Η Σύνοδος των Ηνωμένων Εθνών για το Κλίμα που στην Αίγυπτο (COP27) ξεκινά ουσιαστικά από το μηδέν σε σχέση με τις αποφάσεις της αντίστοιχης Συνόδου στη Γλασκώβη το 2021. Αλλωστε η έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, που μόλις πρόσφατα δημοσιεύθηκε (26.10.2022), αναφέρει τη σοβαρή υστέρηση στην υλοποίηση των στόχων των κρατών αλλά και των δεσμεύσεων που απλόχερα προσφέρθηκαν στη Γλασκώβη. Παράλληλα επισημαίνει ότι η εφαρμογή των τρεχόντων σχεδίων των κρατών θα οδηγήσει σε αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κατά 11% το 2030, την ίδια ώρα που θα χρειαζόταν μείωση κατά 45% ώστε να επιτευχθεί ο βασικός στόχος της Συμφωνίας των Παρισίων, δηλαδή να συγκρατηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας κάτω του 1,5 βαθμού Κελσίου.
Στο ίδιο διάστημα, δηλαδή μεταξύ των δύο Συνόδων των Ηνωμένων Εθνών, καταγράφεται μια οργανωμένη προσπάθεια πλουτοπαραγωγικών χωρών και πολυεθνικών εταιρειών να διατηρήσουν τα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο και φυσικό αέριο) στην παγκόσμια αγορά («the comeback of the carbon lobby») αλλά και να επωφεληθούν από ρυθμίσεις που απαλλάσσουν από τη φορολογία τα υπερβολικά κέρδη (windfall taxes) που παράγονται λόγω της αύξησης των τιμών ενέργειας όπως προέκυψε από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την ενεργειακή κρίση που ακολούθησε. Χαρακτηριστική είναι η πρόσφατη είδηση ότι μεγάλη πολυεθνική εταιρεία ορυκτών καυσίμων στη Μεγάλη Βρετανία απαλλάχθηκε από τη φορολογία εσόδων 30 δισ. δολαρίων ΗΠΑ καθώς επένδυσε αντίστοιχο ποσό για την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου (δηλαδή ορυκτών καυσίμων που συμβάλλουν στην κλιματική κρίση!) στη Βόρεια Θάλασσα.
Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι τρέχουσες εκτιμήσεις αναφέρουν αύξηση για το 2022 των εκπομπών ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα κατά 3% λόγω και των μέτρων (εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου LNG, συνέχιση λειτουργίας σταθμών άνθρακα) που δρομολογήθηκαν για την αποκατάσταση της ενεργειακής ασφάλειας λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Παράλληλα διαπιστώνεται ότι η συγκράτηση των εκπομπών σε αυτό το ποσοστό αύξησης οφείλεται σε δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας αλλά και στην αυξημένη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Με άλλα λόγια, αναδεικνύεται μια δυναμική για τη σταδιακή στροφή σε καθαρή και φθηνή ενέργεια, χωρίς δηλαδή εξαρτήσεις από εισαγωγές ορυκτών καυσίμων, εξορύξεις αλλά και αγωγούς που επεκτείνονται σε χιλιάδες χιλιόμετρα απόσταση καθιστώντας την ασφάλεια του εφοδιασμού εξαιρετικά ευάλωτη.
Ενα θετικό μήνυμα είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση παραμένει, παρά τις διαφωνίες της το τελευταίο διάστημα, το πιο σταθερό σύστημα σε ό,τι αφορά τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (κατά 31% μεταξύ 1990 και 2020), ενώ ο στόχος μείωσης κατά 55% για το 2030 παραμένει κεντρική πολιτική προτεραιότητα. Ενα επίσης θετικό μήνυμα είναι η εκτίμηση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (10/2022) ότι η ενεργειακή κρίση διαμόρφωσε μια σημαντική δυναμική υπέρ της καθαρής ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο, δυναμική βέβαια που απομένει να αποδειχθεί ότι θα συνεχιστεί.
