Κάποτε στα Γρεβενά λέει πως την ήξεραν ως την «Μαρία που τραγουδούσε». Μπορεί η πορεία που διένυσε από τότε μέχρι σήμερα να είναι μεγάλη -όχι μόνο σε χρόνο και χιλιόμετρα αλλά και σε εμπειρίες, καλλιτεχνικές συναντήσεις και συγκίνηση-, ωστόσο αν το καλοσκεφτεί κανείς στον πυρήνα της παραμένει μέχρι και σήμερα ο ίδιος άνθρωπος: η Μαρία που τραγουδάει. Αυτήν τουλάχιστον βλέπω απέναντί μου στο μικρό καφέ του Εθνικού Κήπου όπου τη συναντώ, πριν από τον πρωινό της περίπατο.
Με αφορμή την παράσταση «Holly Bitch» της Έλλης Παπακωνσταντίνου, η οποία μετά το θέατρο Πορεία ανεβαίνει σε λίγες ημέρες στην Neuköllner Oper του Βερολίνου, τη μοναδική για φέτος το καλοκαίρι συναυλία της στην Αθήνα – απόψε στην Τεχνόπολη- αλλά και την έκδοση των δύο βιβλίων της η Παπαγεωργίου μιλά για τη σημασία της καλλιτεχνικής συνέπειας, για τους λόγους που νιώθει ευτυχής να έχει ανθρώπους που την πιστεύουν και όχι groupies που την ακολουθούν και βέβαια για τις σημαδιακές συνεργασίες της που έγιναν γαλόνια, για να κατεβαίνει κάθε φορά πιο δυνατή στη μάχη.
© Νίκος Κόκκας
Ας ξεκινήσουμε από τη συνεργασία σου με την Έλλη Παπακωνσταντίνου. Πώς γεννήθηκε;
Γνώριζα την Έλλη Παπακωνσταντίνου ως καλλιτέχνη, ήξερα ότι κάνει πολύ ιδιαίτερες παραστάσεις και ότι δραστηριοποιείται στο εξωτερικό, αλλά δεν είχα δει ποτέ κάποια δουλειά της. Η Όπερα του Βερολίνου της ανέθεσε να δημιουργήσει μια παράσταση, στην οποία η ίδια αποφάσισε να έχει και Έλληνες συνεργάτες αλλά και να την παρουσιάσει στην Ελλάδα πριν από το Βερολίνο.
Εμένα μου ζήτησε να γράψω μουσική. Ή μάλλον αρχικά δεν ξέραμε ακριβώς τι θα κάνω. Αν θα είμαι ή δε θα είμαι επί σκηνής, αν απλά θα αναλάβω τις συνθέσεις. Μέσα από το παιχνίδι διαμορφώθηκε ο τρόπος που είμαι τελικά σε αυτή την παράσταση. Οπότε, μολονότι δεν πρωταγωνιστώ, έχω ένα διαδραστικό ρόλο με τις ηθοποιούς.
«Αυτοί που κάνουν τέχνη σοβαρά είναι εκείνοι που καταφέρνουν μέσα στην πέτρα να δουν την παπαρούνα. Όσο τη βλέπουμε θα είμαστε εδώ».
Και τι παράσταση είναι το «Holly Bitch»;
Στο επίκεντρό της είναι η πατριαρχία και πώς αυτό το αφήγημα ξεκινά από τους αρχαίους μύθους, περνά στον σύγχρονο κόσμο και διαπερνά ακόμα και την Τεχνητή Νοημοσύνη. Είναι μια θαρραλέα προσέγγιση.
Και πολύ επίκαιρη αν μη τι άλλο.
Είναι ένας καταιγισμός. Όπως δηλαδή αυτό που συμβαίνει στο μυαλό της Έλλης.
Και πλέον μετά την ολοκλήρωση των παραστάσεων στο θέατρο Πορεία, είστε έτοιμες για το Βερολίνο. Πώς είναι αυτή η σκέψη;
Δεν ξέρω. Ξαφνικά, μέσα σε ένα καλοκαίρι που έχουν προκύψει δύο ονειρικά επαγγελματικά ταξίδια. Αυτό το Βερολίνο με τη θεατρική παράσταση κι ένα ακόμα στην Κίνα. Και να φανταστεί κανείς πως δεν ταξιδεύω πολύ, ακριβώς επειδή φοβάμαι τα αεροπλάνα.
