Δεκαοκτώ χρόνια μετά την ίδρυση της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως (ΕΡΕ) στις 4 Ιανουαρίου 1956 «εις τας πολυκυμάντους και πολλάκις απιθάνους συνθήκας της πολιτικής ζωής», ο Κωνσταντίνος Καραμανλής γύριζε σελίδα δημιουργώντας ένα νέο κόμμα, τη Νέα Δημοκρατία, επιλέγοντας να κρατήσει από το παρελθόν «μόνο όσα ο χρόνος απέδειξε σωστά και χρήσιμα», με στόχο να αποσυνδέσει το νέο πολιτικό εγχείρημα από τα βαρίδια του παρελθόντος.

Οι συνθήκες μετάβασης από την επτάχρονη δικτατορία στη Μεταπολίτευση με την αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών και των ατομικών ελευθεριών περνούσαν μέσα από τον θεσμικό εκσυγχρονισμό και εκδημοκρατισμό του πολιτικού συστήματος. Στο πλαίσιο αυτό, η ίδρυση νέου κόμματος από τον Καραμανλή αποτελούσε μια κίνηση στρατηγικής στόχευσης και όχι ευκαιριακής τακτικής. Επεδίωκε ο νέος πολιτικός φορέας να διευρύνει την απήχησή του πέραν του παραδοσιακού συντηρητικού φάσματος, αποκόβοντας τον ομφάλιο λώρο που συνέδεε τον χώρο αυτόν με το μετεμφυλιακό παρελθόν της «βίας και νοθείας» και της πολιτικής δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη, τότε που ο Καραμανλής θα αναρωτηθεί «ποιος επιτέλους κυβερνά αυτόν τον τόπο;».

Η επιστροφή Καραμανλή

Μετά την ήττα της ΕΡΕ από την Ενωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου στις εκλογές του 1963, θα επιλέξει την αυτοεξορία στο Παρίσι. Η επάνοδός του στην Ελλάδα τη νύχτα της 23ης προς 24η Ιουλίου 1974 και η ανάληψη της ιστορικής ευθύνης, ως επικεφαλής της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, να εδραιώσει όρους μετάβασης στην πολιτική ομαλότητα με ελεύθερες εκλογές, λύση του πολιτειακού ζητήματος και νέο Σύνταγμα βρίσκονταν σε άρρηκτη σχέση με τη δημιουργία νέων πολιτικών σχηματισμών και την αποκατάσταση της δημοκρατικής τάξης, όπως αυτή εκφράστηκε με την απόφασή του να νομιμοποιήσει το ΚΚΕ.

Οι διεργασίες για τη συγκρότηση του νέου φορέα ξεκίνησαν άμεσα, αν και πρώτιστη προτεραιότητα του Καραμανλή ήταν οι δραματικές εξελίξεις στα εθνικά θέματα μετά την τουρκική επέμβαση στην Κύπρο και η υλοποίηση των αποφάσεων της κυβέρνησης εθνικής ενότητας.

Οι άνθρωποι και το στίγμα

Οι συζητήσεις, πάντως, με έναν στενό κύκλο ανθρώπων, όπως ο Γεώργιος Ράλλης, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος και ο Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου, είχαν ξεκινήσει από τον Αύγουστο του 1974, ωστόσο ο δεύτερος «Αττίλας» (14.8.1974) θα καθυστερήσει τις προετοιμασίες. Για τον Καραμανλή ήταν ξεκάθαρο ότι «η ΕΡΕ δεν μπορεί πλέον να ανανεωθεί». Στόχος του ήταν να διαμορφωθεί μια ευρύτερη παράταξη στην οποία θα συμπεριλαμβάνονταν και «ικανοί άνθρωποι» που δεν προέρχονταν από την ΕΡΕ.

Στις 10 Σεπτεμβρίου 1974 ο υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ Τάκης Λαμπρίας θα δώσει το στίγμα: «Είναι πασιφανές ότι φθάνει και ως τον κ. Πρωθυπουργό η προσδοκία του λαού, η γενική αξίωση, το κοινό αίτημα να ηγηθή ο κ. Καραμανλής, σαν ο αδιαμφισβήτητος και από όλους παραδεκτός εθνικός ηγέτης, μιας όσον το δυνατόν ευρυτέρας παρατάξεως – μιας εθνικής συνεγέρσεως – ικανής να θεμελιώση μια σταθερή δημοκρατία».

Ηδη στις 3 Σεπτέμβρη ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε ιδρύσει το ΠαΣοΚ, η Ενωση Κέντρου υπό τον Γεώργιο Μαύρο βρισκόταν σε διαδικασία ανασυγκρότησης, ενώ νέοι πολιτικοί σχηματισμοί έκαναν την εμφάνισή τους, όπως οι Νέες Πολιτικές Δυνάμεις (Ιορδανίδης, Μαγκάκης, Πεπονής, Πεσμαζόγλου κ.ά.), οι οποίοι επέλεξαν να συνεργαστούν με την Ενωση Κέντρου και όχι με τον Καραμανλή, παρότι τους είχε προτείνει να προσχωρήσουν στη ΝΔ.