Αν η Σύνοδος της Αιγύπτου έχει κάποιες πιθανότητες να είναι επιτυχημένη, θα είναι αν προσεγγίσει το πρόβλημα της κλιματικής κρίσης όχι ως περιβαλλοντικό και μόνο, όπως συχνά αντιμετωπίζεται, αλλά ως βαθύτατα γεωπολιτικό, πολιτικό, αναπτυξιακό, οικονομικό, ενεργειακό και κοινωνικό.
Ο μετασχηματισμός άλλωστε που απαιτείται προϋποθέτει γεωπολιτικές αποφάσεις που θα διαμορφώνουν συνθήκες καλής γειτονίας των χωρών (βλ. Μέση Ανατολή) και πολιτικές αποφάσεις που ξεπερνούν πολλούς εκλογικούς κύκλους. Προϋποθέτει επίσης εξειδικευμένα σχέδια προσαρμογής στις – συχνότερες και εντονότερες – επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ώστε να στηριχθούν αναπτυξιακοί τομείς όπως η γεωργία και ο τουρισμός, αλλαγές στην οικονομική πολιτική ώστε να διαμορφώνονται κίνητρα για εμπροσθοβαρείς κλιματικά φιλικές επενδύσεις και να αποφεύγονται οριζόντιες επιδοτήσεις που εν τέλει οδηγούν στην αύξηση της ενεργειακής κατανάλωσης καθώς και ένα πλέγμα δράσεων για τη στήριξη των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, που δέχονται άλλωστε τα σοβαρότερα πλήγματα από την κλιματική κρίση.
Κυρίως όμως προϋποθέτει τη στροφή σε οικονομίες σχεδόν μηδενικού άνθρακα σταδιακά μέχρι το 2050 (με ενδιάμεσους σταθμούς το 2030 και το 2040), δηλαδή χωρίς κάρβουνο, λιγνίτη, πετρέλαιο και φυσικό αέριο αλλά μέσα από το τετράπτυχο «εξοικονόμηση ενέργειας – ανανεώσιμες πηγές ενέργειας – αποθήκευση – διασυνδέσεις», τη γενικευμένη ηλεκτροκίνηση και ηλεκτροδότηση (αρκεί βέβαια να είναι με καθαρή ενέργεια…) και πράσινο υδρογόνο που έρχεται με ταχύτητα στο ενεργειακό ισοζύγιο.
Η Σύνοδος όμως έχει μία ακόμα σημαντική πρόκληση να επιλύσει, πρόκληση που συχνά αναφέρεται ως «κλιματική δικαιοσύνη»: την έλλειψη συμφωνίας μεταξύ των αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών για την αποκατάσταση των ζημιών που προκάλεσε η κλιματική κρίση. Οι πρώτες (συμπεριλαμβανομένης και της Κίνας πλέον) ευθύνονται για την κλιματική κρίση. Οι δεύτερες έχουν μικρό ή και αμελητέο σε ορισμένες περιπτώσεις μερίδιο ευθύνης, είναι όμως περισσότερο τρωτές στις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, ενώ οι οικονομίες τους είναι εξαιρετικά ασθενείς και ευάλωτες για να δικαιολογήσουν αναπτυξιακές δραστηριότητες που δεν θα βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα.
Το μήνυμα του δύσκολου 2022 είναι ότι (ίσως) τελικά η κλιματική κρίση δεν θα αντιμετωπιστεί τόσο από τις (έωλες συχνά) δεσμεύσεις των κρατών για κλιματικές δράσεις αλλά κυρίως από την ανάγκη για ενεργειακή ασφάλεια, δηλαδή καθαρή και φθηνή ενέργεια που θα διασφαλίζει παράλληλα επάρκεια και αυτονομία, σε έναν κόσμο μάλιστα που γίνεται όλο και πιο περίπλοκος.
Ο κ. Κώστας Καρτάλης είναι καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή.
* οι απόψεις που εκφράζονται
σε αυτό το άρθρο είναι προσωπικές.
