Ελληνική πρωτοβουλία για τα πυρηνικά στην Ευρώπη

Υψηλότερες απαιτήσεις πυρηνικής ασφάλειας στην Ευρώπη καθιερώνει η νέα οδηγία, η οποία έγινε κοινά αποδεκτή από τα κράτη-μέλη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την τροποποίηση του κοινοτικού πλαισίου πυρηνικής ασφάλειας (2009/71/EURATOM) και υιοθετήθηκε στις 11 Ιουνίου 2014 από την Επιτροπή Μονίμων Αντιπροσώπων του Συμβουλίου (COREPER).

Πρόκειται για μια μεγάλη επιτυχία της ελληνικής προεδρίας, η οποία κατάφερε να επιταχύνει τις διαδικασίες και μέσα από επίπονες διαπραγματεύσεις να επιτύχει μια νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας, η οποία θέτει την Ευρώπη σε θέση διεθνούς πρωτοπορίας.

«Η ελληνική προεδρία κατόρθωσε να επιτύχει αυτό που πριν από έξι μήνες φάνταζε εξαιρετικά δύσκολο: μια νέα ευρωπαϊκή συμφωνία για το πλαίσιο ασφάλειας που διέπει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις στην Ευρώπη. Μια συμφωνία που αποδεικνύει τα αντανακλαστικά της ΕΕ και των κρατών-μελών της στο καθολικό αίτημα να μη συμβεί στην Ευρώπη πυρηνικό ατύχημα. Σε αυτή τη συζήτηση, όλα τα κράτη-μέλη, πυρηνικά και μη πυρηνικά, είχαν ισότιμη ευκαιρία συμμετοχής, καθώς οι επιπτώσεις των πυρηνικών ατυχημάτων δεν γνωρίζουν σύνορα» σχολίασε ο κ. Χρήστος Χουσιάδας, πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ), η οποία προήδρευσε στην Ομάδα Ατομικών Υποθέσεων του Συμβουλίου.

Στον απόηχο του σοβαρότατου ατυχήματος στη Φουκουσίμα, το οποίο ταρακούνησε την ΕΕ, στο έδαφος της οποίας λειτουργούν σήμερα 132 πυρηνικοί αντιδραστήρες, με τη νέα οδηγία τίθεται για πρώτη φορά νομικά δεσμευτικός «στόχος ασφάλειας» στο ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις, υπάρχουσες ή νέες. Με δεδομένη την αρχή της πρόληψης των ατυχημάτων στη νέα αρχιτεκτονική, στην περίπτωση που συμβούν προβλέπεται ο περιορισμός εκτεταμένων συνεπειών από την έκλυση ραδιενέργειας. Επίσης, ενισχύονται επιμέρους κρίσιμες συνιστώσες, όπως είναι ο ανεξάρτητος ρόλος και η λειτουργία των ρυθμιστικών αρχών, ο μηχανισμός αξιολογήσεων και η προώθηση της νοοτροπίας ασφάλειας.

«Η πυρηνική ασφάλεια είναι υψίστης σημασίας για όλους τους Ευρωπαίους. Οφείλουμε να διασφαλίσουμε, με κάθε τρόπο, ότι τα υψηλότερα πρότυπα ασφάλειας ακολουθούνται σε κάθε πυρηνικό εργοστάσιο σε ολόκληρη την ΕΕ. Η νέα οδηγία, μόλις υιοθετηθεί επίσημα, θα συμβάλει στη διασφάλιση της συνεχούς βελτίωσης της ασφάλειας των πυρηνικών εγκαταστάσεών μας» δήλωσε ο επίτροπος Ενέργειας κ. Γκίντερ Ετινγκερ την ημέρα υιοθέτησης της συμφωνίας από την COREPER.

