H δεκάχρονη σχέση της Σκοπέλου με τη φωτογραφία ξεκίνησε το 1994, ύστερα από ελβετική πρωτοβουλία. Μια συγκυρία – όπως συμβαίνει συνήθως στην τέχνη της απεικόνισης – οδήγησε στην διοργάνωση από το Φωτογραφικό Μουσείο Ελιζέ της Λωζάννης της πρώτης έκθεσης με έργα του Ρόμπερτ Κάπα και του Τζέιμς Μπάλογκ στο Κλειστό Γυμναστήριο του νησιού. Στα σχέδια των Ελβετών τότε ήταν η υλοποίηση ενός προγράμματος με τίτλο «Μεσόγειος, μητέρα των Πολιτισμών», που μεταξύ των άλλων είχε ως στόχο τη δημιουργία παραρτημάτων του Μουσείου στη Μεσόγειο, εστιάζοντας στην Ελλάδα και στον Λίβανο. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα δεν υλοποιήθηκε ποτέ. H αρχή όμως είχε γίνει. H ιστορία του Φωτογραφικού Κέντρου Σκοπέλου αρχίζει με την ανάθεση της καλλιτεχνικής διεύθυνσης από το υπουργείο Πολιτισμού στον φωτογράφο και ιδρυτή του πρακτορείου Apeiron Γιάννη Δήμου το φθινόπωρο του 1995 και ουσιαστικά με τις πρώτες δράσεις το καλοκαίρι του 1996. Το Κέντρο τα τρία πρώτα χρόνια της λειτουργίας του διοργάνωσε ισάριθμες καλοκαιρινές εκδηλώσεις με θέματα: «Αναδρομές» το 1996, «Διαδρομές στο Αιγαίο» το 1997 και «Σώματος εικόνες» το 1998.
Οι εφετινές εκδηλώσεις του Κέντρου αρχίζουν δυναμικά, με την αυριανή παρουσίαση σε οπτικοακουστική μορφή και σε παγκόσμια πρεμιέρα του προγράμματος των κεντρικών εκδηλώσεων της τελευταίας τριετίας στις 34ες Διεθνείς Συναντήσεις της Αρλ στη Γαλλία. H θρησκεία, η οικογένεια και η παγκοσμιοποίηση προσεγγίζονται μέσα από τα έργα 49 δημιουργών – μεταξύ των οποίων έντεκα Ελληνες – από 19 διαφορετικές χώρες, εκ των οποίων έντεκα είναι Ελληνες. H τριλογία αυτή λειτουργεί ως μία ενιαία πρόταση που ανιχνεύει τα συγκεκριμένα θέματα και ταυτόχρονα παρατηρεί τις κατευθύνσεις της σύγχρονης φωτογραφίας και των δημιουργών της. Φωτογράφοι που πιστεύουν και ελπίζουν σε διαφορετικούς θεούς προσεγγίζουν με τον φακό τους ό,τι είναι αόρατο διά γυμνού οφθαλμού. Δυσκολεύονται να φωτογραφίσουν την οικογένειά τους ως εξωτερικοί παρατηρητές, ακόμη και αν γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι τα φωτογραφικά άλμπουμ με τις ιδιωτικές στιγμές τους θα αποτελούν ύστερα από χρόνια ιστορικά κειμήλια και αντικείμενα έρευνας.
H έννοια της παγκοσμιοποίησης διερευνά το φαινόμενο της σταδιακής απώλειας της ταυτότητας. Οι φωτογράφοι ταξιδεύουν και καταγράφουν. Με τη μηχανή να κρέμεται στον λαιμό τους αντιμετωπίζονται από τους ντόπιους ως κοινοί τουρίστες και το διασκεδάζουν. Φωτογραφίζουν τα φαγητά που εκτίθενται σε βιτρίνες γραφικών εστιατορίων μαζί με τις τιμές τους. Χρησιμοποιούν τα μέσα συγκοινωνίας. Μια καθημερινή σκηνή από το μετρό της Αθήνας φαντάζει οικεία και προσωπική μας υπόθεση, όταν όμως τοποθετηθεί δίπλα σε μια άλλη φωτογραφία που απεικονίζει εύγλωττα τον συνωστισμό στα βαγόνια του Τόκιο, είναι ανοιχτή σε κάθε είδους ερμηνεία.
