Η περίοδος του Μεσοπολέμου ορίστηκε από το κραχ του 1929, τη μεγάλη ύφεση που ακολούθησε και τις συγκρούσεις για τις πολιτικές εξόδου από την οικονομική κρίση.
Είχαν προηγηθεί φάσεις υψηλών προσδοκιών τροφοδοτημένες από την τεχνολογική έκρηξη και τα πρωτοφανή για την εποχή επιστημονικά επιτεύγματα.
Οι κεφαλαιούχοι, ιδιαιτέρως στην Αμερική, πίστευαν ότι οι εφευρέσεις και οι επιστημονικές ανακαλύψεις θα μετουσιωθούν γρήγορα σε αγαθά και υπηρεσίες και θα αποτελέσουν ισχυρές βάσεις παραγωγής και εισοδήματος, ικανές να στηρίξουν καιρούς αέναης ανάπτυξης.
Οταν διαπιστώθηκε ότι η απορρόφηση των νέων αγαθών και υπηρεσιών ήταν αργή και δεν απέδιδε τα αναμενόμενα, οι προσδοκίες κατέρρευσαν και μαζί τους όλες οι χάρτινες επενδύσεις. Κάπως έτσι επήλθε το κραχ του 1929 που επέφερε πρωτοφανείς και μαζικές καταρρεύσεις επιχειρήσεων, επενδυτικών σχεδίων και των κυρίαρχων ως τότε φιλελεύθερων πολιτικών.
Στην παγκόσμια αντιπαράθεση που ακολούθησε ο Τζον Μέιναρντ Κέινς πολέμησε σκληρά τη συντηρητική σχολή των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών, ο Ρούζβελτ επινόησε το New Deal, το κράτος επανήλθε δριμύτερο και οι φιλελεύθεροι ανακάλυψαν την ποσοτική θεωρία του χρήματος, στην έλλειψη της οποίας απέδωσαν την καταστροφή.
Η βαθύτερη συνέπεια όμως εκείνης της μεγάλης οικονομικής κρίσης ήταν η εθνικιστική παράκρουση που έφερε και τον μεγάλο πόλεμο, τον Β’ Παγκόσμιο, που συνέτριψε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο.
Το παράδοξο είναι δυστυχώς ότι η πολεμική οικονομία ήταν εκείνη που ανέτρεψε τις συνέπειες της γενεσιουργού οικονομικής κρίσης. Στο «Ταξίδι στον χρόνο της οικονομίας» ο Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ δεν αφήνει κανένα περιθώριο παρερμηνειών.
Ούτε το New Deal ούτε οι λοιπές κεϊνσιανές πολιτικές κατάφεραν να νικήσουν τη μεγάλη ύφεση. Ο πόλεμος και τα αποτελέσματά του εν τέλει άλλαξαν τα δεδομένα και διαμόρφωσαν με τη λήξη του συνθήκες ανάπτυξης και ευημερίας στον πλανήτη.
Οπως ήταν λογικό, όμως, η μεταπολεμική ειρήνη και η επακολουθήσασα οικονομική πρόοδος στηρίχθηκαν στις βασικές αρχές και αξίες των νικητών. Το πνεύμα του New Deal κυριάρχησε μεταπολεμικά, το κράτος είχε ενεργότερο ρόλο και οι σχέσεις μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας είχαν επαναδιατυπωθεί και συνέβαλαν τα μέγιστα στην οικοδόμηση της μεσαίας τάξης παντού στον δυτικό κόσμο.
Ωστόσο τα πάντα ρει. Οι ηττημένοι της κρίσης του ’29 ουδέποτε συμβιβάστηκαν. Η Σχολή του Σικάγου αναγεννήθηκε αμέσως μετά τον πόλεμο.
Ο κύριος εκπρόσωπός της Μίλτον Φρίντμαν από τις αρχές του ’50 επέμεινε στη φιλελεύθερη επιλογή. Συγκεκριμενοποίησε την ποσοτική θεωρία του χρήματος, περιέγραψε τον πληθωρισμό ως ένα κατ’ εξοχήν νομισματικό φαινόμενο, προπαγάνδισε την ελευθερία των συναλλαγματικών ισοτιμιών και υποστήριξε μετά πάθους τον περιορισμό του κράτους στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο.
Το 1962 έγραψε το εμβληματικό έργο του «Καπιταλισμός και Ελευθερία» και το 1976 έλαβε Νομπέλ Οικονομίας από τη Σουηδική Ακαδημία. Ακόμη, υπερασπιζόμενος δογματικά το νεοφιλελεύθερο δόγμα αντιτάχθηκε στην υποχρεωτική στράτευση και μίλησε πρώτος για το δικαίωμα της επιλογής σχολείου που συνοδευόταν από την πρότασή του για τα περιβόητα «κουπόνια εκπαίδευσης».
