Στην επόμενη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις 18-19 Δεκεμβρίου στις Βρυξέλλες, χιλιάδες αγρότες με τα τρακτέρ τους αναμένεται να κατακλείσουν τους δρόμους της βελγικής πρωτεύουσας, διαμαρτυρόμενοι για την προτεινόμενη περικοπή πόρων από την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ). Περίπου 40 σωματεία και συνδικαλιστικές ενώσεις από διαφορετικές χώρες της ΕΕ έχουν δηλώσει τη συμμετοχή τους, με την Copa-Cogeca, την ισχυρότερη συμμαχία γεωργικών συνεταιρισμών της Ευρώπης, να έχει ρόλο συντονιστή.

Η διαμαρτυρία αναμένεται να συγκεντρώσει 10.000 αγρότες και θα περιλαμβάνει πορεία στους κεντρικούς δρόμους των Βρυξελλών με τελικό προορισμό το κτίριο Εuropa όπου εδρεύει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και θα συνεδριάζουν οι αρχηγοί κρατών των «27». Δύο είναι τα βασικά αιτήματα των αγροτών.

Το πρώτο αφορά την εμπορική συμφωνία ανάμεσα στην ΕΕ και το λατινοαμερικανικό εμπορικό μπλοκ Mercosur, η οποία δημιουργεί ανησυχίες στους ευρωπαίους αγρότες για αθέμιτο ανταγωνισμό, εξαιτίας των εισαγωγών φθηνότερων γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων με χαμηλότερες προδιαγραφές. Το δεύτερο αίτημα αφορά τη νέα ΚΑΠ η οποία, σύμφωνα με την πρόταση της Κομισιόν για τον προϋπολογισμό του 2028-2034, προβλέπει την μείωση των διαθέσιμων κεφαλαίων κατά 87 δισεκ. ευρώ (ποσοστό 30% μικρότερο σε σχέση με πριν).

Νέα προβλήματα

Ο πόλεμος στην Ουκρανία επιδείνωσε τα πράγματα, αφού η αύξηση του ενεργειακού κόστους και οι σημαντικές διαταραχές στις παγκόσμιες αγορές πρώτων υλών είχαν άμεσες επιπτώσεις στο κόστος καλλιέργειας. Η πρόθεση της Κομισιόν να δεσμεύσει τεράστια κεφάλαια για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας είναι ακόμη μια επιλογή που βρίσκει αντίθετους τους ανθρώπους του πρωτογενούς τομέα.

Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωκοινοβουλίου για το 2023, ο συνολικός αριθμός των διαθέσιμων χρημάτων (υπό μορφή απευθείας πληρωμών, ενίσχυσης της τοπικής οικονομία) ανέρχεται σε 53,78 δισ. ευρώ το 2023 με Γαλλία, Ισπανία, Γερμανία, Ιταλία και Πολωνία να λαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος (9,5 δισ., 7,1 δισ., 6,4 δισ., 6,1 δισ. και 5,1 δισ. ευρώ αντίστοιχα).

H Ελλάδα κατατάσσεται έκτη, με το συνολικό ποσό που αντλεί από άμεσες πληρωμές να ανέρχεται περίπου σε 2 δισεκ. ευρώ, συν 941 εκατ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ERDF). Πηγές της Eurostat αναφέρουν ότι οι συνολικές εκμεταλλεύσεις αγροτικού χαρακτήρα υπολογίζονται σε 9 εκατ. χωράφια, που καταλαμβάνουν 157 εκατ. εκτάρια γης (ένα εκτάριο ισούται με δέκα στρέμματα), με τις χορτολιβαδικές εκτάσεις να κυριαρχούν (56%) και τις μικρές εκτάσεις κάτω των 5 εκταρίων να υπολογίζονται στο 63,8%.

Από τους διαθέσιμους πόρους της ΕΕ, το 67% αφορά άμεσες πληρωμές στους παραγωγούς, το 28% πόρους που κατευθύνονται σε προγράμματα ανάπτυξης της υπαίθρου και το υπόλοιπο 5% παρεμβάσεις στην αγορά των αγροτικών προϊόντων. Ο μέσος μισθός για έναν αγρότη στην ΕΕ υπολογίζεται στα 28.800 ευρώ (με τελευταίο έτος αναφοράς το 2021), ενώ στην Ελλάδα τα δεδομένα του 2022 – με πηγή τη ΑΑΔΕ – δείχνουν τον μέσο όρο αγροτικού εισοδήματος στα 4.969 ευρώ ετησίως. To 10% των πλουσιότερων αγροτών είχαν μέσο όρο 61.500 ευρώ ετησίως. Συνολικά εκτιμάται πως τα χρηματοδοτικά προγράμματα της ΕΕ αφορούν επτά εκατομμύρια δκαιούχους.

