Στη Λωρίδα της Γάζας μετρούν ξανά δεκάδες νεκρούς από τις ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές. Η Συρία και το Ιράκ μετά βίας θεωρούνται πια κράτη και σπρώχνονται όλο και πιο βαθιά στον βούρκο της τζιχάντ. Η Αίγυπτος επέστρεψε με ταχύ βήμα στην αγκαλιά του στρατού. Η Λιβύη βρίσκεται στο έλεος των ισλαμιστικών παραστρατιωτικών οργανώσεων. Η Υεμένη κλυδωνίζεται από εσωτερικές σεκταριστικές συγκρούσεις. Η Ιορδανία δεν έχει πού να βάλει τους πρόσφυγες από τη Συρία και ο Λίβανος έχει αρχίσει να ραγίζει υπό το βάρος των γειτονικών συγκρούσεων. Ακόμη και πλούσιες χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και η Αλγερία δεν είναι τόσο σταθερές όσο δείχνουν. Και μέσα σε όλα αυτά, οι συνομιλίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν προχωρούν με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς. Τι πήγε στραβά από το 2003 και την αδικαιολόγητη αμερικανική εισβολή στο Ιράκ ως σήμερα που η περιφέρεια βιώνει για ακόμη μία φορά έναν φαύλο κύκλο βίας και αίματος;
Εμφύλιες διαμάχες, σεχταριστικό μίσος, διεφθαρμένοι δικτάτορες και αποτυχημένες εξωτερικές επεμβάσεις απειλούν τώρα να επαναχαράξουν τις γραμμές που τράβηξαν κεκλεισμένων των θυρών στον χάρτη ευρωπαίοι διπλωμάτες και αποτέλεσαν τα σύνορα των εθνών κρατών της ευρύτερης Μέσης Ανατολής εδώ και περίπου έναν αιώνα. Το περίγραμμα του πολέμου που τώρα μαίνεται κατά μήκος της περιοχής του Λεβάντε και της Μεσοποταμίας έγινε πιο ξεκάθαρο μετά την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003, το «προπατορικό αμάρτημα των Αμερικανών στην περιοχή», κατά τον πρώην υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας Γιόσκα Φίσερ. Η εκλογή της σιιτικής κυβέρνησης της Βαγδάτης έδωσε στο Ιράν «πάτημα» στο εσωτερικό του πρώην αντιπάλου του, ενώ οι οργισμένοι σουνίτες πήραν τα όπλα και ξεσηκώθηκαν πρώτα κατά των Αμερικανών και μετά κατά της κυβέρνησης του Ιράκ. Και τη στιγμή που χώρες της Μέσης Ανατολής και του Μαγκρέμπ βίωναν αυτό που ονομάστηκε Αραβική Ανοιξη, η σουνιτική εξέγερση κατά του προέδρου Μπασάρ αλ Ασαντ στη Συρία το 2011 και η σκληρή απάντηση του σιιτικού – αλεβιτικού καθεστώτος βύθισαν την περιφέρεια σε έναν πόλεμο που διαρκώς επεκτείνεται.
«Η απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων από το Ιράκ και ο εμφύλιος στη χώρα, η επιδίωξη απόκτησης πυρηνικών όπλων από το Ιράν, ο συριακός εμφύλιος, οι περιορισμένες πολιτικές μεταρρυθμίσεις στον απόηχο της Αραβικής Ανοιξης σε κράτη όπως η Ιορδανία και το Μαρόκο, η συνεχιζόμενη οικονομική αποτελμάτωση, όπως και η δημογραφική βόμβα σε όλη την περιφέρεια: ιδού τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή την τελευταία δεκαετία» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Αμερικανός Πολ Ντ. Μίλερ, πολιτικός επιστήμονας στη RAND Corporation, τη μεγαλύτερη δεξαμενή σκέψης στον κόσμο που παρέχει συμβουλές στις ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ.