Με τον καιρό οι αντιλήψεις του κέρδισαν σημαντικά τμήματα της αμερικανικής και βρετανικής συντηρητικής πολιτικής με αποκορύφωμα τον Ρόναλντ Ρίγκαν και τη Μάργκαρετ Θάτσερ. Από τη δεκαετία του ’80 οι νεοφιλελεύθερες ιδέες όρισαν το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα και με την κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης κυριάρχησαν απόλυτα εμπλουτισμένες από την ελευθέρωση του παγκόσμιου εμπορίου και την επελθούσα παγκοσμιοποίηση, απ’ αυτό το κύμα ανεμπόδιστης κίνησης κεφαλαίων, εμπορευμάτων και προσώπων.
Με τον καιρό ωρίμασε κι αυτή, αφού έδωσε δυνατότητες στους φτωχότερους λαούς της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής και επέτρεψε στους κομμουνιστικής εκπαίδευσης νεοκαπιταλιστές ηγέτες της Ρωσίας και της Κίνας να ξαναβάλουν τις χώρες τους στο διεθνές παιχνίδι.
Κάπου εκεί εμφανίστηκαν τα τέρατα και οι παραλογισμοί του παγκόσμιου πια νεοφιλελεύθερου οικοδομήματος. Η φιλελεύθερη επιλογή γιγάντωσε τη χάρτινη οικονομία, έδωσε δυνατότητα υπερκερδών σε πολυεθνικά μεγαθήρια, διεύρυνε τις ανισότητες, αφαίρεσε διαπραγματευική ισχύ από τις εργατικές ενώσεις, υποτίμησε την αμοιβή της εργασίας και ανύψωσε σε υπερθετικό βαθμό εκείνη του κεφαλαίου.
Με την υπερανάπτυξη των νέων τεχνολογιών μάλιστα η ισχύς των διεθνικών σχημάτων πολλαπλασιάστηκε, οι ανισότητες διευρύνθηκαν έτι περαιτέρω, ο ρόλος των ενδιάμεσων τάξεων περιορίστηκε, η ανάπτυξη απεδείχθη ανεπαρκής να καλύψει τις υπερπροσδοκίες των αγορών και κάπως έτσι φθάσαμε στη μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008.
Αλλά και η διαχείριση αυτής της κρίσης έγινε βάσει των πορισμάτων της ποσοτικής θεωρίας για την κρίση του 1929.
Στη συστημική κρίση οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής απάντησαν με τόνους ρευστότητας τυπώνοντας νέο χρήμα και προσφέροντας αφειδώς χρηματοδότηση ακόμη και σε καμένους γίγαντες.
Εσβησαν αρχικώς την πυρκαγιά, αλλά τη γενεσιουργό αιτία δεν την αντιμετώπισαν μεταφέροντας εν τω μεταξύ καπνούς παντού στον κόσμο.
Η κρίση της μητρόπολης του διεθνούς οικονομικού συστήματος μετακινήθηκε στην ευρωπαϊκή περιφέρεια με τη μορφή κρίσης χρέους μεταφέροντας κύματα ύφεσης και αναιμικής ανάπτυξης.
Σήμερα οι περισσότερες χώρες προσπαθούν να κάνουν τα ίδια αλλά δεν έχουν δυνάμεις ούτε τις ίδιες δυνατότητες.
Ταυτόχρονα οι ανισότητες διευρύνονται, οι ενδιάμεσες τάξεις συμπιέζονται, απογοητεύονται, οργίζονται και βεβαίως μετακινούνται.
Εγκαταλείπουν σταδιακά τις λεγόμενες συστημικές δυνάμεις επειδή τις θεωρούν συμβιβασμένες και συνυπεύθυνες με τις ελίτ του πλούτου και αναζητούν κάθε λογής «σωτήρες» αριστερά και δεξιά.
Μετά τα οικονομικά τέρατα του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος ο πλανήτης μοιάζει πλέον να γοητεύεται από τα τέρατα της πολιτικής.
Εθνικιστές και λαϊκιστές ηγέτες ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια παντού στον κόσμο διασκεδάζοντας μα και φοβίζοντας με τα καμώματά τους.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κόσμος ανισορροπεί και μαζί κινδυνεύει να περιπέσει σε συνθήκες σαν εκείνες που επικράτησαν μετά τη μεγάλη κρίση του 1929.
Μια νέα συμφωνία, μια νέα σχέση ανάμεσα στους συντελεστές παραγωγής μπορεί να αποτρέψει μια γενικευμένη κρίση. Οσο νωρίτερα τόσο καλύτερα…
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