Χαμηλή και υψηλή παραγωγικότητα

Σε ό,τι αφορά το σκέλος της παραγωγικότητας πάντως, δεν υφίσταται ευθεία σύνδεση ανάμεσα στην διαθέσιμη προς καλλιέργεια γη και την αξιοποίησή της, ούτε στην ποσότητα των εκτάσεων με την ποιοτική τους εκμετάλλευση. Το ακαδημαϊκό περιοδικό European Research Studies Journal (ERSJ) παρατήρησε πρόσφατα ότι ενώ η Ελλάδα διαθέτει τον τρίτο υψηλότερο αριθμό εργαζομένων στη γεωργία (10,3% του πληθυσμού), με τις Ρουμανία και Βουλγαρία να προπορεύονται (20,9% και 16,6%), τα νέα για τη χώρα μας σε επίπεδο προστιθέμενης αξίας είναι κακά.

Σύμφωνα με τι ίδιες πηγές, μεταξύ των 14 χωρών της «παλαιάς ΕΕ» – οι χώρες που ίδρυσαν ή μπήκαν στην Ένωση τον 20ό αιώνα – η Ελλάδα κατατάσσεται τελευταία, με πρώτη την Ολλανδία των 1,7 εκατ. εκταρίων στρεμμάτων καλλιεργήσιμης γης και συνολική έκταση το ένα τρίτο της Ελλάδας. Ενδεικτικά, κάθε στρέμμα γης στην Ελλάδα αποδίδει μόλις 190 ευρώ, ενώ κάθε στρέμμα γης στην Ολλανδία αποδίδει 1.700 ευρώ, χάσμα που οφείλεται στο μίγμα πολιτικής που ακολουθεί η δεύτερη, προκρίνοντας επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες, την ανάπτυξη της μεταποιητικής δραστηριότητας και την έμφαση στη συνεργατική επιχειρηματικότητα.

Απόδειξη των γενικότερων ανισοτήτων εντός Ευρωζώνης συνιστά το γεγονός ότι ένα κράτος όπως η Ρουμανία, με 13,5 εκατ. εκτάρια αγροτικής γης και 2,9 εκατ. γεωργικές μονάδες είναι στην προτελευταία θέση των δεικτών παραγωγικότητας (στην τελευταία θέση η Βουλγαρία). Την ίδια στιγμή, χώρες όπως η Γαλλία και η Ισπανία, που καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις σε έκταση καλλιεργήσιμων εκτάσεων (27,4 και 23,9 εκατ. εκτάρια) και συναποτελούν μαζί με Ιταλία και Γερμανία το «big 4» σε απόλυτους αριθμούς παραγωγής, υπολείπονται σε παραγωγικότητα και μέσο αγροτικό εισόδημα της Ολλανδίας και του Βελγίου, που διαθέτουν πολύ λιγότερες εκτάσεις (1,7 εκατ και 1,3 εκατ. εκτάρια).

Γεωγραφία των κινητοποιήσεων

Οι εν εξελίξει αγροτικές κινητοποιήσεις στην Ελλάδα αφορούν την έγκαιρη καταβολή των επιδοτήσεων και των αποζημιώσεων λόγω καιρικών φαινομένων. Τα ζητήματα που προκάλεσαν τα περασμένα χρόνια την οργή των ευρωπαίων παραγωγών ήταν η κατάργηση των φορολογικών ελαφρύνσεων στη Γερμανία και η υιοθέτηση περιβαλλοντικών κανονισμών στη Γαλλία και στην Ολλανδία.

Στην Ισπανία, το 2012, η εμπορική συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Μαρόκου, προκάλεσε την οργή των ισπανών αγροτών, που κατέκλυσαν τους δρόμους

της χώρας, διαμαρτυρόμενοι για αθέμιτο ανταγωνισμό. Ανάλογες κινητοποιήσεις, που αφορούσαν το κόστος παραγωγής και τον ανταγωνισμό από κράτη εκτός Ένωσης, έγιναν το 2020, το 2023 και το 2024.

