Είναι η πρώτη φορά, μετά από 63 χρόνια, που το επιβλητικό κτίριο το οποίο στεγάζει την αμερικανική πρεσβεία, στην Αθήνα, ξανάγινε «γιαπί». Εδώ και λίγες εβδομάδες ξηλώθηκαν τα πάντα από το κτίριο και άρχισε ένα γενικό λίφτινγκ εσωτερικής ανακαίνισης, οι λεπτομέρειες της οποίας εμπίπτουν στο διπλωματικό απόρρητο. Γεγονός είναι πάντως πως ακόμη και οι θωρακισμένες για λόγους ασφαλείας πρεσβείες γερνούν. Και πως τώρα έχουν απομείνει μόνο οι εξωτερικοί τοίχοι για να θυμίζουν το αρχιτεκτονικό αριστούργημα του Βάλτερ Γκρόπιους, ιδρυτή της περίφημης σχολής του Μπάουχαους. Στην ταράτσα του κτιρίου, όπου συνήθως περιπολούν πεζοναύτες, σήμερα αντικρίζει κανείς εργάτες και μηχανές παρασκευής τσιμέντου, ενώ ο χώρος μπροστά έχει μετατραπεί  σε κανονικό εργοτάξιο.

Η προοπτική του Γκρόπιους

Μένει να φανεί εάν οι αρχιτέκτονες του λίφτινγκ θα δεχθούν συγχαρητήρια για τα σχέδιά τους, όπως εκείνα που είχε δεχθεί ο Βάλτερ Γκρόπιους από το αμερικανικό Κογκρέσο παρουσιάζοντας το δικό του σχέδιο και έχοντας αντλήσει έμπνευση από την αρχιτεκτονική του Παρθενώνα. Ηταν όμως πολλά χρόνια αργότερα, σε μια πρόσκληση του τότε πρέσβη Ντάνιελ Σμιθ, που ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Σαμαράς θα έδινε ορισμένες ανέκδοτες πληροφορίες για την ιστορία του κτιρίου. Κατ’ αρχάς ο σχεδιασμός της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα καθώς και εκείνων στη Χάγη και στο Οσλο είχαν ανατεθεί στους Ραλφ Ράπσον (1914-2008) και John van der Meulen. Στο σχέδιό τους, οι δύο αρχιτέκτονες χρησιμοποίησαν μια κάτοψη σχήματος… «τετράγωνου ντόνατ» (αγαπημένου σνακ των Αμερικανών), με χαλύβδινο σκελετό και ένα απλό γυάλινο κουτί ανυψωμένο σε στύλους. Παρά την εργασία μηνών και τον εκτενή σχεδιασμό, τα σχέδια αυτά μπήκαν ξαφνικά σε αναστολή μετά τις προεδρικές εκλογές του 1952. Παρουσιάστηκαν, ωστόσο, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης στο πλαίσιο της έκθεσης «Architecture for the State Department» [Αρχιτεκτονική για το υπουργείο Εξωτερικών] (6 Οκτωβρίου-22 Νοεμβρίου 1953), σε επιμέλεια του Αρθουρ Ντρέξλερ, επιμελητή εκθέσεων και διευθυντή του μουσείου επί 35 χρόνια.

Πίσω στην Αθήνα και στις αρχές της δεκαετίας του ’60. Tο οικόπεδο όπου κτίστηκε η πρεσβεία καταλαμβανόταν προηγουμένως από στρατώνες και βρισκόταν κοντά σε σχεδιασμένα συγκροτήματα προσφυγικών κατοικιών (Στέγη Πατρίδος) και οικισμούς αυθαιρέτων, κατά μήκος του ποταμού Ιλισσού. Αφού περιήλθε στην κατοχή του αμερικανικού κράτους με τη διαδικασία της ανταλλαγής, ο Γκρόπιους θα έθετε τα θεμέλια του οικοδομήματος πάνω σε μια σκέψη που μοιραζόταν συχνά: «Δεν με ενδιαφέρει», έλεγε, «να χτίζεται ένα όμορφο σχέδιο σε ένα κενό ενός δρόμου, αν αντιμετωπίζεται ως αυτοτελής μονάδα, χωρίς να εξετάζεται η γειτονιά, που είναι ήδη εκεί. Πρέπει να γίνεται ένα με την πόλη και την ιστορία της».