Ο Λαμπρίας είχε ζητήσει από τον Μίκη Θεοδωράκη να βολιδοσκοπήσει στελέχη της Δημοκρατικής Αμυνας (τα οποία εντάχθηκαν στο ΠαΣοΚ) επιδιώκοντας να προσδώσει ένα πολυσυλλεκτικό προφίλ στο νέο κόμμα. Ομως δεν το κατάφερε, τουλάχιστον στον βαθμό που επιθυμούσε.

Ο κύριος κορμός του προερχόταν από την ΕΡΕ και την ΕΡΕΝ, εντάχθηκαν κάποιοι εκ των «αποστατών» του 1965 και μια νέα δυναμική φουρνιά φιλελεύθερων πολιτικών: Γεώργιος Ράλλης, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου, Παναγιώτης Λαμπρίας, Ευάγγελος Αβέρωφ, Παναγής Παπαληγούρας, Ιωάννης Βαρβιτσιώτης, Χριστόφορος Στράτος, Αχιλλέας Καραμανλής, Αλέξανδρος Παπαδόγγονας, Μιλτιάδης Εβερτ, Αγγελος Μοσχονάς, Χάρης Καρατζάς, Ιωάννης Μηναίος, Δημήτριος Ευρυγένης, Δημήτριος Βουδούρης, Κωνσταντίνος Στεφανάκης, Στέλιος Αλλαμανής, Δημήτριος Παπασπύρου, Σωτήρης Χατζηγάκης, Βασίλης Κοντογιαννόπουλος, Ανδρέας Ανδριανόπουλος κ.ά.

Οι μεγάλοι απόντες

Μεγάλος απών ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος διαδέχθηκε τον Καραμανλή στο πηδάλιο της ΕΡΕ όταν εκείνος έφυγε στο Παρίσι. «Μια μέρα βλέπω στις εφημερίδες ότι ίδρυσε τη ΝΔ. Εγώ ήμουν αρχηγός της ΕΡΕ έντεκα χρόνια. Κανένας δεν μου είπε ότι η ΕΡΕ πρόκειται να διαλυθεί και να ιδρυθεί ένα άλλο κόμμα, το οποίο θα ονομαζόταν “Νέα Δημοκρατία”. Πρέπει να πω ότι αυτό με ξένισε» θα πει αργότερα με πικρία, σημειώνοντας πως δεν ειδοποιήθηκε από κανέναν και ότι το έμαθε από τις εφημερίδες.

Αλλά και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης έμεινε εκτός νυμφώνος. Ο Καραμανλής δεν τον συμπεριέλαβε στον νέο σχηματισμό, ούτε ως υποψήφιο στις εκλογές, καθώς διατυπώνονταν αντιρρήσεις από διάφορες πλευρές, μεταξύ των οποίων και από πολιτικούς παράγοντες της Κρήτης λόγω του παρελθόντος της «Αποστασίας». Ο Μητσοτάκης έχει δώσει τη δική του εξήγηση: «Ενοχλούσα στο ψηφοδέλτιο πολλούς, διότι ήξεραν ότι αν έμπαινα από τότε θα ήμουν σίγουρος διάδοχος του Καραμανλή αμέσως μετά» έχει πει, χωρίς να κρύβει την πικρία του για τον ιδρυτή της ΝΔ: «Νομίζω ότι δεν ήταν απέναντί μου εντάξει εκείνη την ώρα».

Η έμπνευση για το όνομα

Η εξαγγελία του νέου κόμματος έγινε στις 28 Σεπτεμβρίου 1974 και ο Καραμανλής θα δώσει στη δημοσιότητα το κείμενο της ιδρυτικής διακήρυξης, ενώ στις 4 Οκτωβρίου θα κατατεθεί στον Αρειο Πάγο η δήλωση σύστασης του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας, το όνομα του οποίου έχει τη δική του ιστορία. Ο Λαμπρίας, ο οποίος είχε διαφύγει στο Λονδίνο, είχε αρθρογραφήσει τον Νοέμβριο του 1972 σε μια εβδομαδιαία εφημερίδα που εξέδιδε στη βρετανική πρωτεύουσα ο προδικτατορικός δήμαρχος Αθηναίων Γεώργιος Πλυτάς, βουλευτής της ΕΡΕ και κατόπιν της ΝΔ.

Το άρθρο έφερε τον τίτλο «Η Λύση Καραμανλή» και το όνομα της εφημερίδας ήταν «Νέα Δημοκρατία». Από εκεί φέρεται να εμπνεύστηκε ο έμπιστος συνεργάτης και φίλος του Καραμανλή τον τίτλο του κόμματος. Κάποιοι έχουν υποστηρίξει ότι η ιδέα ανήκει στον Τσάτσο, ενώ φερόμενες προτάσεις, όπως του Αγγελου Σ. Βλάχου, να ονομαστεί «Δημοκρατική Παράταξη» απορρίφθηκαν. Κατά διαβολική σύμπτωση «Νέα Δημοκρατία» είχε ονομάσει το πρόγραμμά του το ΚΚΕ στο 9ο Συνέδριο που πραγματοποίησε στα περίχωρα της Δρέσδης της Ανατολικής Γερμανίας λίγες ημέρες μετά τον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973.