Για τη Λίνα Κατίμπ, διευθύντρια του Κέντρου Κάρνετζι για τη Μέση Ανατολή στη Βηρυτό, είναι εν μέρει η αποτυχημένη αμερικανική πολιτική αυτή που επέτρεψε την επανεμφάνιση και την ενίσχυση μη κρατικών δρώντων όπως οι ισλαμιστικές οργανώσεις στην περιφέρεια.
«Οι αποτυχημένες αμερικανικές πολιτικές έχουν συμβάλει στην κρίση που βιώνει η Μέση Ανατολή σήμερα. Για παράδειγμα στη Συρία, οι ΗΠΑ μόνο προσποιήθηκαν ότι βοηθούν την αντιπολίτευση, τη στιγμή που ο πρόεδρος Ομπάμα ακόμη διακηρύσσει ότι η χώρα του επιθυμεί την ειρήνη και τη δημοκρατία για τους Σύρους. Με άλλα λόγια, η αμερικανική ρητορική δεν ταιριάζει με τις πράξεις τους όσον αφορά την πολιτική της στη Μέση Ανατολή» σχολίασε η κυρία Κατίμπ στο «Βήμα». Και προσέθεσε: «Στην πραγματικότητα οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν μια εξωτερική πολιτική που θα μπορούσε να προωθήσει την ειρήνη στη Μέση Ανατολή. Οχι επειδή δεν την επιθυμούν, αλλά επειδή για να την επιτύχουν χρειάζεται μια τεράστια και μακροπρόθεσμη επένδυση, στην οποία οι ΗΠΑ δεν έχουν ούτε το όραμα ούτε τη θέληση να εμπλακούν».
«Παταγώδης αποτυχία η αμερικανική εξαγωγή δημοκρατίας»
«Η αμφισβήτηση των συνόρων που κληροδότησε η αποικιοκρατική περίοδος στα κράτη της Μέσης Ανατολής είναι ξεκάθαρη πια» λέει στο «Βήμα» η Μιριάμ Μπενράντ, συνεργάτης της πανευρωπαϊκής δεξαμενής σκέψης Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR) στο πρόγραμμα Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν να εξαγάγουν φιλελεύθερους δημοκρατικούς θεσμούς στα κράτη της Μέσης Ανατολής. Πόσο επιτυχημένη υπήρξε αυτή η πολιτική;
«Η πολιτική απέτυχε, καθώς συντελέστηκε μέσω στρατιωτικών επεμβάσεων που δεν οδήγησαν σε δημοκρατικά συστήματα αλλά, αντίθετα, σε έναν ατελείωτο κύκλο βίας και σε επιστροφή σε αυταρχικές πολιτικές για αρκετά κράτη. Το 2011 το Ιράκ αποτέλεσε ένα εναλλακτικό μοντέλο για τους επαναστατημένους Αραβες και ο αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος είχε υποσχεθεί να υποστηρίξει τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις στην ομιλία του στο Κάιρο το 2009, παρέμεινε στο περιθώριο της Αραβικής Ανοιξης χωρίς να παρέχει πραγματική υποστήριξη στις δημοκρατικές δυνάμεις. Ωστόσο αυτή η κατάσταση είναι αποτέλεσμα όχι μόνο των αποτυχημένων αμερικανικών ενεργειών αλλά και της ιστορίας της περιφέρειας, η οποία έχει σημαδευθεί από μια συνεχιζόμενη κοινωνικοπολιτική καταστολή και ένα συγκεκριμένο γεωπολιτικό πλαίσιο που κατέστησαν τη δημοκρατία έναν σχεδόν άπιαστο ορίζοντα».

