Την αυγή του νέου έτους συμπληρώθηκαν διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Γάλλου Ευγένιου Σύη (Παρίσι 1804 – Αννεσύ 1857), του πολυγραφότατου συγγραφέα λαϊκών μυθιστορημάτων, του λογοτέχνη που έδωσε μία ξεχωριστή διάσταση στο είδος της επιφυλλίδας, καταφέρνοντας όχι μόνο να αυξήσει τις πωλήσεις της εφημερίδας του όσο κανείς άλλος μέχρι τότε στον κόσμο, αλλά και να μυήσει με εντυπωσιακό τρόπο στο λογοτεχνικό του κόσμο αμέτρητους αναγνώστες.
Ο συγγραφέας του Les Mystères de Paris (Παρισίων Απόκρυφα), του Juif errant (Περιπλανώμενου Ιουδαίου) και πολλών δεκάδων άλλων έργων, αν και έμεινε στην Ιστορία της λογοτεχνίας, απαξιώθηκε εν ζωή και μετά θάνατον από τους κριτικούς και καταγράφηκε τελικά στη συνείδηση των μελετητών ως ελάσσονος σημασίας δημιουργός. Αυτή η σκιά πάνω από το όνομα του Γάλλου δημιουργού βαραίνει ακόμη περισσότερο αν σκεφτούμε ότι υπήρξε ο πρώτος μυθιστοριογράφος ο οποίος απέδωσε ούτε λίγο ούτε πολύ όλες τις συμφορές της γης στους Ιησουίτες, θεωρώντας τους στο έργο του Περιπλανώμενος Ιουδαίος υπαίτιους της επιδημίας της χολέρας που συντάραξε το Παρίσι στα 1832. Γενικότερα η αντιεκκλησιαστική του τάση δε συμβιβάστηκε ποτέ με το χριστιανο-σοσιαλιστικό χαρακτήρα του έργου του.
Παρ’ όλα αυτά τα τελευταία χρόνια γι’ αυτόν τον χαλκέντερο συγγραφέα παρατηρείται ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον. Οι νοσταλγοί των romans feuilletons φαίνεται να μην αρκούνται πια στις ολιγοσέλιδες διασκευές ή στην κλασική πλέον κινηματογραφική διασκευή του Mystères de Paris με τον Γκαμπέν ή σε άλλες μεταγενέστερες τηλεοπτικές διασκευές. Θέλουν να ανακαλύψουν το πρωτότυπο κείμενο, αυτό που θα έπρεπε να στέκεται στη βιβλιοθήκη τους, δίπλα στους Αθλιους του Ουγκώ. Γιατί οι Αθλιοι είναι ένα καθαρά λαϊκό μυθιστόρημα, την πρώτη ύλη του οποίου ο Ουγκώ την άντλησε μέσα από αυτό το έργο του Σύη. Το μαρτυρούν εξόχως οι χαρακτήρες των Αθλίων που παρουσιάζουν πάρα πολλές ομοιότητες με τους ήρωες του έργου Παρισίων Απόκρυφα.
Από τις 19 Ιουνίου 1842 μέχρι τις 15 Οκτωβρίου 1843, περίοδο κατά την οποία δημοσιεύθηκαν σε συνέχειες το Mystères de Paris στη γαλλική Journal des dibats, άρχιζαν να αλλάζουν εντυπωσιακά τα δεδομένα στις πωλήσεις των εφημερίδων και να μεταβάλλεται το κίνητρο αγοράς της εφημερίδας. Πλέον οι αναγνώστες ενδιαφέρονται περισσότερο για το λογοτεχνικό κομμάτι της εφημερίδας και πολύ λιγότερο για το ειδησεογραφικό. Για πρώτη φορά επίσης συγγραφέας λαμβάνει υπόψη του τις προτιμήσεις του κοινού του για να γράψει το επόμενο επεισόδιο του έργου του.