Φαίνεται όμως πως ήταν κάτι που ζήτησα από το σύμπαν πέρσι και ένα χρόνο μετά το βλέπω να συμβαίνει. Ένιωθα την ανάγκη να μετακινηθώ. Μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά. Κάθισα και το έγραψα σε ένα χαρτί. Και το μοιράζομαι γιατί είναι σημαντικό να καταγράφουμε αυτά που θέλουμε. Με πίστη.
Φοβόμαστε να το κάνουμε. Γιατί φοβόμαστε; Γιατί τα πράγματα δεν έχουν γίνει μόνο δύσκολα αλλά κυρίως χωρίς ελπίδα. Η γενιά μου μεγάλωσε με το φόβο όσων δε θα συμβούν. Όμως είναι σημαντικό να κοιτάζεις πού θέλεις να πας.
Είπες ότι ήθελες να μετακινηθείς. Ένιωσες ότι βαλτώνεις; Ότι επαναλαμβάνεσαι;
Δεν ήταν τόσο αυτό. Εγώ είμαι ένα παιδί που ήρθε στην Αθήνα από την επαρχία. Μου πήρε πολύ χρόνο να γνωρίσω κόσμο και να σταθώ στα πόδια μου. Την ώρα που συνάδελφοι στην ηλικία μου είχαν καταφέρει πολύ περισσότερα, εγώ ήμουν στην αρχή. Αν γύριζα το χρόνο πίσω, ένα από τα ελάχιστα πράγματα που θα άλλαζα είναι να πιστέψω πιο πολύ σε αυτό που κάνω.
«Παρότι δεν πιστεύω σε θρησκείες, πριν βγω στη σκηνή, κάνω τον σταυρό μου. Και ρωτάω τρεις ερωτήσεις στον εαυτό μου: τι λέω, πού το λέω και γιατί το λέω».
Οπότε πέρασες δύσκολα στην αρχή.
Πήγαινα σε φοιτητικά πάρτι, για να γνωρίζω κόσμο, ξεκίνησα να παίζω μουσική σε ταβέρνες για να γνωρίσω κόσμο. Ξόδεψα πολλά βράδια της ζωής μου για να γνωρίσω πολύ κόσμο που δε με ενδιέφερε, μέχρι να συναντήσω τον ένα που με ενδιέφερε. Να πω την αλήθεια πίστευα ότι δρόμος θα ήταν πιο εύκολος. Πίστευα ότι θα έρθω στην Αθήνα από τα Γρεβενά, θα σπουδάσω χρηματοοικονομικά και παράλληλα θα παίζω μουσική. Τόσο απλά.
Η μουσική υπήρχε ανέκαθεν στην ζωή σου;
Ναι, ξεκίνησα ως αυτοδίδακτη και μετά πέρασα στα ωδεία. Είχα έναν πολύ καλό δάσκαλο. Μετά ξεκίνησα να παίζω στα μπαράκια. Ήμουν “Η Μαρία που τραγουδάει”.
© Νίκος Κόκκας
Local legend;
Κάπως έτσι. Και έφυγα με αυτό το όνειρο από τη γενέτειρά μου. Μετά προσγειώθηκα στην πραγματικότητα. Ξεκίνησα να ανοίγω πόρτες που από πίσω τους είχαν άλλες πόρτες και πιο πίσω άλλες πόρτες και πάει λέγοντας.
Ποιος άνθρωπος θα έλεγες πως ήταν καθοριστικός για την πορεία σου; Ποιος σε πίστεψε πριν ίσως σε πιστέψεις ακόμα και συ;
Στην πραγματικότητα οι άνθρωποι είναι αυτές οι πόρτες που λέω πως άνοιγαν. Με πίστεψε ο Τάκης Βαρδής από τον «Σταυρό του Νότου» που είπε «πάμε κι όπου βγει, γιατί κάτι βλέπω σε σένα». Με πίστεψε η δασκάλα μου στη φωνητική η Ελισάβετ Καρατζόλη. Με πίστεψε η Κατερίνα Σταματάκη από το πρώτο γραφείο παραγωγής μου.
