Σε ολόκληρο τον κόσμο, οι λαοί αποζητούν ηγέτες που τους υπόσχονται δύναμη, αποκατάσταση κάποιου ένδοξου παρελθόντος, οικονομική χειραφέτηση και ασφάλεια. Οι δικτάτορες και τα αυταρχικά καθεστώτα βρίσκονται παντού: από τη Ρωσία και τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, την Τουρκία, την Κίνα και τη Βόρεια Κορέα ως τη Βενεζουέλα στη Λατινική Αμερική, άκρως προσωποκεντρικές κυβερνήσεις, εκλεγμένες ή μη, τείνουν να γίνουν η νόρμα των διεθνών πολιτικών συστημάτων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη τα πράγματα έχουν επίσης πάρει ανησυχητική τροπή, με λαϊκιστικές, εθνικιστικές (δεξιές ή αριστερές) δυνάμεις να καταλαμβάνουν την εξουσία ή να απειλούν να βρεθούν στα ηνία παραδοσιακά φιλελεύθερων δημοκρατικών κρατών. Δεν είναι τυχαίο που τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ χαιρέτισαν με ιδιαίτερη χαρά οι ευρωπαίοι ακροδεξιοί και φυσικά ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν. Είκοσι πέντε χρόνια μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, οι φιλελεύθερες δημοκρατικές αξίες δείχνουν να βρίσκονται πια σε υποχώρηση.
Παρότι ο αριθμός των δημοκρατικών κρατών σε όλον τον κόσμο βρίσκεται σε ιστορικό υψηλό, ειδικοί προειδοποιούν ότι διαφαίνεται μια ανησυχητική τάση υπονόμευσης των δημοκρατικών κυβερνήσεων. Για τους ίδιους, η επικράτηση του Τραμπ στις ΗΠΑ πρόκειται να επισπεύσει αυτή τη διαδικασία, ενώ ισχυροί ηγέτες όπως ο Πούτιν στη Ρωσία και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στη Τουρκία απομακρύνονται αργά και σταθερά από τις δημοκρατικές αξίες. Την ίδια στιγμή, με την Ευρώπη να εισέρχεται σε μια κρίσιμη εκλογική χρονιά, ξενοφοβικές και ακροδεξιές δυνάμεις φαίνονται έτοιμες να δρέψουν εκλογικά κέρδη.
«Η παγκόσμια οικονομική κρίση και η όξυνση των ανισοτήτων είναι δύο από τους σημαντικότερους λόγους που παρατηρούμε την ύφεση της δημοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα πολιτικά δικαιώματα και οι πολιτικές ελευθερίες διαβρώνονται, σύμφωνα με την οργάνωση Freedom House. Οταν οι πολίτες αισθάνονται οικονομικά περιθωριοποιημένοι, είναι περισσότερο πιθανό να υποστηρίξουν μη δημοκρατικούς ηγέτες. Η οικονομική ευημερία συνήθως συνοδεύεται από την επιθυμία μεγαλύτερης πολιτικής φιλελευθεροποίησης» είπε μιλώντας στο «Βήμα» η Ερικα Φρατζ, καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης, στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν στις ΗΠΑ.
Και πρόσθεσε: «Παρότι ο αριθμός των δικτατορικών καθεστώτων που βρίσκονται στην εξουσία είναι πολύ μικρότερος σε σχέση με την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, οι δικτάτορες σήμερα είναι αξιοσημείωτα ισχυροί. Οι περισσότεροι από αυτούς υιοθετούν ψευδοδημοκρατικούς θεσμούς, όπως τακτικές εκλογές στις οποίες λαμβάνουν μέρος πολλά πολιτικά κόμματα. Αυτή η επάνοδος του αυταρχισμού αφορά πια σε πιο προσωποποιημένες δικτατορίες. Πρόκειται για επικίνδυνη εξέλιξη, καθώς αυτός ο συγκεκριμένος τύπος αυταρχικών καθεστώτων συνδέεται περισσότερο με επιθετικές εξωτερικές πολιτικές, ξενοφοβική ρητορική και χαμηλότερες πιθανότητες εκδημοκρατισμού».

Λάρι Ντάιαμοντ
«Διάβρωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας»
«Η άνοδος των αυταρχικών ηγετών σε όλον τον κόσμο ευνοείται από τη διάβρωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας σε ΗΠΑ και Ευρώπη» είπε στο «Βήμα» ο Λάρι Ντάιαμοντ, συνεργάτης του Ινστιτούτου Hoover και του Ινστιτούτου Freeman Spogli του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ στις Ηνωμένες Πολιτείες και ειδικός σε ζητήματα Δημοκρατίας.
Με ποιους τρόπους γίνεται αντιληπτή η αποδυνάμωση των φιλελευθέρων δημοκρατιών παγκοσμίως;
«Τα τελευταία χρόνια, ο βασικός τρόπος με τον οποίο μία δημοκρατία υπονομεύεται δεν είναι οι εμφύλιοι πόλεμοι ή τα στρατιωτικά πραξικοπήματα, αλλά η κυβερνητική κατάχρηση της εξουσίας και ο σταδιακός στραγγαλισμός των δημοκρατικών αξιών, όπως συνέβη στη Βενεζουέλα, στη Ρωσία, τελευταία στην Τουρκία και σε άλλες χώρες. Τα τελευταία τρία χρόνια παρατηρούμε μία νέα και πολύ πιο επικίνδυνη διάσταση στην παγκόσμια υπονόμευση της δημοκρατίας –τη διάβρωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Οι παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτή την εξέλιξη είναι η οικονομική ύφεση και η ανασφάλεια των παραδοσιακών εργατικών και μεσαίων τάξεων, η πίεση από την αύξηση της μετανάστευσης και οι ανελεύθερες, αντιπλουραλιστικές επιθέσεις ενάντια στην αυξανόμενη πολυπολιτισμικότητα.