Στην Ιταλία το 2015, κύρια αιτία για τις αγροτικές κινητοποιήσεις ήταν το υψηλό κόστος παραγωγής, το οποίο συνδέθηκε με την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την κατάργηση του πλαφόν στην παραγωγή γάλακτος. Κτηνοτρόφοι κατέκλυσαν τους δρόμους της χώρας, χύνοντας γάλα σε κεντρικές πλατείες πόλεων. Στο πλευρό τους στάθηκαν και οι αγροτικές ενώσεις της χώρας, που διαμαρτυρήθηκαν για το υψηλό κόστος ενέργειας. Αποτέλεσμα ήταν η ΕΕ να δρομολογήσει την δημιουργία πακέτου βοήθειας ύψους 500 εκατ. ευρώ για την στήριξη των παραγωγών. Μεγάλης κλίμακας κινητοποιήσεις είδε η χώρα και τους πρώτους δύο μήνες του 2024, με Ρώμη και Μιλάνο να βρίσκονται στο επίκεντρο των διαμαρτυριών.

Στην Πολωνία, το 2016, ο αγροτικός κόσμος απέκλεισε κεντρικές οδικές αρτηρίες που οδηγούσαν στη Βαρσοβία και παρέλασαν με τα τρακτέρ τους στο κέντρο της πολωνικής πρωτεύουσας, διαμαρτυρόμενοι για τη λήξη του moratorium πώλησης καλλιεργήσιμης γης σε ξένους πολίτες. Tελικά, η κυβέρνηση προέβη σε τροποποιήσεις, όπως η πρόβλεψη για minimum δεκαετούς κατοχής και καλλιέργειας της αγορασθείσας γης. Μεγάλης κλίμακας διαμαρτυρίες επαναλήφθηκαν το 2019 και το 2024, λόγω της εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και το κόστος των περιβαλλοντικών προσαρμογών που επέβαλε.

Στην Ολλανδία το 2019, αγρότες διαμαρτυρόμενοι κατά περιβαλλοντικών κανονισμών που επέβαλε η ολλανδική κυβέρνηση σχετικά με τις εκπομπές αζώτου έκλεισαν δρόμους με τα τρακτέρ τους σε πολλές περιοχές της χώρας, μεταξύ άλλων στα σύνορα με τη Γερμανία. Παρόμοιοι λόγοι έβγαλαν τους αγρότες στον δρόμο το 2023, ενώ στο μεταξύ η δημιουργία του Κόμματος Αγροτών-Πολιτών (ΒΒΒ) θεωρήθηκε απότοκο του κινήματος του 2019.

Στη Γερμανία, το 2019 και το 2021 ήταν έτη κινητοποιήσεων πανεθνικής κλίμακας. Οι αγρότες προχώρησαν σε κλείσιμο οδικών αρτηριών και διαμαρτυρίες σε κεντρικές πλατείες της χώρας. Η αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας και η μείωση του κόστους παραγωγής ήταν τα βασικά ζητήματα. Το ίδιο μοτίβο επαναλήφθηκε τον Δεκέμβριο του 2023, όταν η απόφαση της κυβέρνησης για περικοπή των φοροελαφρύνσεων στο πετρέλαιο και τον μηχανολογικό εξοπλισμό, ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών στους γεωργούς, οι οποίοι απέκλεισαν οδικές αρτηρίες στο Βερολίνο. Τελικά ακολούθησε συμβιβασμός των δύο μερών, με μείωση της επιδότησης κατά 40% το 2024 και 20% το 2025.

Στη Γαλλία, τον Σεπτέμβριο του 2014 ξέσπασαν κινητοποιήσεις από αγρότες που διαμαρτύρονταν για το φορολογικό καθεστώς και τις απώλειες από το ρωσικό εμπάργκο σε ευρωπαϊκά αγροτικά προϊόντα (ως αντίποινα σε κυρώσεις για την κατάληψη της Κριμαίας). Το 2021 παραγωγοί βιολογικής γεωργίας κατέκλυσαν τους δρόμους των μεγάλων αστικών κέντρων, διαμαρτυρόμενοι για την μείωση των διαθέσιμων κοινοτικών πόρων.

Τον Ιανουάριο του 2024 πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες κινητοποιήσεις κτηνοτρόφων που, παίρνοντας «τη σκυτάλη» από τη Γερμανία, βγήκαν στους δρόμους, ζητώντας κρατική στήριξη για την αντιμετώπιση της επιζωοτικής αιμορραγικής νόσου που είχε πλήξει τα βοοειδή. Ακολούθησε η συμμετοχή των αγροτικών ενώσεων, με κυρίαρχη την FNSEA (Fédération Nationale des Syndicats d’Exploitants Agricoles), τη μεγαλύτερη αγροτική συνδικαλιστική οργάνωση στη Γαλλία. Η απάντηση της γαλλικής κυβέρνησης ήταν η έκτακτη διάθεση 400 εκατ. ευρώ προς όφελος του πρωτογενούς τομέα και η δέσμευση για διατήρηση της μειωμένης τιμής στο πετρέλαιο.