Αντί, λοιπόν, να «φυτέψει» ένα σύγχρονο αμερικανικό κτίριο στην Αθήνα, μελέτησε  τις ιδιομορφίες του τόπου, όχι μόνο ως σύνολο φυσικών παραμέτρων, αλλά και ως πνευματική παράδοση. Οι πρώτες του ύλες θα ήταν ο σκελετός από χάλυβα ή σκυρόδεμα, τα επιμήκη παράθυρα, οι πλάκες σε πρόβολο, οι πτέρυγες αιωρούμενες πάνω σε στύλους. Οι σχεδιαστές στόχευαν σε ένα κτίριο που να «αποπνέει γαλήνη, ηρεμία και φιλικότητα/φιλοφροσύνη», στοιχεία που αποκτώνται με το λευκό, πεντελικό μάρμαρο και το γαλάζιο κεραμικό πλέγμα. Το περιβάλλον, το ισόγειο, καθώς και το άνοιγμα ενός μεγάλου τμήματος του ισογείου προς την κύρια είσοδο, επιτρέπουν στον επισκέπτη να έχει θέα προς το αίθριο.

Στο εσωτερικό της πρεσβείας, η κλασική παράδοση εκφράζεται μέσα από την ιδέα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, συνεχίζεται με τη χρήση ενός αιθρίου αρχαΐζουσας μορφής, που περιβάλλεται από φέροντες κίονες καθώς και μια στοά/είσοδο, που διασχίζει ολόκληρο το κτίριο. Στο κέντρο του, μια ενιαία μεγάλη αυλή που συνδέεται στενά με την ατμόσφαιρα και τις παραδόσεις της πόλης, για την οποία έχει σχεδιαστεί. Ενα μεγάλο ανοιχτό προαύλιο κατά μήκος της Βασιλίσσης Σοφίας οδηγεί μέσω ράμπας ή, εναλλακτικά, μέσω δύο κλιμάκων προς την κύρια είσοδο.

Οι δύσκολες στιγμές

Εως τότε, η αμερικανική πρεσβεία στεγαζόταν σε παλαιό νεοκλασικό τετραώροφο κτίριο που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Ηρώδου Αττικού και λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας, το οποίο στη συνέχεια κατεδαφίστηκε και στη θέση του οικοδομήθηκε νέο πολυώροφο κτίριο. Το 2003, προστέθηκε ένας νέος χώρος πρασίνου καθώς και ένα καινούργιο κτίριο προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της πρεσβείας. Τότε ξέσπασε διαμάχη ανάμεσα στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού, που ήταν ιδιοκτήτης του οικοπέδου, και την τότε κυβέρνηση που ήθελε να το παραχωρήσει στην αμερικανική πρεσβεία.

Αλλά αυτό δεν ήταν παρά το πιο ανώδυνο επεισόδιο στην ιστορία του κτιρίου. Αρκεί να θυμηθεί κανείς πως κατά τη διάρκεια της χούντας των συνταγματαρχών πραγματοποιήθηκαν δύο επιχειρήσεις εναντίον της πρεσβείας. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1970 είχε προγραμματιστεί από μέλη της ομάδας Αρης του Ρήγα Φεραίου να τοποθετηθεί εκρηκτικός μηχανισμός μέσα σε αυτοκίνητο δίπλα από το κτίριο. Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης όμως το αυτοκίνητο εξερράγη με αποτέλεσμα να σκοτωθούν οι Γιώργιος Τσικουρής και Μαρία-Ελενα Αντζελόνι. Δύο χρόνια αργότερα, στις 29 Αυγούστου 1972, εξερράγη εκρηκτικός μηχανισμός στο υπόγειο της αμερικανικής πρεσβείας προξενώντας υλικές ζημιές. Την ευθύνη είχε αναλάβει η Λαϊκή Επαναστατική Αντίσταση, μέλος της οποίας ήταν και ο Αλέξανδρος Γιωτόπουλος.

Με σεβασμό στο όραμα του Γκρόπιους

«Το 2018, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανέθεσε στην αμερικανική κατασκευαστική εταιρεία Caddell Construction Company την ανακαίνιση και αποκατάσταση του ιστορικού κτιρίου της Πρεσβείας των ΗΠΑ. Η Πρεσβεία, που σχεδιάστηκε από μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής της εποχής, τον Walter Gropius, αποτελεί σημαντικό ορόσημο της πόλης στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, κοντά στην πλατεία Μαβίλη, και εγκαινιάστηκε στις 4 Ιουλίου 1961. Επί του παρόντος υφίσταται πολυετή και πολυδιάστατη σταδιακή ανακαίνιση. Η βόρεια πτέρυγα της Πρεσβείας εγκαινιάστηκε πέρυσι στις 21 Φεβρουαρίου 2023. Η αποκατάσταση θα διατηρήσει το αρχικό όραμα του Gropius, βελτιώνοντας παράλληλα τη λειτουργικότητα και την ενεργειακή απόδοση του κτιρίου. Το έργο αυτό αποτελεί σημαντικό σύμβολο των βαθύτατων, ιστορικών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών μας και της διαρκούς συνεργασίας μας για την προώθηση της ειρήνης και της ευημερίας στην Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή», δήλωσε ο Αμερικανός πρεσβευτής, Τζορτζ Τσούνης.