Το νεοκλασικό αρχοντικό του Πειραιά, γνωστό ως «Οικία Στρίγκου», απαθανατίστηκε κάποτε από τον Γιάννη Τσαρούχη στο ομώνυμο έργο του. Σήμερα, δεκαετίες αργότερα, εξακολουθεί να αποπνέει τη γοητεία μιας άλλης εποχής αλλά και να βρίσκεται ενεργά στο παρόν, ιδίως όταν γεμίζει ζωή, όπως συνέβη με αφορμή τον εορτασμό των 30 χρόνων του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. Για δύο Σαββατοκύριακα (24-25/5 και 31/5-1/6), οι χώροι του Ιδρύματος – το Κτίριο Διοίκησης, η Δανειστική Βιβλιοθήκη και η Ιστορική Βιβλιοθήκη που στεγάζεται στο προαναφερθέν «Μέγαρον Γεωργίου Στρίγκου» –μετατράπηκαν σε ένα ζωντανό Open House πολιτισμού, μάθησης και ψυχαγωγίας για όλες τις ηλικίες.
Η ιστορία του κτιρίου
Με μια επίσκεψη μαθαίνεις πολλά. Οπως ότι το Μέγαρο Στρίγκου δεσπόζει στη συμβολή των οδών 2ας Μεραρχίας και Ακτής Μουτσοπούλου. Χτισμένο στις αρχές του 20ού αιώνα, κουβαλά στις αίθουσες και τα σαλόνια του την ιστορία μιας ολόκληρης εποχής. Το κτίριο πέρασε στην κυριότητα της οικογένειας Στρίγκου το 1917, με τον έμπορο, τραπεζίτη και πολιτικό Γεώργιο Στρίγκο να το καθιστά κέντρο κοινωνικής και πνευματικής ζωής. Για δεκαετίες, υπήρξε τόπος φιλοξενίας σημαντικών μορφών των γραμμάτων και των τεχνών –ανάμεσά τους ο Παύλος Νιρβάνας, ο Νίκος Καββαδίας και ο Γιάννης Τσαρούχης. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, το Μέγαρο επιτάχθηκε από τον στρατό και μετατράπηκε σε Λέσχη Αξιωματικών. Την ίδια χρήση διατήρησε και στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, αυτή τη φορά από το ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό. Παρά τις δύσκολες περιόδους, διατήρησε τον χαρακτήρα και την αίγλη του. Σημαντικό σταθμό στην πορεία του αποτέλεσε η δεκαετία του 1950, όταν χάρη στη μεσολάβηση του φιλέλληνα Οκτάβιου Μερλιέ το Μέγαρο αγοράστηκε από το γαλλικό κράτος. Εκτοτε, για πολλές δεκαετίες αποτέλεσε την έδρα του Γαλλικού Ινστιτούτου Πειραιά, διατηρώντας ζωντανό τον πολιτιστικό του ρόλο και ενισχύοντας τους δεσμούς του Πειραιά με τη γαλλική κουλτούρα. Το 2006 η οικογένεια Λασκαρίδη απέκτησε το εμβληματικό οίκημα, αποκαθιστώντας το με προσοχή και σεβασμό στην αρχική του μορφή – στο μέτρο του δυνατού και σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα και ιστορικό του βιβλίου και βιβλιοθηκών Κωνσταντίνο Στάικο. Η Ιστορική Βιβλιοθήκη που στεγάζεται σήμερα εδώ εγκαινιάστηκε το 2013. Τα αυθεντικά ζωγραφιστά ταβάνια, οι ξύλινες πόρτες και η μικρή ελικοειδής σκάλα προς το εργαστήριο συντήρησης αποπνέουν μια αίσθηση διαχρονικής αρχοντιάς, σαν να ανήκουν σε κάποιο φανταστικό πανεπιστήμιο του λογοτεχνικού σύμπαντος.
Πάνω από 600.000 βιβλία
Η Ιστορική Βιβλιοθήκη αποτελεί τη φυσική συνέχεια της Δανειστικής Βιβλιοθήκης «Καίτη Λασκαρίδη», που ιδρύθηκε το 1993 στο Νέο Φάληρο από τον Κωνσταντίνο Λασκαρίδη, στη μνήμη της συζύγου του. Με τη μετεγκατάσταση στον Πειραιά το 2007 ιδρύθηκε και επίσημα το Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, με αποστολή τη διάδοση της γνώσης και την καλλιέργεια του πνεύματος χωρίς διακρίσεις. (Η 30ή επέτειος αφορά την ίδρυση της πρώτης βιβλιοθήκης. Ο εορτασμός δεν πραγματοποιήθηκε την ακριβή ημερομηνία λόγω της διακοπής που προκάλεσε η πανδημία.) Σήμερα, η Ιστορική Βιβλιοθήκη αριθμεί πάνω από 600.000 τίτλους, με έμφαση στην ιστορία της τυπογραφίας από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ελληνική έντυπη παραγωγή του 19ου αιώνα – καθοριστική για τη διαμόρφωση της εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας. Ανάμεσα στα σπάνια τεκμήρια περιλαμβάνονται έργα από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των Κωνσταντίνου Δημαρά, Γιώργου Σαββίδη, Αικατερίνης Κουμαριανού και Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει η δωρεά του Σάκου Οικονομόπουλου, η λεγόμενη «Bibliotheca Graeca». Πρόκειται για μια μοναδική συγκέντρωση έργων που γράφτηκαν στην ελληνική γλώσσα μέχρι το 1453 και τυπώθηκαν στα ελληνικά από την απαρχή της τυπογραφίας έως τα τέλη του 19ου αιώνα. Στην καρδιά της συλλογής βρίσκονται πολύτιμα αρχέτυπα – τα πρώτα τυπωμένα βιβλία της Δύσης πριν από το 1500 –, γεγονός που καθιστά τη συλλογή τη μεγαλύτερη ιδιωτική του είδους στην Ελλάδα και δεύτερη μόνο μετά την Εθνική Βιβλιοθήκη.