Προβλέπετε ανακατάταξη των συνόρων στον χάρτη της Μέσης Ανατολής στο μέλλον; Και αν ναι, ποια κράτη θα επηρεάσουν οι αλλαγές;
«Σήμερα υπάρχει μια ξεκάθαρη αμφισβήτηση των συνόρων που κληροδοτήθηκαν από την εποχή της αποικιοκρατίας, από το Μαγκρέμπ ως τη Μέση Ανατολή, και πιο συγκεκριμένα στη Συρία και στο Ιράκ με την τωρινή ακύρωση της γραμμής Σάικς – Πικό. Οι διεθνικοί δρώντες, όπως το Ισλαμικό Κράτος, το πιο ισχυρό και σκληρό τζιχαντιστικό – σαλαφιστικό κίνημα της περιφέρειας, θεωρούν τον χάρτη της Μέσης Ανατολής μια τεχνητή και κακόβουλη δημιουργία που πρέπει να εξαλειφθεί προκειμένου να επιστρέψει το χαλιφάτο, κάτι που μόλις ανακήρυξαν οι εξτρεμιστές μαχητές».

ΛΑΘΗ, ΛΑΘΗ, ΛΑΘΗ…


Πρώιμη αποχώρηση των ΗΠΑ από το Ιράκ

Μετά τη «νεοσυντηρητική», παράνομη εισβολή στο Ιράκ το 2003, το δεύτερο μεγάλο λάθος των ΗΠΑ, υπό την προεδρία του Μπαράκ Ομπάμα αυτή τη φορά, θεωρείται η πρώιμη απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων από τη χώρα, που ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2009 και ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2011. Συνέπεσε με την έναρξη της Αραβικής Ανοιξης, δημιούργησε ένα κενό ισχύος στο Ιράκ και στην ευρύτερη περιοχή και ενίσχυσε την άνοδο ισλαμιστικών οργανώσεων όπως η ISIS.
Μια χώρα-βόμβα που λέγεται Λιβύη

Ενώ οι διαδηλώσεις της Αραβικής Ανοιξης εξαπλώνονταν από χώρα σε χώρα, στη Λιβύη η εξέγερση κατά του επί τέσσερις δεκαετίες δικτάτορα Μοαμάρ Καντάφι οδήγησε σε εμφύλιες συγκρούσεις και στη διεθνή στρατιωτική επέμβαση τον Μάρτιο του 2011. Σήμερα έχει δημιουργηθεί ένα κενό εξουσίας, με διάφορες φυλές, παραστρατιωτικές ομάδες και εξτρεμιστικές οργανώσεις με σχέσεις με την Αλ Κάιντα να ανταγωνίζονται για να προστατεύσουν τα συμφέροντα και να επεκτείνουν την επιρροή τους. Μία ειρηνική μετάβαση της εξουσίας που θα βασίζεται σε ευρεία συναίνεση δεν διαφαίνεται στο μέλλον.
Πραξικόπημα; Ποιο πραξικόπημα;

Η εξαιρετικά σημαντική –γεωγραφικά, οικονομικά και πολιτικά –Αίγυπτος βρέθηκε στο επίκεντρο των εξεγέρσεων της Αραβικής Ανοιξης, με εκατομμύρια Αιγυπτίους να συγκεντρώνονται στην πλατεία Ταχρίρ ζητώντας την απομάκρυνση του προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ. Τον Φεβρουάριο του 2011 ο Μουμπάρακ αποχώρησε παραδίδοντας την εξουσία στον στρατό. Ο Μοχάμεντ Μόρσι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας κέρδισε στις εκλογές που διεξήχθησαν το 2012, τις πρώτες προεδρικές εκλογές σε διάστημα μισού αιώνα, για να ανατραπεί βίαια έναν χρόνο αργότερα από τον στρατό, με διαδικασία που η Δύση δεν αποκαλεί πραξικόπημα.
Ο πατέρας όλων των νέων εμφυλίων

