Οπως συνήθως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, την αρχή την έκανε η μόδα. Αυτή η βιομηχανία έχει συνηθίσει να καταργεί πρώτη τα στερεότυπα (ή να παίζει μαζί τους): ρίμελ για τους άνδρες, παντελόνια για τις γυναίκες. Ο οίκος Givenchy, λοιπόν, το 2010 μάς σύστησε τη Lea T, την τρανς μούσα του για εκείνη τη σεζόν. Μερικά χρόνια αργότερα ο Αυστραλός Αντρέι Πέτζικ έγινε διάσημος για την απολύτως unisex καριέρα του ως μοντέλο και άφηνε τους πάντες να απορούν αν είναι αγόρι ή κορίτσι, δηλώνοντας «ζω μεταξύ των φύλων». Πλέον μπορείτε να τον αποκαλείτε Αντρέγια, αφού διάλεξε τελικά «στρατόπεδο». Υπάρχει επίσης το παράδειγμα του σκηνοθέτη της τριλογίας «The Matrix», Λάρι Γουατσόφσκι, που πλέον συστήνεται ως Λάνα, καθώς και εκείνο του δισεκατομμυριούχου Τζέιμς Πρίτζκερ, της γνωστής οικογενείας, ο οποίος συνεχίζει να ασχολείται με τις επιχειρήσεις, τις επενδύσεις και τις φιλανθρωπικές δράσεις του, απλώς απαιτεί να τον αποκαλούν Τζένιφερ Νατάλια. Η επόμενη φάση της απενοχοποίησης των ανθρώπων που έχουν βιώσει αυτό που αποκαλείται «δυσφορία της ταυτότητας φύλου» συνέβη σε κανάλι επικοινωνίας με ευρύτερο κοινό, τηλεοπτικά δηλαδή. Στην επιτυχημένη σειρά «Orange Ιs the New Black», ένα δυνατό δράμα με στοιχεία μαύρης κωμωδίας που διανύει την τρίτη σεζόν του, έναν από τους βασικούς ρόλους κρατάει η Λαβέρν Κοξ, μια τρανς ηθοποιός, η οποία έγινε πριν από μερικούς μήνες εξώφυλλο στο περιοδικό «Time», σε ένα τεύχος με κεντρικό θέμα την άρση της περιθωριοποίησης της transgender κοινότητας.
Τα σκήπτρα, ωστόσο, για τη mainstream έκρηξη αυτής της μειονότητας κρατάει η –σε εξέλιξη αυτή τη στιγμή –επιχείρηση αλλαγής φύλου του Μπρους Τζένερ. Παρότι στην Ελλάδα το όνομα δεν λέει και πολλά σε πολλούς, στις ΗΠΑ ο Τζένερ απολαμβάνει εδώ και δεκαετίες την αίγλη εθνικού ήρωα, ενώ κατά τη διάρκεια της χρυσής καριέρας του στα σπορ κουβαλούσε τον τίτλο του «μεγαλύτερου αθλητή στον κόσμο». Οι νεότερες γενιές Αμερικανών και το παγκόσμιο κοινό πιθανότατα γνώρισαν τον Μπρους Τζένερ ως πρωταγωνιστή στο δημοφιλές τηλεοπτικό ριάλιτι «Keeping Up with the Kardashians», καθώς μέχρι πέρυσι ήταν παντρεμένος με την Κρις Τζένερ, με λίγα λόγια δήλωνε πατριός της Κιμ Καρντάσιαν. Πλέον συστήνεται ως Κέιτλιν και δεν σηκώνει κουβέντα για αυτό (ήδη στη Wikipedia δεν υπάρχει πλέον καταχώριση υπό το όνομα «Bruce Jenner», οι αναζητήσεις οδηγούν κατευθείαν στο λήμμα «Caitlyn Jenner»).
Η μεταμόρφωση του 65χρονου Μπρους σε Κέιτλιν Τζένερ ανακοινώθηκε πρώτη φορά επισήμως σε αποκλειστική τηλεοπτική συνέντευξη στο «20/20» και στην Νταϊάν Σόγιερ (17 εκατομμύρια τηλεθεατές κόλλησαν στις οθόνες, ένα ρεκόρ για τη συγκεκριμένη εκπομπή) και επισφραγίστηκε με ένα εξώφυλλο-δυναμίτη στο «Vanity Fair» με τον φακό της Ανι Λίμποβιτς, συνοδευόμενο από ένα αποκαλυπτικό cover story που συζητήθηκε όσο λίγα τα τελευταία χρόνια. Την περασμένη εβδομάδα προβλήθηκε και το πρώτο επεισόδιο του δικού της ριάλιτι σόου «I Am Cait», ενώ η Κέιτλιν μπορεί να υπερηφανεύεται πλέον και για ένα ακόμη ρεκόρ, καθώς έσπασε εκείνο του Μπαράκ Ομπάμα, συγκεντρώνοντας στον επίσημο λογαριασμό της στο Twitter (@Caitlyn_Jenner) πάνω από 1.000.000 followers μέσα σε μόλις τέσσερις ώρες (σήμερα μετρά 2,8 εκατομμύρια ακολούθους). To παρθενικό της τιτίβισμα είχε ως εξής: «Είμαι τόσο χαρούμενη που έπειτα από έναν τόσο μεγάλης διάρκειας αγώνα ζω ως ο πραγματικός εαυτός μου. Καλωσήλθες στον κόσμο, Κέιτλιν. Ανυπομονώ να την/με γνωρίσετε καλύτερα».