Το αποτέλεσμα αυτής της μείξης οικονομικής και πολιτισμικής αβεβαιότητας είναι ακροδεξιοί, ανελεύθεροι, ξενοφοβικοί λαϊκιστές να πετυχαίνουν σημαντικά εκλογικά κέρδη σε όλη την Ευρώπη και στη συνέχεια μία μεγάλη νίκη με το δημοψήφισμα υπέρ του Brexit. Αυτοί οι ανελεύθεροι λαϊκιστές πήραν την εξουσία και περιόρισαν τη δημοκρατία στην Ουγγαρία και στην Πολωνία. Ειδικά για την Ουγγαρία υπάρχουν ερωτηματικά για το αν μπορούμε πια να τη χαρακτηρίζουμε δημοκρατική χώρα. Το ακροδεξιό, αντιμεταναστευτικό Κόμμα της Ελευθερίας, παραλίγο να εκλέξει πρόεδρο στην Αυστρία πρόσφατα, ενώ στη Γαλλία μπορεί να εκλεγεί πρόεδρος η υπερεθνικίστρια Μαρίν Λεπέν που βλέπει με συμπάθεια τον Πούτιν.
Η Ανγκελα Μέρκελ ενδέχεται να μην επανεκλεγεί στη Γερμανία. Και φυσικά στις ΗΠΑ, μία εκδοχή της ίδιας πολιτικής δύναμης μόλις εξελέγη στην προεδρία. Επιπλέον αυτό έγινε με την ενεργή αρωγή του Πούτιν και της ρωσικής κυβέρνησης, που έχουν επιδοθεί σε μία μακρόπνοη εκστρατεία υπονόμευσης της δημοκρατίας στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, συμπαρασύροντας την ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Οι αποφάσεις που η κοινή γνώμη και οι πολιτικοί στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη θα πάρουν το επόμενο διάστημα, θα έχουν τεράστιες επιπτώσεις στην τύχη της δημοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο».
Ποιες θα είναι οι συνέπειες της ανόδου των αυταρχικών καθεστώτων για τη σταθερότητα της διεθνούς τάξης;
«Θεωρώ ότι η διεθνής τάξη πλέον απειλείται σοβαρά –και αυτός είναι και ο στόχος του Πούτιν. Είναι βέβαιο ότι για την Ευρώπη και για τους ανατολικούς και νότιους γείτονές της το ΝΑΤΟ και η ΕΕ υπήρξαν κρίσιμοι πυλώνες σταθερότητας. Αν αποδυναμωθούν, η Ρωσία θα βρει γόνιμο έδαφος για την επέκτασή της –ακόμη και για την αποκατάσταση των συνόρων της Σοβιετικής Ενωσης με μία νέα μορφή ρωσικής αυτοκρατορίας. Η Ρωσία ήδη έχει αναπτύξει σχέσεις οικονομικής εκμετάλλευσης με αρκετές χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες εξαρτώνται από αυτή για το πετρέλαιο και το φυσικό τους αέριο. Επιπλέον, ενισχύει τους επενδυτικούς της δεσμούς, επεκτείνοντας την ήπια ισχύ της στην Ευρώπη.
Η ρωσική οικονομία δεν διαθέτει κάποια πραγματική παραγωγική μηχανή για την ανάπτυξη και δεν θα μπορεί επ’ αόριστον να κρύβει τα προβλήματά της. Αλλά τα αποτυχημένα αυταρχικά καθεστώτα σε κράτη που κάποτε υπήρξαν αυτοκρατορίες έχουν μία άσχημη συνήθεια να χρησιμοποιούν τον εθνικισμό και την επιθετικότητα για να συγκαλύψουν τις αποτυχίες τους. Το γεγονός ότι αυτή η επιθετικότητα λαμβάνει εν μέρει τη μορφή των κυβερνοεπιθέσεων και του χειρισμού των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δεν την καθιστά λιγότερο επικίνδυνη.
Μία πιο μετριοπαθής εκδοχή της ίδιας ιστορίας επαναλαμβάνεται στην Κίνα και στην Ανατολική Ασία, κυρίως όσον αφορά τη στρατιωτική βάση που κατασκευάζει το Πεκίνο σε ένα τεχνητό νησί στη Νότια Κινεζική Θάλασσα, που συνιστά παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Μοιάζει με μία ιδιαίτερα σκοτεινή περίοδο για τη δημοκρατία, αλλά είναι σημαντικό να μην είμαστε απαισιόδοξοι. Ολα τα αυταρχικά κράτη στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας, της Κίνας, του Ιράν και της Βενεζουέλας, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα και δεν διαθέτουν μία ξεκάθαρη στρατηγική εξόδου από αυτά. Και ενώ η δημοκρατία μπορεί να προσφέρει το πεδίο για την ευόδωση του λαϊκισμού και των ανελεύθερων συναισθημάτων, επίσης επιτρέπει στην κοινή γνώμη να απαιτεί από τους πολιτικούς της να λογοδοτούν, επιτυγχάνοντας έτσι την πολιτική αλλαγή. Τα αυταρχικά καθεστώτα δεν διαθέτουν αυτόν τον μηχανισμό ανανέωσης και διασφάλισης μιας βαθύτερης νομιμότητας και σταθερότητας».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