Η Γερμανία διεκδικεί και διεκδικείται

Brendan Simms
Europe
The Struggle for Supremacy,
1453 to the present
Basic Civitas Books, 2013,
σελ. 720, τιμή 25,50 ευρώ

Το 1888 ένας ένθερμος υποστηρικτής της γερμανικής αποικιοκρατίας στην Αφρική πλησίασε τον Οτο φον Μπίσμαρκ και του έδωσε μια στοίβα από νέα επεκτατικά σχέδια. Ο πολύπειρος και γηραιός τότε «σιδηρούς καγκελάριος» τα μελέτησε, ανασήκωσε ελαφρώς το μουστάκι και με έναν μάλλον σκεπτικιστικό τόνο απάντησε: «Ο δικός μου χάρτης της Αφρικής βρίσκεται στην Ευρώπη. Εδώ είναι η Ρωσία και εκεί είναι η Γαλλία, εμείς βρισκόμαστε ανάμεσά τους, στο κέντρο. Αυτός είναι ο δικός μου χάρτης της Αφρικής». Πρόκειται βεβαίως για ένα υποψιασμένο ανέκδοτο. Υπάρχει όμως και η Ιστορία. Επί πέντε και πλέον αιώνες «όποιος ήλεγχε την Κεντρική Ευρώπη για ένα δεδομένο χρονικό διάστημα είχε και τον έλεγχο ολόκληρης της ηπείρου, και όποιος ήλεγχε την Ευρώπη είχε επί της ουσίας τον απόλυτο έλεγχο ολόκληρου του κόσμου» γράφει χαρακτηριστικά ο ιρλανδός ιστορικός Μπρένταν Σιμς στο νέο του βιβλίο «Europe: The Struggle for Supremacy, 1453 to the Present» (Ευρώπη: Ο αγώνας για την κυριαρχία, από το 1453 ως σήμερα).

Με σημαίνουσα αρχή την Αλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς και κατάληξη ορισμένα καίρια ερωτήματα για το μέλλον της σημερινής Ενωμένης Ευρώπης, ο συγγραφέας καταθέτει μια ογκωδέστατη γεωπολιτική ιστορία της ηπείρου, τη μεγάλη εικόνα του ανταγωνιστικού κατακερματισμού που έγινε η κινητήρια δύναμή της, και επιχειρεί να αποδείξει πώς οι αλλεπάλληλες και διαρκώς μεταβαλλόμενες συγκρούσεις για την «καρδιά» της διαμόρφωσαν συνολικώς τον νεότερο κόσμο.

«Υποστηρίζω ότι η Γερμανία είναι και παραμένει κεντρικής σημασίας για συγκεκριμένους λόγους. Πρώτον, για τη γεωγραφική της θέση. Βρισκόταν ανέκαθεν στο σταυροδρόμι των φιλοδοξιών των περισσότερων μεγάλων δυνάμεων, κυρίως κατά την τραυματική περίοδο του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648). Δεύτερον, για το μέγεθός της. Ανέκαθεν ήταν το μεγαλύτερο ή το δεύτερο μεγαλύτερο (μετά τη Ρωσία) κράτος, το πλέον πολυπληθές, με μια ευημερούσα οικονομία και τεράστιες στρατιωτικές δυνατότητες. Υποστηρίζω ότι η Γερμανία, όταν ήταν αδύναμη (δηλαδή πριν από το 1870) έγινε ο βασικός στόχος των εξωτερικών αντιπάλων της, και ότι, από τη στιγμή που ενώθηκε, έγινε τόσο μεγάλη και ισχυρή ώστε να προκαλεί αποσταθεροποιητικές τάσεις στο διεθνές σύστημα» είπε ο καθηγητής της Ιστορίας των Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ σε συνέντευξη που παραχώρησε στο «Βήμα».

«Σήμερα, μετά την επανένωσή της, είναι κάτι παραπάνω από προφανές ότι η Γερμανία κυριαρχεί εκ νέου στην Ευρώπη, όχι όμως εξαιτίας κάποιας συμπεριφοράς που προκαθορίζεται από τις ηγεμονικές φιλοδοξίες της αλλά εξαιτίας μιας δομικής, θα έλεγα, επικράτησής της που εκφράζεται κυρίως στον οικονομικό τομέα» συνέχισε. Ο ίδιος έχει μελετήσει σε παλαιότερο βιβλίο του («The Struggle for Mastery in Germany, 1779-1850», Palgrave MacMillan, 1998) την «υψηλή στρατηγική» που ανέπτυξε η Πρωσία προκειμένου να αντιμετωπίσει τη ναπολεόντεια πρόκληση στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα.