Για να γνωρίσουµε όµως καλύτερα την Κέιτλιν, θα πρέπει να θυμηθούμε ποιος ήταν ο Μπρους. Γεννημένος την 28η Οκτωβρίου 1949 σε ένα χωριό της Πολιτείας της Νέας Υόρκης, ο Γουίλιαμ Μπρους Τζένερ ήταν ένα δυσλεξικό παιδί με έφεση στα σπορ. Αστέρι του αμερικανικού ποδοσφαίρου στα σχολικά του χρόνια, απέσπασε μια υποτροφία για κολεγιακές σπουδές, ωστόσο ένα χτύπημα στο πόδι τον έστρεψε στο δέκαθλο. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1976, άκουγε τον αμερικανικό εθνικό ύμνο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μόντρεαλ από το υψηλότερο σκαλί του βάθρου, έχοντας μάλιστα πετύχει παγκόσμιο ρεκόρ. Ακολούθησαν χρυσά διαφημιστικά συμβόλαια και μια σειρά από παράλληλες καριέρες στους αγώνες ταχύτητας, στις επιχειρήσεις, στη μικρή και στη μεγάλη οθόνη –παραλίγο να υποδυθεί και τον Σούπερμαν στην ταινία που έκανε τελικά διάσημο τον Κρίστοφερ Ριβ. Θρησκευόμενος και Ρεπουμπλικανός, ο Μπρους αντάλλαξε τρεις φορές όρκους αιώνιας πίστης και απέκτησε έξι παιδιά. Ωστόσο, εκ των υστέρων εξομολογείται ότι από νεαρή ηλικία δυσφορούσε μέσα στο σώμα του. Και στην ηλικία που άλλοι υποβάλλουν αίτηση για συνταξιοδότηση, εκείνος επέλεξε να γεννηθεί ξανά, επιστρατεύοντας για τον εαυτό του όλες τις διαθέσιμες θηλυκές αντωνυμίες και υποκύπτοντας για αρχή σε μερικές αισθητικές επεμβάσεις, αλλά όχι ακόμη στη ριζική απόφαση αλλαγής φύλου.
Ακόμη και αν σε μερικές περιπτώσεις «δημόσιας μεταστροφής» πρόκειται απλώς για μια ευκαιρία να βγάλει κάποιος (ακόμη) περισσότερα χρήματα ή να αποκομίσει (ακόμη) μεγαλύτερη δόξα, η κατά τα φαινόμενα συντονισμένη προσπάθεια για περισσότερη «ορατότητα» των τρανς μόνο θετικό αποτέλεσμα μπορεί να έχει. Ισως και να βρισκόμαστε ενώπιον μιας ευτυχούς συγκυρίας που θα βοηθήσει τη συντηρητική ανθρωπότητα να κάνει άλλο ένα βήμα μπροστά (έστω και ασταθώς, έστω και πάνω σε ψηλά τακούνια), γιατί μια κοινωνία δείχνει την πραγματική ανεκτικότητά της όταν η αποδοχή φτάνει και ως εκείνους που ένιωθαν πάντα διαφορετικοί ακόμη και σε κάτι τόσο καθοριστικό κοινωνικά όπως είναι η φυλετική ταυτότητα.
