VI. ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Οι πολιτικές της Ενωσης, όπως τις προβλέπει το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, κατατάσσονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

1. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τις λεγόμενες «εσωτερικές» πολιτικές:

* Την εσωτερική αγορά. * Την οικονομική και νομισματική πολιτική. * Αλλους ειδικούς τομείς, όπως η γεωργία, η κοινωνική πολιτική, η απασχόληση και το περιβάλλον και * Τον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης (δηλ. άσυλο, μετανάστευση, καταπολέμηση του εγκλήματος κ.ά.).

2. H δεύτερη κατηγορία έχει τίτλο «H εξωτερική δράση της Ενωσης». Σε αυτήν συμπεριλαμβάνονται πολιτικές όπως:

* H κοινή εξωτερική πολιτική και η πολιτική ασφάλειας. * H κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας. * H κοινή εμπορική πολιτική. * H αναπτυξιακή συνεργασία. * H ανθρωπιστική βοήθεια κ.ά.

Το σύνολο των πολιτικών της Ενωσης επηρεάζεται από τις μεγάλες αλλαγές που επιφέρει το Σύνταγμα σε όσα ισχύουν σήμερα με το νέο θεσμικό πλαίσιο που δημιουργεί. Πέρα όμως από αυτές τις αλλαγές που αφορούν όλες τις πολιτικές της Ενωσης, το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα δημιουργεί νέες βάσεις (π.χ. για τον τουρισμό και τον αθλητισμό) και τροποποιεί κυρίως διατάξεις του Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης, της οικονομικής και νομισματικής πολιτικής, καθώς και της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας. Για τον λόγο αυτόν θα γίνει ειδική αναφορά μόνο στους τομείς αυτούς.

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα για τον καθορισμό και την υλοποίηση κάθε πολιτικής, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και να ικανοποιούνται οι ανάγκες για:

i. Εξάλειψη των ανισοτήτων, καταπολέμηση των διακρίσεων και προώθηση της ισότητας ανδρών και γυναικών. ii. Επίτευξη υψηλού επίπεδου απασχόλησης, εγγύηση επαρκούς κοινωνικής προστασίας, καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και προώθηση ενός υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης, κατάρτισης και δημόσιας υγείας. Πρόκειται για την «κοινωνική ρήτρα» που ενισχύει τον κοινωνικό χαρακτήρα της Ενωσης και συνιστά μια από τις σημαντικότερες καινοτομίες του Ευρωπαϊκού Συντάγματος. iii. Καταπολέμηση κάθε διάκρισης λόγω φύλου, καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικών προτιμήσεων. Πρόκειται για νέα διάταξη εξαιρετικής σημασίας για την προστασία των δικαιωμάτων όλων των πολιτών. iv. Ενίσχυση της προστασίας του περιβάλλοντος και προώθησης της βιώσιμης ανάπτυξης. v. Αποτελεσματική προστασία του καταναλωτή.

Οικονομική και νομισματική πολιτική

Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα επιφέρει σημαντικές βελτιώσεις στην οικονομική πολιτική και στη νομισματική πολιτική της Ενωσης. Μια από αυτές έχει παρουσιαστεί ήδη: η ανάδειξη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας σε θεσμικό όργανο της Ενωσης. Δύο ακόμη σημαντικές βελτιώσεις αξίζει να υπογραμμισθούν:

* H ενίσχυση του συντονισμού των οικονομικών πολιτικών των κρατών-μελών από την Ενωση. * H παραχώρηση μεγαλύτερης αυτονομίας στα κράτη-μέλη που συμμετέχουν στη ζώνη του ευρώ (όπως η Ελλάδα) – σε σχέση με τα κράτη-μέλη που δεν συμμετέχουν στην ευρωζώνη – σε ό,τι αφορά τη λήψη αποφάσεων για θέματα που σχετίζονται με το ευρώ.

α) Ο ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ THN ΕΝΩΣΗ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Με το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα κατοχυρώνεται η αρμοδιότητα της Ενωσης να συντονίζει τις οικονομικές πολιτικές των κρατών-μελών. Σε σχέση με την ισχύουσα κατάσταση, ο ρόλος της Ενωσης ενισχύεται ουσιαστικά σε δύο σημεία:

* Στη συμμόρφωση των οικονομικών πολιτικών των κρατών-μελών με τους γενικούς προσανατολισμούς οικονομικής πολιτικής.

Οι γενικοί προσανατολισμοί οικονομικής πολιτικής είναι συστάσεις οικονομικής πολιτικής που υιοθετούνται από το Συμβούλιο και αποβλέπουν στη συνεχή σύγκλιση των οικονομικών επιδόσεων των κρατών-μελών μέσω του στενότερου συντονισμού των οικονομικών πολιτικών τους.