Είναι υπέρμαχος της ιδέας της «πρωτοκαθεδρίας της εξωτερικής πολιτικής» που καθορίζει ακολούθως και τις ποικίλες όψεις της εσωτερικής πολιτικής σε κάθε κράτος. Στο προηγούμενο μάλιστα βιβλίο του («Three Victories and a Defeat: The Rise and Fall of the First British Empire, 1714-1783», Penguin, 2007) εξέφρασε την εικονοκλαστική άποψη ότι η Βρετανική Αυτοκρατορία δεν αναπτύχθηκε τόσο εξαιτίας της αποικιακής ή εμπορικής πολιτικής της στην παγκόσμια σκακιέρα αλλά περισσότερο λόγω της ουσιαστικής εμπλοκής της στους πολεμικούς ανταγωνισμούς στην ηπειρωτική Ευρώπη.

Ο Μπρένταν Σιμς είπε ότι είναι προτιμότερο σήμερα να μιλάμε για «το γερμανικό ερώτημα» παρά για «το γερμανικό πρόβλημα», ότι δηλαδή η Γερμανία μπορεί να ιδωθεί και ως ατμομηχανή της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Είναι όμως, του επισημάναμε, απρόθυμη να ηγηθεί σε πολιτικό επίπεδο.

Ο ίδιος, ως πρόεδρος του «Σχεδίου για τη Δημοκρατική Ενωση» (Project For Democratic Union), ενός think tank που εδρεύει στο Μόναχο και στο Λονδίνο και προωθεί την πλήρη πολιτική ομοσπονδιοποίηση της Ευρώπης στα πρότυπα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, πιστεύει ότι η ιστορική εμπειρία μπορεί να δώσει ρεαλιστική διέξοδο στο σημερινό τέλμα, «ένα σημείο κομβικό και πιθανώς καθοριστικό για την πορεία της ευρωπαϊκής ιδέας», καθώς «είτε η Ευρώπη θα γίνει ουσιωδώς πιο συνεκτική είτε θα διαλυθεί σταδιακά εις τα εξ ων συνετέθη». Ποια είναι επομένως η λύση;

«Οι πολιτικοί θεμελιωτές της νεόκοπης αμερικανικής δημοκρατίας, όπως ο Τζέιμς Μάντισον και ο Αλεξάντερ Χάμιλτον, αναζήτησαν τους καλύτερους δυνατούς όρους για την ομοσπονδιοποίηση των Πολιτειών. Εξετάζοντας το σύστημα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το χαρακτήρισαν “ένα άνευρο σώμα, ανίκανο να ρυθμίσει τα μέλη του και επισφαλές ως προς την αντιμετώπιση των εξωτερικών κινδύνων” μεταξύ των άλλων. Αντ’ αυτού υιοθέτησαν το μοντέλο της Ενωσης του 1707 μεταξύ Αγγλων και Σκωτσέζων, όταν τα δύο ως τότε αντιμαχόμενα βασίλεια ένωσαν τα χρέη, τα κοινοβούλιά τους και αντιμετώπισαν συλλογικά τις προκλήσεις στη διεθνή σκηνή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέληξαν στην εποχή μας μια υπερδύναμη, ενώ η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αποσυντέθηκε μετά την ήττα της από τον Ναπολέοντα το 1806. Η Ευρωπαϊκή Ενωση ωστόσο, απορροφημένη καθώς είναι από τις νομικές εμμονές της και τη διαδικαστική ολιγωρία της, κινδυνεύει σήμερα να χάσει την ουσία και να κυλήσει σε μια ακόμη βαθύτερη κρίση αυξάνοντας το “δημοκρατικό έλλειμμά” της μέσω της λιτότητας. Κράτη που έχουν κοινό νόμισμα χρειάζονται μια πλήρη ομοσπονδία στα αγγλοαμερικανικά πρότυπα» κατέληξε ο ίδιος.

Οι δε προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη στην παρούσα φάση «είναι για μία ακόμη φορά η διαχείριση της γερμανικής δύναμης –ζήτημα που έχει τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές διαστάσεις -, η αστάθεια στον Νότο, το ενδεχόμενο ενός απειλητικού πυρηνικού Ιράν και ο κίνδυνος του ρωσικού ακτιβισμού στην Ουκρανία και στις χώρες της Βαλτικής».