«Αν γύριζα το χρόνο πίσω, ένα από τα ελάχιστα πράγματα που θα άλλαζα είναι να πιστέψω πιο πολύ σε αυτό που κάνω».
Τι υπερτερούσε τότε που άρχισες να μπαίνεις στο ραντάρ των ανθρώπων; Η χαρά; Ο ενθουσιασμός; Ο φόβος;
Ήταν μια περίοδος που έπασχα από αγχώδη διαταραχή. Ήμουν ένα κινούμενο άγχος. Προκαλούσα η ίδια πολλή ταραχή στο ίδιο μου το σώμα και πάρα πολύ βαθιά θλίψη, χωρίς να καταλαβαίνω από πού προέρχεται όλο αυτό.
Δεν κλείστηκα ποτέ στο δωμάτιό μου. Ήμουν ενεργή. Όμως για να ζήσω τη χαρά της ολοκλήρωσης μιας συναυλίας, έπρεπε τις προηγούμενες μέρες να έχω πεθάνει δέκα φορές. Ταλαιπωρήθηκα πολύ και προφανώς ταλαιπώρησα πολύ κόσμο γύρω μου με αυτή τη συμπεριφορά. Αλλά και αυτό ισορρόπησε πια.
Τώρα, αλήθεια, ένας καλλιτέχνης είναι ποτέ καλά με τον εαυτό του;
Δεν ξέρω. Ο καλλιτέχνης δεν απέχει πια πολύ από τον κάθε άνθρωπο. Έχουμε ακριβώς τους ίδιους φόβους και αγωνίες. Η διαφορά που έχουν οι καλλιτέχνες είναι ότι ζουν και προσπαθούν να βιοποριστούν και να ζήσουν μέσα από αυτό που αγαπάνε πάρα πολύ.
Με αυτή την έννοια είμαστε ευλογημένοι. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι εύκολα τα πράγματα. Οπότε τα άγχη μας είναι κοινά και η ανασφάλεια η ίδια. Στην ίδια τραμπάλα είμαστε.
© Νίκος Κόκκας
Όμως η ανασφάλεια και ενίοτε η απογοήτευση δε σε καταβάλει δημιουργικά;
Ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε μέσα από τις φυλακές της οδού Μπουμπουλίνας έναν ολόκληρο δίσκο. Και λέει ένας στίχος που αγαπώ από τα «Κελιά που Ανασαίνουν»: «Γιώργο, κρατιέμαι από ένα λουλούδι». Αυτό κάνει η τέχνη. Κρατιέται πάντα από ένα λουλούδι.
Το βρίσκεις το λουλούδι. Αυτοί που κάνουν τέχνη σοβαρά είναι εκείνοι που καταφέρνουν μέσα στην πέτρα να δουν την παπαρούνα. Όσο τη βλέπουμε θα είμαστε εδώ. Όσο δεν την βλέπουμε, δε θα αφορούμε κανέναν.
Εσύ τι πιστεύεις ότι κάνεις καλά κι έχεις βρει πια το κοινό σου αλλά και έχεις κερδίσει μια σειρά σημαντικών συνεργασιών;
Θεωρώ ότι είμαι αρκετά συνεπής μέσα στην πορεία που χαράσσω. Θέλω να πιστεύω ότι ο κόσμος δε με «ακολουθεί». Με πιστεύει. Κι αυτό έχει μεγάλη ευθύνη για μένα. Και μεγάλο αγώνα κάθε φορά που παρουσιάζω κάτι καινούργιο. Πρέπει να ρισκάρω αλλά αγκαλιά με σένα. Αυτό είναι το δύσκολο.
«Ξόδεψα πολλά βράδια της ζωής μου για να γνωρίσω πολύ κόσμο που δε με ενδιέφερε, μέχρι να συναντήσω τον ένα που με ενδιέφερε».
