Ιστορική θα μείνει η οικονομική διπλωματία του Πάπα Φραγκίσκου, κυρίως για τις πιέσεις που άσκησε στη διεθνή επιχειρηματική κοινότητα προκειμένου να συμβάλει ουσιαστικά στον περιορισμό της φτώχειας παγκοσμίως.

Καλλιέργησε προσωπικές σχέσεις με μάνατζερ-μεγιστάνες, όπως ο Τιμ Κουκ της Apple, ο πρώην της Alphabet Ερικ Σμιτ ή ο Στιβ Σβάρτσμαν της Blackstone, εξασφάλισε χρηματοδοτήσεις νευραλγικών υποδομών στις αναπτυσσόμενες χώρες, συνέδεσε την Αγία Εδρα ακόμα και με το Συμβούλιο Συμπεριληπτικού Καπιταλισμού (διευθύνουσα σύμβουλος του οποίου είναι η Λιν Φόρεστερ ντε Ρότσιλντ), ώστε να γίνουν οι επιχειρήσεις «περισσότερο βιώσιμες περιβαλλοντικά και κοινωνικά».

Χωρίς ακριβή στοιχεία

Ταυτόχρονα ο εκλιπών ποντίφικας πάσχισε για να εξυγιάνει και τα δημόσια οικονομικά του Βατικανού, που παραμένουν όμως στο «χρώμα που έχουν τα άμφια των καρδιναλίων, στο βαθύ κόκκινο», όπως μεταδίδει χαρακτηριστικά ο ανταποκριτής της «Les Echos» στη Ρώμη Ολιβιέ Τοσερί. Διότι, παρά την τεράστια ακίνητη περιουσία που διαχειρίζεται η Αγία Εδρα, ο προϋπολογισμός της έχει ένα διαρθρωτικό έλλειμμα της τάξεως των 50 έως 70 εκατ. ευρώ κάθε χρόνο.

Ακριβή στοιχεία για την οικονομική διαχείριση το Βατικανό δεν ανακοινώνει, διότι δεν υποχρεούται για κάτι τέτοιο. Αλλά το έλλειμμα φθάνει ενίοτε και τα 90 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με πληροφορίες της γαλλικής εφημερίδας.

Το 2021 ο ίδιος ο επίτροπος της Οικονομικής Γραμματείας του Βατικανού Χουάν Αντόνιο Γκερέρο είχε αποκαλύψει ότι η Αγία Εδρα εκποιεί περιουσιακά στοιχεία από 20 έως 25 εκατ. ευρώ ετησίως για να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό της, ο οποίος κυμαίνεται περί το 1 δισ. ευρώ.

Αν ισχύουν τα στοιχεία αυτά, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών του Βατικανού φθάνει στο 9%, στα επίπεδα δηλαδή που είχε η Ελλάδα το 2010, όταν χρεοκόπησε.

Μείωση εσόδων

«Εδώ και χρόνια τα έσοδα του Βατικανού μειώνονται διαρκώς» σημειώνει ο ανταποκριτής της «Les Echos». Και εξηγεί ότι το μικρότερο σε έκταση και πληθυσμό κράτος του πλανήτη έχει πληγεί σε μεγάλο βαθμό από τις συνέπειες της COVID-19.

Τα διάσημα μουσεία της Πόλης του Βατικανού, ένας από τους κύριους συντελεστές εσόδων του προϋπολογισμού της καθώς αποφέρουν ετησίως περί τα 100 εκατ. ευρώ, που προέρχονται από τους περισσότερους από 6 εκατομμύρια επισκέπτες τους, παρέμειναν λόγω της πανδημίας κλειστά για περισσότερο από έναν χρόνο.

Και έκτοτε φαίνεται πως δεν αποκαταστάθηκαν στα προ-πανδημικά επίπεδα, όπως άλλωστε και τα έσοδα από το Ταμείο στο οποίο καταλήγουν οι δωρεές των πιστών που προορίζονται για την κάλυψη των αναγκών της Καθολικής Εκκλησίας και την υποστήριξη του φιλανθρωπικού της έργου.

Λιγότερες δωρεές

Θα έλεγε κανείς ότι τα έσοδα του Βατικανού βρίσκονται σε ελεύθερη πτώση. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2023 οι δωρεές των πιστών είχαν περιοριστεί στα 48,4 εκατ. δολάρια από 100 εκατομμύρια που ήταν το 2006, ενώ οι δαπάνες πρόπερσι ήταν 109,4 εκατ. ευρώ.

«Επιπλέον οι ΗΠΑ, οι οποίες είναι ο μεγαλύτερος χορηγός της Αγίας Εδρας μπροστά από την Κορέα, την Ιταλία και τη Γερμανία, είναι πολύ λιγότερο γενναιόδωρες» σύμφωνα με τον ανταποκριτή της «Les Echos». Επίσης αναξιοποίητη είναι εν πολλοίς και η διαχείριση της τεράστιας ακίνητης περιουσίας του Βατικανού.