Σε ειδικά διαμορφωμένες προθήκες παρουσιάζονται έργα από τη συλλογή του προέδρου του Ιδρύματος, Παναγιώτη Λασκαρίδη, με θεματικές που αφορούν την ανακάλυψη του κόσμου, την περιήγηση, τη φυσική ιστορία και τις ναυτικές επιστήμες. Ξεχωρίζουν το εγχειρίδιο θαλάσσιας ζωής του Γκιγιόμ Ροντελέ από τα μέσα του 16ου αιώνα και το πολυτελές, εξαιρετικά σπάνιο «Flora Graeca» – μία από τις σημαντικότερες εκδόσεις βοτανικής παγκοσμίως. Το δεκάτομο αυτό έργο, που εκδόθηκε στο Λονδίνο την περίοδο 1806-1840, καταγράφει 966 αυτοφυή φυτά της Ελλάδας, τα οποία μελέτησε ο βοτανολόγος Τζον Σίμπθορπ κατά τη διάρκεια δύο επιστημονικών του ταξιδιών στη χώρα. Η Βιβλιοθήκη λειτουργεί ως κέντρο έρευνας, εξυπηρετώντας κυρίως ερευνητές και ακαδημαϊκούς, ενώ παράλληλα φιλοξενεί πλήθος εκπαιδευτικών και πολιτιστικών δράσεων. Οπως θα πει χαρακτηριστικά ο γενικός διευθυντής του Ιδρύματος Κωνσταντίνος Μαζαράκης-Αινιάν: «Η δική μας βιβλιοθήκη είναι καλύτερα οργανωμένη για τον ερευνητή που ενδιαφέρεται για την ιστορία της τυπογραφίας. Η Εθνική Βιβλιοθήκη διαθέτει σαφώς μεγαλύτερο αριθμό τίτλων, καθώς όλοι οι εκδότες υποχρεούνται να της παραδίδουν αντίτυπα των εκδόσεών τους. Από την άλλη πλευρά, είμαστε πολύ πιο στοχευμένοι: οι βιβλιοθήκες μας είναι αποτέλεσμα δωρεών ανθρώπων με ξεκάθαρους πνευματικούς προσανατολισμούς».
Στον επάνω όροφο της Ιστορικής Βιβλιοθήκης, στο κέντρο της αίθουσας όπου στεγάζεται η βιβλιοθήκη του Κωνσταντίνου Δημαρά – του σημαντικότερου μελετητή του Ελληνικού Διαφωτισμού – φιλοξενείται η μόνιμη έκθεση με μεταβυζαντινές εικόνες από τη συλλογή του Αιμιλίου Βελιμέζη (1901-1946), μιας από τις σπουδαιότερες ιδιωτικές συλλογές θρησκευτικής τέχνης στην Ελλάδα. Η έκθεση εγκαινιάστηκε το 2019 και παρουσιάζει 68 από τις 136 εικόνες που δωρήθηκαν στο Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη από τις οικογένειες Χρήστου και Αιμίλιου Φ. Μαργαρίτη και Αλέξανδρου Γ. Μακρή. Τα έργα χρονολογούνται από τον 15ο έως τον 20ό αιώνα και καλύπτουν διαφορετικές φάσεις και τεχνοτροπίες της μεταβυζαντινής αγιογραφίας. Ξεχωρίζουν εικόνες της Κρητικής Σχολής, όπως το περίφημο «Πάθος του Χριστού», το οποίο αποδίδεται στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, καθώς και έργα διακεκριμένων καλλιτεχνών, όπως ο Αγγελος Πιτζαμάνος και ο Εμμανουήλ Τζάνες.
Θάλασσα, ναυτοσύνη και μνήμη
Στο υπόγειο της Βιβλιοθήκης, η Ναυτική Συλλογή του Παναγιώτη Κ. Λασκαρίδη παρουσιάζει τη στενή σχέση του ελληνικού πολιτισμού με τη θάλασσα, μέσα από αντικείμενα καθημερινής ναυτικής ζωής, ευρήματα από ναυάγια, όργανα πλοήγησης, ιστορικούς χάρτες και έργα τέχνης. Ξεχωριστή θέση έχουν τριάντα λεπτοδουλεμένα μοντέλα ιστιοφόρων, φιλοτεχνημένα από γάλλους αιχμαλώτους των Βρετανών κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους. Παράλληλα, η συλλογή περιλαμβάνει σπάνια δείγματα Σκρίμσο (scrimshaw) – εγχάρακτα σχέδια σε δόντια φάλαινας ή χαυλιόδοντες θαλάσσιου ίππου, φιλοτεχνημένα από φαλαινοθήρες του 19ου αιώνα. Τέλος, η συλλογή Νέλσων συμπληρώνει το υλικό, προσφέροντας πολύτιμες ιστορικές αναφορές για τον ναυτικό πολιτισμό της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη συλλογή για τον άγγλο ναύαρχο και εθνικό ήρωα που βρίσκεται εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου. Περιλαμβάνει προσωπικά αντικείμενα, δεκάδες επιστολές και τεκμήρια που συνδέονται με τον Λόρδο Νέλσων, την πολεμική του δράση, αλλά και την πολυτάραχη προσωπική του ζωή. Ανάμεσα στα τεκμήρια ξεχωρίζουν αυθεντικά γράμματα προς την Εμμα Χάμιλτον, διαταγές που φέρουν την υπογραφή του, καθώς και χάρτες και ναυτικά αρχεία της εποχής.