Προκειμένου λοιπόν η Ευρώπη να προλάβει εξελίξεις, προτού αυτές γίνουν έκτακτες, η τροποποίηση της 2009/71/EURATOM θεσπίζει υψηλότερες απαιτήσεις πυρηνικής ασφάλειας, καθώς απαιτείται πλέον από τα κράτη-μέλη να λάβουν μέριμνα για κάθε τύπο ατυχήματος, όσο απίθανο και αν θεωρείται. Επίσης, καθιερώνει την εξαετή αξιολόγηση (peer review) επιμέρους θεμάτων ασφάλειας των πυρηνικών εγκαταστάσεων σε όλη την Ευρώπη. Η πρώτη αξιολόγηση είναι προγραμματισμένη για το 2017, έξι χρόνια μετά τα stress tests που αποτίμησαν την απόκριση των αντιδραστήρων σε ακραία γεγονότα και έλεγξαν τα μέτρα προστασίας.

Ακόμη, απαιτεί από τους διαχειριστές πυρηνικών σταθμών να διαθέτουν υποδομές και ετοιμότητα για απόκριση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, πρόβλεψη που κρίθηκε απαραίτητη μετά το ατύχημα της Φουκουσίμα, το οποίο προκλήθηκε από μια τεράστια και απρόβλεπτη φυσική καταστροφή. Η ενδυνάμωση του ρόλου, της λειτουργίας και της αποτελεσματικής ανεξαρτησίας των ρυθμιστικών αρχών αποτελεί μια ακόμα νέα παράμετρο, ενώ ως νομική πια απαίτηση εισάγεται η προώθηση της νοοτροπίας ασφάλειας (safety culture). Τέλος, η νέα οδηγία θεσπίζει απαιτήσεις σε θέματα διαφάνειας, ενημέρωσης και συμμετοχής του κοινού, συνεργασίας μεταξύ κρατών-μελών, πυρηνικών και μη, όπου υπάρχει γειτνίαση με πυρηνικό σταθμό.

Η τελευταία αυτή πρόβλεψη ενδιαφέρει ιδιαιτέρως τη χώρα μας, η οποία, αν και μη πυρηνική χώρα, με καθαρή θέση κατά της χρήσης πυρηνικής ενέργειας, γειτονεύει με χώρες όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία που διαθέτουν ενεργούς πυρηνικούς αντιδραστήρες. Εξάλλου, όπως εύστοχα λέγεται, «ένα πυρηνικό ατύχημα οπουδήποτε είναι ένα πυρηνικό ατύχημα παντού». Ετσι, η Ελλάδα υποστήριξε ένθερμα τη διενέργεια δοκιμών αντοχής, μετά τον Μάρτιο του 2011 και τη Φουκουσίμα. Στη διαδικασία αξιολόγησης υπήρξε ελληνική συμμετοχή, συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής σε επίσκεψη στον πυρηνικό σταθμό του Κοζλοντούι της Βουλγαρίας. Η ΕΕΑΕ, η οποία αντιπροσωπεύει τη χώρα μας στην ομάδα υψηλού επιπέδου των Ευρωπαίων Ρυθμιστών Πυρηνικής Ασφάλειας (European Nuclear Safety Regulators Group –ENSREG), παρακολούθησε στενά όλη τη διαδικασία.

Η μεγάλη σημασία τής από κοινού συμφωνίας των κρατών-μελών έγκειται στο γεγονός ότι υπάρχουν χώρες, κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη, όπως Σλοβακία, Ουγγαρία, Τσεχία, όπου προωθείται η διατήρηση και περαιτέρω ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας. Συγχρόνως, η Τουρκία, η Λευκορωσία και η Αρμενία (χώρες εκτός ΕΕ, που αναπτύσσουν τα δικά τους πυρηνικά προγράμματα) έχουν συμφωνήσει να εργαστούν βάσει της μεθοδολογίας των δοκιμών αντοχής, ωστόσο με διαφορετικά χρονοδιαγράμματα. Τον Μάιο 2012 η Τουρκία κατέθεσε σχετική αναφορά (σχεδιαζόμενος πυρηνικός σταθμός Ακούγιου) στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.