Αναξιοποίητα ακίνητα

Οπως είχε ανακοινώσει το 2021 η Διοίκηση της Κληρονομιάς της Αγίας Εδρας (APSA), το Βατικανό κατέχει περισσότερα από 5.000 ακίνητα σε όλον τον κόσμο. Πρόκειται για κτίρια όπου στεγάζονται υπηρεσίες της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά και για γραφεία, διαμερίσματα και άλλα ακίνητα.

Η διαχείρισή τους δεν είναι η βέλτιστη, κατά τη «Les Echos», που σημειώνει ότι από τα 1,6 εκατ. τετραγωνικά μέτρα ακινήτων που διαχειρίζεται η Αγία Εδρα στην ιταλική πρωτεύουσα, μόνο το 15% ενοικιάζονται σε τιμές αγοράς. Περισσότερα από τα μισά χρησιμοποιούνται από θρησκευτικά ιδρύματα ή διατίθενται δωρεάν σε σχολεία και πανεπιστήμια.

Το Βατικανό επηρεάζεται, τέλος, και από μια κρίση στο συνταξιοδοτικό του σύστημα. Το ταμείο συντάξεων των περίπου 5.000 υπαλλήλων του έχει έλλειμμα περίπου 750 εκατ. ευρώ.

Ο λιτός Φραγκίσκος

Μία από τις προκλήσεις για τον διάδοχο του Φραγκίσκου είναι να συνεχίσει το εξυγιαντικό έργο που έχει ξεκινήσει ο «Πάπας των φτωχών». Διότι αμέσως μετά την εκλογή του ο εξ ιδιοσυγκρασίας και πεποιθήσεων λιτός ποντίφικας άρχισε αθόρυβα αφενός να περιορίζει τις δαπάνες και αφετέρου να φροντίζει να εξασφαλίσει μεγαλύτερη διαφάνεια στα οικονομικά του Βατικανού.

Ετσι από το 2014, με πρωτοβουλία του Φραγκίσκου, η Αγία Εδρα απέκτησε μια Οικονομική Γραμματεία, με βασική αποστολή την αποτελεσματικότερη εκτέλεση των ετήσιων προϋπολογισμών. Πέρυσι τον Δεκέμβριο, για παράδειγμα, αναπέμφθηκε ο προϋπολογισμός του 2025 για να επανυποβληθεί τον Μάρτιο με αναθεωρημένες, μικρότερες δαπάνες.

Σε κάθε περίπτωση, «για να λυθεί το οικονομικό πρόβλημα του Βατικανού θα χρειαζόταν ένα θαύμα» δήλωσε στον Ολιβιέ Τοσερί της «Les Echos» ένας καρδινάλιος λίγες μέρες προτού συγκληθεί το κονκλάβιο, την περασμένη Τετάρτη.

«Πνεύμα θυσίας» είχε ζητήσει ο Πάπας Φραγκίσκος

Οι μισθοί των καρδιναλίων και οι 5.000 ύποπτοι λογαριασμοί

Δίνοντας ο ίδιος το παράδειγμα του λιτού βίου, ο Φραγκίσκος άσκησε ισχυρές πιέσεις στους καρδινάλιους για να μειώσουν τις δαπάνες διαβίωσής τους. Κατάφερε μάλιστα να δεχθούν ούτε μία ούτε δύο, αλλά τρεις μειώσεις του μισθού τους, που περιορίστηκε πλέον στις 4.500 ευρώ τον μήνα. Εξάλλου από τον Μάρτιο του 2023 οι καρδινάλιοι και άλλοι ανώτεροι αξιωματούχοι του Βατικανού άρχισαν να καταβάλλουν ενοίκιο για τη στέγασή τους, ενώ έως τότε φιλοξενούνταν στο «μικροκράτος των 4.400 στρεμμάτων».

Δίχως βεβαίως να υπαινιχθεί απολύσεις, ο εκλιπών Πάπας είχε διαμηνύσει πέρυσι στους υπαλλήλους του Βατικανού ότι «απαιτείται να ληφθούν επειγόντως δύσκολα διαρθρωτικά μέτρα για να διασφαλιστεί η βιώσιμη χρηματοδότηση των συντάξεων». Και τους κάλεσε να επιδείξουν «γενναιοδωρία και πνεύμα θυσίας».

Τέλος, ο Φραγκίσκος προσπάθησε να εξυγιάνει και το Ινστιτούτο για τα Εργα της Θρησκείας (IOR), περισσότερο γνωστό ως «Τράπεζα του Βατικανού». Ετσι, επίσης αθόρυβα και μεθοδικά, κατάφερε να κλείσει περί τους 5.000 τραπεζικούς λογαριασμούς για τους οποίους υπήρχαν υποψίες ότι τροφοδοτούνταν με κεφάλαια προερχόμενα από φοροδιαφυγή, υπεξαιρέσεις και άλλες αισχροκερδείς και έκνομες δραστηριότητες.