Η ιδέα πως η έννοια του κοινωνικού φύλου είναι πιο «ρευστή» από όσο νομίζαμε έχει αρχίζει τελευταία να γίνεται ευρύτερα αποδεκτή. Στο Facebook υπάρχουν πλέον πάνω από πενήντα επιλογές για να αυτοπροσδιοριστεί κανείς αν το θέλει, από ανδρόγυνος μέχρι άφυλος. Στις ΗΠΑ εκδόθηκε στις αρχές Ιουνίου οδηγία από το αντίστοιχο υπουργείο Εργασίας να μην υπάρχει διαχωριστική σήμανση με βάση το φύλο στις τουαλέτες των εργασιακών χώρων, διότι δεν ερμηνεύουν όλοι το δίπολο αρσενικό – θηλυκό με τον ίδιο τρόπο και η αναγκαστική επιλογή τούς καταπιέζει. Πέρυσι ο φωτογράφος Μπρους Γουέμπερ έστησε μια καταπληκτική καμπάνια για τα πολυκαταστήματα Barneys, με πρωταγωνιστές 17 τρανς (και πανέμορφα) άτομα. «Ολοι έχουμε συνείδηση του αγώνα που κάνουν τα τελευταία χρόνια οι γκέι και οι λεσβίες για να αποκτήσουν το δικαίωμα του γάμου και νιώσαμε ότι το «Τ» στη ΛΟΑΤ κοινότητα έμεινε λίγο πίσω» δήλωσε ο CEO της πασίγνωστης στις ΗΠΑ αλυσίδας καταστημάτων με είδη πολυτελείας. Στη Βρετανία θα προβληθεί μέσα στο 2015 μια σειρά με τίτλο «Boy Meets Girl», με ηρωίδα μιας τρανς γυναίκα που κυνηγάει την τύχη της στον έρωτα. Το φθινόπωρο αναμένεται και η ταινία «The Danish Girl» με πρωταγωνιστή τον Εντι Ρεντμέιν (σε μια ακόμη οσκαρική ερμηνεία ίσως;) και θέμα την πραγματική ιστορία της καλλιτέχνιδας και πρωτοπόρου τρανς Λίλι Ελμπε.
Δυστυχώς, όλη αυτή η προβολή δεν έχει μεταφραστεί ακόμη σε χειροπιαστή αλλαγή στην καθημερινότητα των τρανς, μιας και οι διακρίσεις και κάθε είδους παρενόχληση δεν δείχνουν να υποχωρούν. Οι στατιστικές μαρτυρούν πως οι δυσκολίες που συναντούν καθώς και η συνήθης επιθετική διάθεση απέναντί τους συντελούν ώστε τα τρανς άτομα να αποτελούν μια ομάδα του πληθυσμού με υψηλά ποσοστά ανεργίας και φτώχειας, που απαρτίζεται από ανθρώπους επιρρεπείς σε εθισμούς και με τάσεις αυτοκτονίας. Οι δείκτες φανερώνουν επίσης ότι τα περιστατικά βίας σε βάρος τους παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις ακόμη και σήμερα.
Δεν φαίνονται παράλογα όλα αυτά όταν οι περισσότεροι δεν είμαστε καν σίγουροι για την ορολογία που θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε; Στο κείμενο αναφέρθηκε η λέξη «τρανς» ως συντομευμένη εκδοχή του transgender, και όχι του τρανσέξουαλ. Παραθέτουμε από το queers.gr τη δήλωση της Μαρίνας Γαλανού, προέδρου του Σωματείου Υποστηριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ): «O όρος διεμφυλικός/-ή, είναι μετάφραση του αγγλικού transgender, όρος που χρησιμοποιείται ευρύτερα στη διεθνή κοινότητα. Οπως γίνεται φανερό από το δεύτερο συνθετικό του, αφορά το κοινωνικό φύλο (gender). Είναι όρος που προέρχεται από την κοινωνική ανθρωπολογία, και σε καμία περίπτωση από την ιατρική. Είναι όρος-ομπρέλα που περιέχει όλα τα άτομα τα οποία αισθάνονται ότι το βιολογικό (ανατομικό) τους φύλο δεν βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με το φύλο που βιώνουν και κοινωνικοποιούνται. Αντίθετα, ο όρος που transsexual αφορά το βιολογικό (ανατομικό) φύλο (sex). Επομένως ο όρος transsexual είναι βιολογίστικος όρος και ως εκ τούτου όρος που έχει να κάνει με την ιατρική. Απόδειξη αυτού είναι ότι αν ανοίξει κανείς τους περίφημους καταλόγους ψυχικών διαταραχών, βρίσκει μέσα τον λεγόμενο «τρανσεξουαλισμό». Δηλαδή ο όρος τρανσέξουαλ είναι αυτός που είναι ιατρικοποιημένος και προφανώς όχι το διεμφυλικός/-ή που προέρχεται από την κοινωνική ανθρωπολογία».