Μετά την προβολή του στην Αρλ, το βίντεο θα πάρει τον δρόμο της επιστροφής για να παρουσιαστεί το προσεχές Σάββατο 12 Ιουλίου στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Φωτογραφικού Κέντρου Σκοπέλου. Την ίδια ημέρα θα εγκαινιαστεί η ομαδική έκθεση που έχει ως θέμα «Το πνεύμα της παγκοσμιοποίησης» και κινείται σε τρεις άξονες: Ορια – Στάσεις – Κοινοί Τόποι. Περιλαμβάνει τριακόσια έργα 15 δημιουργών από 14 διαφορετικές χώρες, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν τα ονόματα του βραζιλιάνου φωτογράφου Σεμπαστιάο Σαλγάδο και του βρετανού Μάρτιν Παρ και θα διαρκέσει ως τις 12 Σεπτεμβρίου. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής – από το 2000 – Βαγγέλης Ιωακειμίδης μιλά στο «Βήμα» για τις ανάγκες και τις δραστηριότητες του Κέντρου, αλλά και για την εικόνα της σύγχρονης ελληνικής φωτογραφίας.
– Σε τι διαφοροποιείται ένα «Φωτογραφικό Κέντρο» από ένα «Φωτογραφικό Φεστιβάλ»;
«Το φεστιβάλ είναι ένα επικοινωνιακό γεγονός, που συστεγάζει πολλές προτάσεις με θέμα ή χωρίς θέμα, έχει ή δεν έχει διαγωνιστικό χαρακτήρα, εξελίσσεται σε διαφορετικούς χώρους, μπορεί να μην έχει πάντα μια συγκεκριμένη ταυτότητα, αλλά κυρίως έχει συγκεκριμένη ημερομηνία έναρξης και λήξης. Αντιθέτως, ένα Κέντρο διοργανώνει μια σειρά εκδηλώσεων, οι οποίες έχουν συνοχή και συνέχεια, έχουν πάντα μία ταυτότητα και συνδράμουν για την επίτευξη ενός οράματος. Προσωπικός μου στόχος είναι να μην περιορίζεται η Σκόπελος στην κεντρική καλοκαιρινή εκδήλωση, αλλά να διοργανώνονται περιοδείες των εκθέσεων και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά, φιλοξενία καλλιτεχνών και ένας ανοιχτός διάλογος της φωτογραφίας με άλλες τέχνες, όπως χοροθέατρο, κινηματογράφος και εικαστικά».
– Πώς αποφασίσατε να συμμετάσχετε εφέτος στο Φεστιβάλ της Αρλ;
«Προτείναμε στον Φρανσουά Εμπέλ, τον διευθυντή των διεθνών φωτογραφικών συναντήσεων της Αρλ, να παρουσιάσουμε τις φωτογραφίες των τριών τελευταίων ετών μέσα από ένα βίντεο. Ο κ. Εμπέλ δέχθηκε την πρότασή μας, αν και είχε κάποιες επιφυλάξεις σχετικά με τη χρονική στιγμή που θα προβληθεί το τρίτο σκέλος του βίντεο, η παγκοσμιοποίηση. Εχει μεγάλη πείρα και σίγουρα ήταν ένα ρίσκο για τον ίδιο και για τον θεσμό που αντιπροσωπεύει. Ελπίζουμε να δικαιώσουμε την επιλογή του και να αναγνωριστεί το έργο μας σε παγκόσμια κλίμακα. Το κοινό της Αρλ είναι απαιτητικό και οι αντιδράσεις του ακαριαίες».
– Ποιο είναι το σκεπτικό του θέματος «Το πνεύμα της παγκοσμιοποίησης»;
«H έκθεση χωρίζεται στους άξονες Ορια, Στάσεις, Κοινοί Τόποι. H ενότητα Ορια εστιάζει σε θέματα κοινωνικά, θρησκευτικά και ιστορικά, όπως η εργασία, η μετανάστευση, ο πόλεμος, οι μεταλλάξεις των κρατών που πρόσφατα απέκτησαν την ανεξαρτησία τους. Οι Στάσεις περικλείουν τεράστια κτίρια, μικρά γραφεία, μετακινήσεις στους δρόμους, παρακολούθηση σε δημόσιους χώρους, σταθμούς του μετρό και γενικά ό,τι έχει να κάνει με τη σύγχρονη καθημερινότητα. H ενότητα Κοινοί Τόποι αποτελεί ένα σχόλιο στην έννοια του μπανάλ, των σημείων και συμβόλων που σηματοδοτούν την παγκοσμιοποίηση».
