο τρόπος μου να θεραπεύομαι. Ο Θόρο έμεινε δύο χρόνια και δύο μήνες στη λίμνη Γουόλντεν, γράφοντας και ζώντας απόλυτα λιτά. Ηταν και πολιτικός ακτιβιστής, αρνήθηκε να πληρώσει φόρους που θεωρούσε άδικους. Στο βιβλίο μου βάζω αυτό το απόσπασμα από το “Walden”, όπου λέει πως “οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν μια ζωή σιωπηλής απελπισίας” και ότι δεν ήθελε να γίνει έτσι. Προτίμησε τη φύση και τη μοναξιά για να πλησιάσει την αλήθεια. Κατάλαβε ότι “δεν υπάρχει πιο φιλική συντροφιά από τη μοναξιά”. Για εμένα, αυτό ήταν συγκλονιστικό και με βοήθησε πολύ».