Σύγχρονη μεγαλομανία και γαλλική επανάσταση

Πρόσφατα επισκέφθηκα το Παλάτι του Κοινοβουλίου στο Βουκουρέστι, το γιγάντια παρανοΐκό κτήριο που κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1980 με εντολή του δικτάτορα Νικολάε Τσαουσέσκου ο οποίος εκτελέστηκε πριν προλάβει να το δει τελειωμένο. Τα στατιστικά στοιχεία που μας παρέθεσε ο ξεναγός ήταν εντυπωσιακά: είναι το τρίτο μεγαλύτερο κτίριο στον κόσμο, με 20.500 τετραγωνικά μέτρα χαλιών, ένα εκατομμύριο κυβικά μέτρα μάρμαρου και 3.500 τόνους κρυστάλλων. Οι τεράστιες μαρμάρινες σκάλες έπρεπε να χτιστούν ξανά και ξανά, για να ταιριάζουν στα βήματα των δικτάτορα που ήταν μικρόσωμος. Για να κατασκευαστεί αυτό το νεοκλασικό τερατούργημα, μία τεράστια έκταση στην πόλη, μία πανέμορφη περιοχή με σπίτια του 18ου αιώνα, εκκλησίες και συναγωγές, κατεδαφίστηκε αναγκάζοντας 40.000 ανθρώπους να μετακινηθούν.

Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι εργάζονταν νυχθημερόν για την οικοδόμησή του. Το κράτος σχεδόν χρεοκόπησε εξαιτίας του. Η συντήρηση του παλατιού, που τώρα στεγάζει το κοινοβούλιο της Ρουμανίας και ένα μουσείο τέχνης, ακόμη κοστίζει έξι εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο, ενώ το 60% των χώρων του μένουν παραμένουν ανεκμετάλλευτοι.

Αυτή η ανοησία του Τσαουσέσκου είναι μνημείο μεγαλομανίας. Αλλά δεν είναι το μοναδικό, πέρα από το μέγεθός του. Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προσπάθησε να κάνει κάτι παρόμοιο με το νέο του παλάτι στην Άγκυρα. Είναι πράγματι αξιοσημείωτο πως οι μεγαλομανείς ενός συγκεκριμένου είδους έχουν παρόμοια νοοτροπία, ή τουλάχιστον κοινό γούστο στην αρχιτεκτονική. Τα σχέδια του Αδόλφου Χίτλερ για την ανοικοδόμηση του Βερολίνου, αντανακλούσαν τον ίδιο νεοκλασικό γιγαντισμό. Και το εσωτερικό του παλατιού του Βουκουρεστίου, έργο ενός ντοπαρισμένου Λουδοβίκου ΙΔ’ της νεότερης εποχής, είναι απλά μία πιο υπερβολική εκδοχή των επαύλεων του Ντόναλντ Τραμπ στην Φλόριντα και στη Νέα Υόρκη.

Η αναφορά του Τραμπ στις ίδιες γραμμές με τον Τσαουσέσκου και τον Χίτλερ μπορεί να είναι λίγο άδικη. Ο Τραμπ δεν είναι ένας αιμοσταγής τύραννος. Και το κοινωνικό του υπόβαθρο είναι πιο περίπλοκο. Ο Χίτλερ ήταν γιος τελωνειακού και ο Τσαουσέσκου καταγόταν από φτωχή αγροτική οικογένεια. Ο μόνος τρόπος για να επιβληθούν στις πιο εκλεπτυσμένες αστικές ελίτ, ήταν να τις συνθλίψουν βίαια και να ξαναχτίσουν τις πόλεις τους με βάση τα δικά τους μεγαλόπνοα όνειρα.

Και ο Τραμπ θέλει όσα φέρουν το όνομά του να είναι μεγαλύτερα και λαμπρότερα. Αλλά γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη και κληρονόμησε αρκετά χρήματα από τον εύπορο πατέρα του, Φρεντ Τραμπ. Παρ’ όλα αυτά φαίνεται να έχει μένος ενάντια στις ελίτ οι οποίες τον κοιτάνε αφ’ υψηλού σαν άξεστο αριβίστα, με τους παράλογα χρυσούς ουρανοξύστες του και τις ροκοκό επαύλεις με τις περίτεχνες σκάλες και τους τεράστιους πολυέλαιους.

Ο σύγχρονος λαϊκισμός συχνά περιγράφεται ως μία νέα πάλη των τάξεων μεταξύ των ωφελημένων της παγκοσμιοποίησης και όσων αισθάνονται ότι έχουν μείνει πίσω. Οι υποστηρικτές του Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες και του Brexit στη Βρετανία, είναι στο σύνολό τους, λιγότερο μορφωμένοι από το «κατεστημένο» στο οποίο αντιτίθενται. Αλλά δεν θα είχαν φτάσει πολύ μακριά από μόνοι τους. Το Κόμμα του Τσαγιού στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα είχε αποκτήσει πολιτική δύναμη χωρίς τους πανίσχυρους υποστηρικτές του και τους δημαγωγούς. Και συχνά αυτοί είναι νεόπλουτοι άνθρωποι που μοιράζονται την ίδια πικρία με τους υποστηρικτές τους. Αυτό ήταν εμφανές στην περίπτωση της Ιταλίας, όπου ο πρώην πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι , του οποίου το υπόβαθρο θυμίζει εκείνο του Ντόναλντ Τραμπ, κατάφερε να αποκτήσει πρόσβαση στα όνειρα και στις πικρίες εκατομμυρίων ανθρώπων.

Μέχρι στιγμής, στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, οι δημαγωγοί μπορούν να προσφέρουν μόνο όνειρα, Να πάρουμε πίσω τη χώρα μας, να την κάνουμε και πάλι σπουδαία και πάει λέγοντας. Για να μην γίνουν αυτά τα όνειρα πολιτικοί εφιάλτες χρειάζεται κάτι παραπάνω από τεχνογνωσία ή καλέσματα για ευγένεια και μετριοπάθεια. Οι οργισμένοι άνθρωποι δεν μπορούν να πειστούν εύκολα από τη λογική. Πρέπει να τους προσφερθεί ένα εναλλακτικό όραμα. Το πρόβλημα σήμερα, σε όλο τον κόσμο, είναι ότι αυτή η εναλλακτική δεν είναι δεδομένη. Η Γαλλική Επανάσταση έλαβε χώρα πριν από δύο και πλέον αιώνες. Το τρίπτυχο «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη» αποτελεί σήμερα μόνο ένα ιστορικό σύνθημα. Αλλά ίσως είναι η κατάλληλη εποχή για να το ανανεώσουμε.