– Από τους συμμετέχοντες στην έκθεση ξεχωρίσαμε τα ονόματα του Σεμπαστιάο Σαλγάδο και του Μάρτιν Παρ. Πώς έγινε η προσέγγιση αυτών των σημαντικών φωτογράφων;
«Οι δύο δημιουργοί πραγματεύονται θέματα και καταστάσεις με παγκόσμιες αναφορές. Διαθέτουν ιδιαίτερη φωτογραφική γραφή, όπως άλλωστε και οι άλλοι δεκατρείς δημιουργοί που συμμετέχουν στην έκθεση. Με τον Σεμπαστιάο Σαλγάδο μάς συνδέει μια επαγγελματική σχέση από τη δεκαετία του ’80, όταν ακόμη εργαζόμουν για τον εκδοτικό οίκο Contrejour στο Παρίσι. Τότε είχαμε εκδώσει το βιβλίο του Autres Ameriques στο Παρίσι και παρουσιάσαμε έργα του στον πρώτο διεθνή μήνα φωτογραφίας το 1987 στο Φωτογραφικό Κέντρο Αθηνών. Με τον Μάρτιν Παρ ήρθαμε σε επαφή μέσω του πρακτορείου Magnum στο Παρίσι».
– Οραματίζεστε μια εποχή κατά την οποία οι Ελληνες θα επιλέγουν τη Σκόπελο ως προορισμό διακοπών, μόνο και μόνο για να παρακολουθήσουν τις εκδηλώσεις του Κέντρου;
«Αυτό συμβαίνει ήδη σε μια μικρή κλίμακα, η οποία κάθε χρόνο μεγαλώνει αισθητά».
– Ποια είναι τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει το Κέντρο σήμερα;
«H δυσχερής οικονομική κατάσταση του Δήμου Σκοπέλου, η έλλειψη κατάλληλων υποδομών και εκθεσιακών χώρων γενικότερα. H αβεβαιότητα που προκαλεί η μη λύση της χωροθέτησης του Κέντρου – η μελέτη για τον κινηματογράφο “Ορφέα” έχει ολοκληρωθεί, αλλά δεν υπάρχει ακόμη καμία απάντηση από το υπουργείο Πολιτισμού. Το γραφειοκρατικό βάρος λειτουργίας μιας δημοτικής επιχείρησης για έναν τόσο εξειδικευμένο πολιτιστικό οργανισμό. H δυσκολία στελέχωσης εξειδικευμένου προσωπικού. Και, τέλος, το μόνιμο πρόβλημα της «διπλής ζωής» που βιώνει το κάθε νησί: βασανιστική απομόνωση τον χειμώνα, έντονος τουρισμός το καλοκαίρι. Δεν υπάρχει ενδιάμεση κατάσταση».
– Οι φωτογράφοι, αλλά και όσοι επιθυμούν να γίνουν φωτογράφοι, πληθαίνουν στις μέρες μας. Είναι σε θέση η ελληνική αγορά να τους απορροφήσει;
«Για τις εφαρμοσμένες χρήσεις της φωτογραφίας (μόδα, διαφήμιση, φωτοδημοσιογραφία κτλ.) τα πράγματα είναι όντως δύσκολα και οι προοπτικές περιορισμένες. Για εξειδικευμένες χρήσεις (επιστημονικές, τεκμηρίωσης κτλ.) πιστεύω ότι υπάρχει ακόμη χώρος. Για τις καλλιτεχνικές χρήσεις της φωτογραφίας υπάρχει πάντα χώρος. Φυσικά σε αυτή την περίπτωση δεν μπορούμε να μιλήσουμε για μια πραγματική “αγορά”».
– Τι είναι για σας η φωτογραφία;
«Ενα μέσο έκφρασης και δημιουργίας με πολλαπλές χρήσεις και πολλαπλές αναγνώσεις. Ενα μέσο για τη διαφύλαξη της μνήμης αλλά και για την αμφισβήτησή της. Μια ευκαιρία για ανθρώπινες επαφές και ένα σημαντικό πάθος της ζωής μου».
Φωτογραφικό Κέντρο Σκοπέλου. H έκθεση θα διαρκέσει από τις 12 Ιουλίου ως τις 12 Σεπτεμβρίου. Πληροφορίες στο τηλ. 24240 24121.