Ο ρόλος της Ενωσης ενισχύεται με νέες αρμοδιότητες της Επιτροπής στις περιπτώσεις όπου η οικονομική πολιτική ενός κράτους-μέλους δεν είναι σύμφωνη με τους γενικούς προσανατολισμούς οικονομικής πολιτικής ή ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο την ομαλή λειτουργία της ΟΝΕ. Συγκεκριμένα δίνεται στην Επιτροπή η δυνατότητα να απευθύνει προειδοποίηση στο εν λόγω κράτος-μέλος.

* Στη διαδικασία που εφαρμόζεται σε περίπτωση υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος ενός κράτους-μέλους.

Και εδώ το σημαντικό στοιχείο είναι η ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της Επιτροπής στη σχετική διαδικασία. Εξίσου σημαντικό όμως είναι και το γεγονός ότι οι αποφάσεις του Συμβουλίου σε όλα τα στάδια της διαδικασίας – που μπορεί να οδηγήσει και στην επιβολή προστίμου στο κράτος-μέλος που αρνείται να λάβει μέτρα για να περιορίσει το υπερβολικό δημοσιονομικό έλλειμμά του – θα λαμβάνονται πλέον με τη συνήθη ειδική πλειοψηφία.

β) H ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Η σημαντικότερη βελτίωση που επιφέρει το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα για τα κράτη-μέλη τα οποία συμμετέχουν στην ευρωζώνη είναι η ενίσχυση της αυτονομίας τους. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό γιατί σήμερα οι περισσότερες αποφάσεις που αφορούν τα κράτη-μέλη του ευρώ λαμβάνονται από το Συμβούλιο σε πλήρη σύνθεση, δηλαδή και με τη συμμετοχή των κρατών-μελών που δεν έχουν υιοθετήσει το ευρώ. Μετά την πρόσφατη διεύρυνση τα κράτη-μέλη που δεν έχουν ως νόμισμα ακόμη το ευρώ αποτελούν μάλιστα την πλειοψηφία στην Ενωση (13 από τα 25 κράτη-μέλη).

Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα ενισχύει την αυτονομία των κρατών-μελών της ευρωζώνης, προβλέποντας κυρίως τη δυνατότητά τους να λαμβάνουν αποφάσεις στο Συμβούλιο, χωρίς τη συμμετοχή των εκτός ευρωζώνης κρατών-μελών σχετικά με:

* Την εποπτεία της δημοσιονομικής τους πειθαρχίας. * Την υιοθέτηση πιο συγκεκριμένων προσανατολισμών για τις οικονομικές πολιτικές τους στο πλαίσιο των γενικών προσανατολισμών οικονομικής πολιτικής που αφορούν όλα τα κράτη-μέλη της Ενωσης. * Τη διαμόρφωση κοινών θέσεων για θέματα που αφορούν την ΟΝΕ και την εξασφάλιση ενιαίας εκπροσώπησης της ζώνης του ευρώ στο πλαίσιο των διεθνών οικονομικών οργανισμών και διασκέψεων.

Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης

Ο Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης περιλαμβάνει θέματα δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων, δηλαδή:

* Τις πολιτικές της Ενωσης για τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων, το άσυλο και τη μετανάστευση. * Τη συνεργασία των δικαστικών αρχών των κρατών-μελών σε αστικές και ποινικές υποθέσεις. * Τη συνεργασία των αστυνομικών αρχών των κρατών-μελών.

α) ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΣΥΝΟΡΑ, ΑΣΥΛΟ KAI ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

Οι σημαντικότερες βελτιώσεις που επιφέρει το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα σε θέματα ελέγχου των εξωτερικών συνόρων, ασύλου και μετανάστευσης είναι οι εξής:

* Ορίζεται ως γενικός κανόνας η αρχή της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής των ευθυνών ανάμεσα στα κράτη-μέλη, μεταξύ άλλων και στο οικονομικό επίπεδο. Μια νέα διάταξη πολύ σημαντική για χώρες όπως η Ελλάδα με δύσκολα ελεγχόμενα εξωτερικά σύνορα και με περιορισμένους οικονομικούς πόρους. * Γενικεύεται το αποκλειστικό δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας της Επιτροπής σε όλους τους τομείς. * Γενικεύεται ο κανόνας της ειδικής πλειοψηφίας στο Συμβούλιο και της νομοθετικής διαδικασίας για τη λήψη νομοθετικών μέτρων. Σε περιπτώσεις αιφνίδιας συρροής μεταναστών σε ένα κράτος-μέλος τα μέτρα αυτά λόγω του κατεπείγοντος χαρακτήρα τους θα θεσπίζονται από το Συμβούλιο έπειτα από διαβούλευση μόνο με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. * Οσον αφορά τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της Ενωσης, προβλέπεται η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της Ενωσης που θα στηρίζει τις εθνικές αρχές.

Οσον αφορά την κοινή πολιτική ασύλου, προβλέπεται για τους υπηκόους τρίτων χωρών η υιοθέτηση κοινών κανόνων και διαδικασιών χορήγησης και ανάκλησης ασύλου. Προβλέπεται επίσης η σύναψη συμφωνιών με τρίτες χώρες για τον έλεγχο της ροής των προσώπων που ζητούν άσυλο στην Ενωση.