Το τσουνάμι των αραβικών εξεγέρσεων σάρωσε και τη Συρία, όπου οι ογκώδεις διαδηλώσεις κατά του Μπασάρ αλ Ασαντ οδήγησαν σε έναν σφοδρό και ανηλεή εμφύλιο –μάχες, επιθέσεις με χημικά όπλα κατά των σύρων πολιτών και η ανάδυση της εξτρεμιστικής οργάνωσης ISIS συνθέτουν ένα πολύπλοκο παζλ που η διεθνής κοινότητα δεν τολμά να αγγίξει. Σύμφωνα με οργανώσεις ακτιβιστών, ο τριών πλέον ετών εμφύλιος της Συρίας έχει στοιχίσει τη ζωή σε περισσότερους από 170.000 ανθρώπους. Περίπου 6,5 εκατομμύρια έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους, ενώ 2,7 εκατομμύρια έχουν φύγει από τη χώρα.
Αφελής πρόβλεψη για το τέλος των Ταλιμπάν

Το Αφγανιστάν αποτελεί ακόμη μία μαύρη σελίδα στην ιστορία της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Η εισβολή στη χώρα το 2001 στον απόηχο των τρομοκρατικών επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους οδήγησε στην ανατροπή των Ταλιμπάν πού ήλεγχαν περίπου το 90% της χώρας και είχαν αναγνωριστεί ως επίσημη κυβέρνηση από μόλις τρία κράτη. Οι προβλέψεις που ήθελαν την εξτρεμιστική οργάνωση να διαλύεται μετά την υιοθέτηση του νέου συντάγματος το 2004 αποδείχθηκαν αφελείς: οι Ταλιμπάν επέστρεψαν δριμύτεροι με στόχο να επιβάλουν στη χώρα την αυστηρότερη ανάγνωση του ισλαμικού νόμου. Οι Αμερικανοί και το ΝΑΤΟ, έπειτα από 13 χρόνια πολέμου, ετοιμάζονται για πλήρη αποχώρηση από το Αφγανιστάν μέχρι τον Δεκέμβριο του 2014.


Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι
«Σεΐχης, λόγιος, πιστός, ηγέτης, πολεμιστής», αιμοσταγής και αδίστακτος
Το Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και στο Λεβάντε (ISIS), η ένοπλη σουνιτική οργάνωση που ξεπήδησε από το χάος του συριακού εμφυλίου και «κατάπιε» μεγάλα τμήματα του Ιράκ, ανακήρυξε την ίδρυση του χαλιφάτου του Ισλαμικού Κράτους και κάλεσε την Αλ Κάιντα και άλλες σουνιτικές οργανώσεις να προσφέρουν την υποστήριξή τους στον ηγέτη του, Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι. Τον αποκαλούν «σεΐχη, αγωνιστή, λόγιο, πιστό, ηγέτη, πολεμιστή».
Θεωρείται αιμοσταγής και αδίστακτος. «Δεν είμαι καλύτερος ή πιο ενάρετος από εσάς. Αν με βλέπετε στο σωστό μονοπάτι, βοηθήστε με. Αν με βλέπετε στο λανθασμένο μονοπάτι, συμβουλέψτε με και σταματήστε με. Και να με υπακούτε για όσο υπακούω εγώ τον Αλλάχ» φέρεται να διακήρυξε στο πρώτο βιντεοσκοπημένο μήνυμά του από το Μεγάλο Τέμενος της Μοσούλης. Αλλά ποιος είναι ο Μπαγκντάντι; Πώς κατάφερε ο στρατός του να ελέγχει μεγάλα τμήματα του Ιράκ και της Συρίας; Πόσο επικίνδυνος είναι για τη σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής; Και ποια η σημειολογία της πρόσφατης εμφάνισής του;
Ο 43χρονος Ιρακινός είναι ο πλέον καταζητούμενος άνθρωπος στη Μέση Ανατολή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες τον έχουν επικηρύξει με 10 εκατ. δολάρια (7 εκατ. ευρώ). Αυτοαποκαλείται «χαλίφης Ιμπραήμ» και καλεί όλους τους μουσουλμάνους σε ιερό πόλεμο. Με την εμφάνισή του στο τέμενος της Μοσούλης, της μεγαλύτερης ιρακινής πόλης που έχει καταλάβει η ISIS, έδειξε να αψηφά όχι μόνο την ιρακινή κυβέρνηση και τις ξένες δυνάμεις αλλά και την ίδια την Αλ Κάιντα –τη «μητρική» τζιχαντιστική οργάνωση από την οποία ξεπήδησε η ISIS για να αυτονομηθεί με ακόμη πιο ριζοσπαστική ρητορεία και πρακτική.
Με μαύρη περιβολή που παραπέμπει σε μια μακρινή, μυθική ισλαμική περίοδο και ανακινεί μνήμες επαναστατικών κινημάτων του πρώιμου και μεσαιωνικού σουνιτικού Ισλάμ, ο Μπαγκντάντι δείχνει να έχει υιοθετήσει μια περσόνα με βαθύ θρησκευτικό συμβολισμό. Ο τίτλος του χαλίφη Ιμπραήμ παραπέμπει στον Ιμπραήμ ή Αβραάμ, τον δημιουργό της Κάαμπα στη Μέκκα. Στην ισλαμική ιστορία ο χαλίφης είναι ο πολιτικός ηγέτης-διάδοχος του προφήτη Μωάμεθ. Ιστορικά ο χαλίφης είναι ο ηγέτης των απανταχού μουσουλμάνων, οι οποίοι πρέπει να δηλώνουν την πίστη και την αφοσίωσή τους σε αυτόν. Τα υπολείμματα αυτού του μοντέλου διακυβέρνησης διαλύθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα και αντικαταστάθηκαν από το σύγχρονο έθνος-κράτος.
Ισως είναι εύκολο κάποιος να απορρίψει τον Μπαγκντάντι, χαρακτηρίζοντάς τον «τρελό» ή «μεγαλομανή». Οι Ιρανοί και οι Σαουδάραβες δεν τον αναγνωρίζουν. Ηδη σουνίτες κληρικοί έχουν ανακηρύξει το χαλιφάτο του παράνομο. Ωστόσο ο Μπαγκντάντι έχει ένα όραμα πολιτικής διακυβέρνησης όχι απλώς θεοκρατικό, αλλά συνδεδεμένο και με το διαλυμένο κόμμα Μπάαθ του Σαντάμ Χουσεΐν. Δεν είναι τυχαίο ότι η ISIS στις περιοχές που έχει καταλάβει ανέθεσε σε παλαιούς μπααθιστές «κυβερνητικά» πόστα. Ο Μπαγκντάντι κατάφερε να κάνει την άλλοτε φοβερή και τρομερή Αλ Κάιντα να μοιάζει παιχνιδάκι μπροστά στην ISIS.
Γεννήθηκε στην ιρακινή πόλη Σαμάρα, 80 χιλιόμετρα βόρεια της Βαγδάτης. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι είναι απόγονος του προφήτη Μωάμεθ, γεγονός που προσδίδει μεγαλύτερη νομιμοποίηση στον ρόλο του θρησκευτικού ηγέτη. Εχει μεταπτυχιακό και διδακτορικό στις Ισλαμικές Σπουδές από το Πανεπιστήμιο Ισλαμικών Επιστημών στο προάστιο Ανταμίγια της Βαγδάτης. Οταν οι Αμερικανοί εισέβαλαν στο Ιράκ το 2003, ο Μπαγκντάντι δεν φέρεται να είχε σχέσεις με την Αλ Κάιντα ή το τοπικό παρακλάδι της. Το 2005 συνελήφθη από τις αμερικανικές δυνάμεις καθώς θεωρούνταν ότι συμμετείχε στη σουνιτική εξέγερση. Μετά την αποφυλάκισή του ανέλαβε την αρχηγία της οργάνωσης της Αλ Κάιντα στο Ιράκ. Ηταν ωστόσο σχεδόν άγνωστος ως και πέρυσι, όταν η ISIS άρχισε να προωθείται στα πεδία μαχών της Βόρειας Συρίας.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