Οσοι θα ήθελαν να καταλάβουν τι πέρασε ο Μπρους Τζένερ μέχρι να γίνει Κέιτλιν, μπορούν να διαβάσουν τη συνέντευξη-ποταμό που παραχώρησε στο «Vanity Fair», αλλά θα μπορούσαν επίσης να παρακολουθήσουν τον πρώτο κύκλο επεισοδίων του (προφητικού, τρόπον τινά) «Transparent», μιας καταπληκτικής, αστείας με γλυκόπικρο τρόπο, τηλεοπτικής σειράς με κεντρικό ήρωα τον πατέρα τριών ενήλικων, ελαφρώς προβληματικών παιδιών, ο οποίος αποφασίζει στα 70 του χρόνια να αποκτήσει την όψη γυναίκας –παρεμπιπτόντως, αυτή είναι η σειρά με τα περισσότερα άτομα από την τρανς κοινότητα που εργάζονται στο επιτελείο της, μπροστά ή πίσω από τις κάμερες. Σε αυτό το σημείο θα άξιζε να τονίσουμε το εξής: συχνά η αλλαγή αυτή δεν σχετίζεται με το σεξ ως πράξη, αλλά με την εικόνα που θα ήθελε να βλέπει στον καθρέφτη εκείνος που αποφασίζει να υποστεί την αλλαγή. Η Κέιτλιν Τζένερ δεν θα αρχίσει ξαφνικά να κάνει σεξ με άνδρες (αν και αφήνει όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά). Και οι τρεις πρώην σύζυγοί της μιλούν πάντως για ένα παρελθόν με υγιή και έντονη σεξουαλική ζωή.
Στην Ελλάδα έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε τα τρανς άτομα ως φιγούρες του περιθωρίου. Ακόμη και όταν η χώρα ολόκληρη ασχολιόταν νυχθημερόν με την Τζένη Χειλουδάκη, δεν έγινε μια σοβαρή συζήτηση για τη ζωή τους. Πέρα από τα δημοφιλή drag σόου στις Κούκλες τα οποία παραμένουν δημοφιλή, υπάρχουν βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει από την Τζένη Χειλουδάκη και την Αννα Κουρουπού, καθώς και η καλλιτεχνική δραστηριότητα της Πάολας Ρεβενιώτη, με τις εκθέσεις φωτογραφίας, αλλά και την ευθεία στάση που τηρεί με την παρουσία της στα social media –ως και το σπίτι της άνοιξε την περασμένη άνοιξη, στο πλαίσιο της δράσης X-Apartments που διοργάνωσε η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση. Πολλοί υπενθυμίζουν την παραίνεση της Ζωής Κωνσταντοπούλου υπέρ των τρανς στην ομιλία της στο Gay Pride της Αθήνας, στις 13 Ιουνίου 2015: «Ναι στα δικαιώματα, όχι στην ομοφοβία, στην τρανσοφοβία, στην ξενοφοβία και στον ρατσισμό» είπε η πρόεδρος της Βουλής.
Κάποιοι ελπίζουν ότι η Κέιτλιν Τζένερ και οι συνοδοιπόροι της θα καταφέρουν να μετακινήσουν λίγο τις παγιωμένες αντιλήψεις. Η ίδια, φυσικά, δεν αισθάνεται Μεσσίας. «Δεν το κάνω αυτό για να φανώ ενδιαφέρουσα, το κάνω για να ζήσω» δήλωσε με αφοπλιστικό τρόπο.
Στη ζωή υπάρχει η ελπίδα ότι κάτι θα αλλάξει. Εχουμε, βεβαίως, και τον αντίλογο, τη σκέψη πως ίσως μόνο άνθρωποι με χρήματα και δόξα, τα δύο πράγματα που επιβάλλουν τον σεβασμό, μπορούν πραγματικά να διεκδικήσουν να είναι ο αληθινός εαυτός τους, χωρίς να χρειαστεί να έρθουν αντιμέτωποι με το σκληρό πρόσωπο της καθημερινότητας. Οι κοινωνίες αλλάζουν με πολύ αργό ρυθμό, ωστόσο αλλάζουν. Αξίζει να το προσπαθεί κανείς. Η χαμογελαστή κοκέτα που ακούει στο όνομα Κέιτλιν Τζένερ, σέξι στα 65 της μέσα στα Hervé Léger φορέματά της, φαντάζει, έπειτα από μύριες πλαστικές επεμβάσεις και τόνους μακιγιάζ, πολύ πιο αυθεντική από ό,τι ο πάντα κάπως παράξενος και μελαγχολικός Μπρους Τζένερ. Στο κάτω κάτω, η υπέροχη Αγράδο (σ.σ.: Αντόνια Σαν Χουάν) το είχε πει αρκετά χρόνια πριν στο «Ολα για τη μητέρα μου» του Πέδρο Αλμοδόβαρ: «Για να είσαι αυθεντικός αρκεί να μοιάζεις με αυτό που πάντα ονειρευόσουν». Ακόμη και τεχνητώ τω τρόπω.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 9 Αυγούστου 2015
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