* Οσον αφορά την κοινή μεταναστευτική πολιτική, το Σύνταγμα κατοχυρώνει τη δυνατότητα της Ενωσης να συνάπτει συμφωνίες με τρίτες χώρες για την επιστροφή παρανόμων μεταναστών στη χώρα προέλευσης ή καταγωγής τους. Προβλέπεται επίσης η δυνατότητά της να λαμβάνει μέτρα στήριξης των πολιτικών των κρατών-μελών για διευκόλυνση της ένταξης των νομίμων μεταναστών στην κοινωνία. Τέλος, υπογραμμίζεται ότι η κοινή πολιτική μετανάστευσης δεν θίγει το δικαίωμα των κρατών-μελών να καθορίζουν τον όγκο των υπηκόων τρίτων χωρών που εισέρχονται στην επικράτειά τους αναζητώντας εργασία.

β) Δικαστική συνεργασία σε αστικές και ποινικές υποθέσεις

Σε ό,τι αφορά τη συνεργασία των δικαστικών αρχών των κρατών-μελών σε αστικές υποθέσεις, είναι πολύ σημαντικό ότι το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα κατοχυρώνει την αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης των δικαστικών αποφάσεων που θα διευκολύνει την πρόσβαση των πολιτών στη δικαιοσύνη, και προβλέπει τη λήψη μέτρων από την Ενωση προς την κατεύθυνση αυτή.

H δικαστική συνεργασία στις ποινικές υποθέσεις είναι ένας από τους σημαντικότερους τομείς που προβλέπονται από το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Οπως συμβαίνει και στις αστικές υποθέσεις, κατοχυρώνεται η αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης των δικαστικών αποφάσεων και σε ποινικές υποθέσεις.

Επίσης το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα προβλέπει ότι η Ενωση μπορεί να θεσπίζει ελάχιστους κανόνες για τον ορισμό των ποινικών αδικημάτων και των κυρώσεων σε συγκεκριμένους τομείς εγκληματικότητας με διασυνοριακή διάσταση (τρομοκρατία, εμπορία ανθρώπων και σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών και παιδιών, παράνομη εμπορία ναρκωτικών και όπλων, νομιμοποίηση εγκληματικών εσόδων, διαφθορά, παραχάραξη μέσων πληρωμής, εγκληματικότητα στον χώρο της πληροφορικής και οργανωμένη εγκληματικότητα). Το Συμβούλιο μάλιστα έχει τη δυνατότητα με ομοφωνία να διευρύνει τον κατάλογο με τη σύμφωνη γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Αλλη καινοτομία του Ευρωπαϊκού Συντάγματος είναι η παροχή δυνατότητας στο Συμβούλιο να συστήσει, με ομόφωνη απόφαση και με τη σύμφωνη γνώμη το Κοινοβουλίου, Ευρωπαϊκή Εισαγγελία στους κόλπους της Eurojust. Υπενθυμίζεται ότι η Eurojust είναι οργανισμός της Ενωσης που αποστολή έχει τον συντονισμό των εθνικών αρχών για τη δίωξη σοβαρών εγκλημάτων που επηρεάζουν δύο ή περισσότερα κράτη-μέλη ή απαιτούν από κοινού δίωξη. Στο πλαίσιο λοιπόν της Eurojust, η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία θα είναι αρμόδια για τη δίωξη και την παραπομπή στη δικαιοσύνη των δραστών (και των συνεργών) τέτοιων εγκλημάτων, καθώς και αδικημάτων που θίγουν τα οικονομικά συμφέροντα της Ενωσης.

γ) ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ

Στον τομέα της αστυνομικής συνεργασίας, οι σημαντικότερες αλλαγές που επιφέρει το Σύνταγμα αφορούν τη Europol. H Europol είναι σήμερα μια «διακυβερνητική» υπηρεσία της Ενωσης που ενισχύει τη δράση και τη συνεργασία των αρχών επιβολής του νόμου των κρατών-μελών στην πρόληψη και στην καταπολέμηση σοβαρών εγκλημάτων με διασυνοριακή διάσταση, όπως η τρομοκρατία ή άλλες μορφές οργανωμένης εγκληματικότητας. Το Σύνταγμα μετατρέπει τη Europol σε οργανισμό της Ενωσης, και επιτρέπει την επέκταση των αρμοδιοτήτων της Europol στον συντονισμό, στην οργάνωση και στη διεξαγωγή ερευνών από κοινού με τις αρμόδιες εθνικές αρχές.

Το Σύνταγμα προβλέπει επίσης ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ασκεί έλεγχο στη Europol με τη συνδρομή των εθνικών κοινοβουλίων. Οι πράξεις αυτές πρέπει να είναι συμβατές με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και υπόκεινται στον δικαστικό έλεγχο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Τα ίδια ισχύουν και για τη Eurojust.