H απήχηση βεβαίως υπήρξε τεράστια και εντός Γαλλίας και εκτός. Και αυτό δεν το μαρτυρούν μόνο οι πολυάριθμες μεταφράσεις των έργων του Σύη, αλλά και η επίδραση στην πρωτότυπη λογοτεχνική παραγωγή άλλων χωρών. Π.χ., στη γειτονική Γερμανία στα επόμενα χρόνια κατ’ απομίμηση των Mystères θα γραφούν τριάντα έξι «γερμανικά» μυστήρια! Στον ελληνόφωνο χώρο του ΙΘ´ αιώνα η σχεδόν ταυτόχρονη κυκλοφορία των Παρισίων Απόκρυφα και Κόμη Μοντεχρίστου στα 1845 αλλάζει σημαντικά τη σχέση των Ελλήνων με τη λογοτεχνία. Ουσιαστικά αυτά τα δύο πρώτα best sellers του 1845 θα μας μυήσουν στη ρομαντική απολαυστική λογοτεχνία η οποία είχε τεράστια απήχηση στους νέους και συνδύαζε το τερπνό με το ωφέλιμο. Και στην πρωτότυπη ελληνική λογοτεχνική παραγωγή ο Ευγένιος Σύης είναι βέβαιο ότι επέδρασε καθοριστικά, όχι μόνο στα έργα που φέρουν στον τίτλο τους τον όρο «Μυστήρια» ή «Απόκρυφα», αλλά και σε άλλα. Ενα τέτοιο δείγμα είναι το Απόκρυφα Κωνσταντινουπόλεως (1868) του Χριστόφορου Σαμαρτζίδη το οποίο παρουσιάζει εντυπωσιακές ομοιότητες με το Les Mystères de Paris του Σύη. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι τα πρώτα βιογραφικά στοιχεία για το Γάλλο συγγραφέα φέρνει στους Ελληνες ο λόγιος Ειρηναίος Ασώπιος. Μέσα από τα έντυπά του γίνεται γνωστή η πρώτη του ιδιότητα, αυτή του γιατρού-χειρουργού, και το γεγονός ότι έζησε από κοντά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου.
Το εντυπωσιακό είναι ότι στις ημέρες μας μπορούμε να αναζητήσουμε ένα είδος επιγόνων του Σύη στα έργα εκείνα που οι δημιουργοί τους γνωρίζουν καλά να κρατούν επί μακρόν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Πολλές φορές τα έργα αυτά δεν μπορούν να ενταχθούν εντός των ορίων της λογοτεχνίας, αλλά της παραλογοτεχνίας (κόμικς κλπ.), ενώ αρκετά στοιχεία συναντώνται σε κινηματογραφικές ή τηλεοπτικές παραγωγές (σήριαλς, σαπουνόπερες κλπ.). Πάντοτε όμως χρησιμοποιούνται λίγο ως πολύ τα ίδια «υλικά», δηλαδή σκοτεινοί ή αδύναμοι χαρακτήρες, δύσμορφα πρόσωπα, άτομα της υψηλής κοινωνίας και του υποκόσμου, έντονο μυστήριο, εξαφανίσεις, απαγωγές, οικογενειακά δράματα, το θέμα του ασυγχώρητου λάθους, αιμοσταγή εγκλήματα και ένα πλήθος αντιθετικών ζευγών στα πλαίσια της πάλης του καλού με το κακό.
Είναι βέβαιο ότι τα παραπάνω «υλικά» μάς παραπέμπουν σε πολλές «συνταγές» εισαγόμενες και εγχώριες που είχαν και έχουν μεγάλη διάρκεια και απήχηση στις πλατιές τηλεοπτικές μάζες. Τόσο μεγάλη που σε ορισμένες περιπτώσεις μπερδεύεται η πραγματικότητα με την υπόθεση του έργου και τα πρόσωπα που ενσαρκώνουν τους χαρακτήρες του μεταμορφώνονται σε λαϊκούς ήρωες οι οποίοι πιστεύεται ότι λειτουργούν αναλόγως και στην ίδια τους τη ζωή, ακόμα και με την ίδια ιδιότητα που παρουσιάζονται στο έργο, π.χ. αστυνομικός, δικαστής κλπ.
Αυτή η φήμη και η αναγνώριση του συγγραφέα και των ηρώων στα χρόνια του Σύη μεταφραζόταν σε αμέτρητες επιστολές θαυμαστών που ζητούσαν να επέμβουν στην πλοκή του έργου και τον Πρόεδρο του Συμβουλίου του Κράτους, στρατηγό Σουλτ, να απαιτεί να διαβάζει τα δοκίμια των Μυστηρίων των Παρισίων την παραμονή της δημοσίευσής τους στην εφημερίδα. Στις ημέρες μας παρατηρείται μία ανάλογη – κατά κάποιον τρόπο – απήχηση, μόνο που τη θέση των επιστολών παίρνουν τα ηλεκτρονικά μηνύματα. Ισως όμως σήμερα να είναι και ακόμη μεγαλύτερη, αφού η αναγνώριση και η αφοσίωση του κόσμου μπορεί να οδηγήσει τους ήρωες-ηθοποιούς μέχρι και στα έδρανα του Κοινοβουλίου μας…
Ο κ. Θόδωρος Κατσικάρος διδάσκει Ιστορία Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