Σε προσωπικό επίπεδο τι σε γέμισε περισσότερο; Η ανταπόκριση του κοινού ή αναγνώριση από τους συναδέλφους και σημαντικούς συνθέτες;
Έτυχε να γνωρίσω τον Μίκη Θεοδωράκη, να ακούσω υπέροχα λόγια από εκείνον και να με εμπιστευτεί πάρα πολύ. Ή τώρα με την οικογένεια του Θάνου Μικρούτσικου που με εμπιστεύτηκε να κάνω αυτό το αφιέρωμα. Αυτά είναι γαλόνια, για να συνεχίσεις να πιστεύεις ότι μπορείς να κατέβεις πάλι στη μάχη. Είναι πολύ σημαντικά.
Όμως την τέχνη δεν την κάνουμε για να την απολαμβάνουμε μεταξύ μας οι συνάδελφοι. Την κάνουμε για να μπορούμε να κρατήσουμε ζωντανό το φρόνημα, την πίστη, την ελπίδα, τη συγκίνηση στους ανθρώπους.
Μαρία Παπαγεωργίου ακούς;
Ακούω και Μαρία Παπαγεωργίου, για να κάνω αλλαγές στις μίξεις των τραγουδιών που ετοιμάζω. Οπότε πρέπει να ακούω και τον εαυτό μου. Αλλά όχι στο Spotify. Ακούω Fleet Foxes, Bon Iver, αρμένικη μουσική τώρα τελευταία. Τραγούδια που με ταξιδεύουν.
Είσαι καλύτερα ή χειρότερα από όσο φανταζόσουν τον εαυτό σου όταν ξεκίνησες από τα Γρεβενά για την Αθήνα;
Τότε ξεκίνησα πιστεύοντας κάτι βλακώδες, ουτοπικό. Ήταν παραμυθένιο και ο κόσμος δεν είναι παραμυθένιος. Όμως δεν είχαμε εκπαιδευτεί, δεν είχαμε γαλουχηθεί για να το καταλάβουμε. Είχαμε μεγαλώσει σε μια ψευδαίσθηση. Πως θα πάμε στην Αθήνα να σπουδάσουμε και θα τα σπάσουμε όλα. Πως όλα μας ανήκαν.
«Ένιωθα την ανάγκη να μετακινηθώ. Μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά. Κάθισα λοιπόν πέρσι και έγραψα σε ένα χαρτί πού θα ήθελα να είμαι σε έναν χρόνο».
Σκέφτομαι τώρα που μιλάμε πως εμείς στην επαρχία του 2000 έπρεπε να κάνουμε ολόκληρο ταξίδι για να πάμε να δούμε και να ακούσουμε μια συναυλία στη Θεσσαλονίκη. Δεν υπήρχε το ίντερνετ. Ήμασταν κάπως απομονωμένοι. Οπότε θεωρούσαμε ότι το μεγάλο βήμα ήταν να γίνεις καλός μαθητής και να φύγεις για να σπουδάσεις. Μετά πιστεύαμε ότι όλα είναι ανοιχτά. Ήταν όμως γελοίο.
Δεν την νοσταλγείς εκείνην την εποχή;
Πολύ. Αλλά δε θα επέστρεφα εκεί.
Έχεις πλέον κάποια μικρή ιεροτελεστία πριν βγεις στη σκηνή;
Υπάρχει ένα ποίημα του Λέοναρντ Κοέν, το «Πώς να απαγγέλεις ποίηση», που έχει μεταφράσει η Λίνα Νικολακοπούλου στο οποίο ανατρέχω. Λέει «Μη φωνάζεις, μη βιάζεις τους ανθρώπους. […] Τα έχουμε δει όλα, δεν έχεις να τους μάθεις τίποτα, μην τινάζεις το κεφάλι σου ψηλά όταν μιλάς για έρωτα. Άμα θες να μου μιλήσεις για έρωτα, βάλε το χέρι σου κάτω από το φουστάνι και χαϊδέψου». Προσπαθώ δηλαδή να είμαι πιο κοντά στον φυσικό άνθρωπο. Στη φυσική γυναίκα και τον φυσικό άνδρα.
Παρότι δεν πιστεύω σε θρησκείες, πριν βγω, κάνω τον σταυρό μου. Μου αρέσει πολύ η σταυρική κίνηση. Και κάνω στον εαυτό μου μερικές ερωτήσεις: τι λέω, πού το λέω και γιατί το λέω.
© Νίκος Κόκκας
Αυτό θα κάνεις και στη μοναδική για αυτό το καλοκαίρι συναυλία σου στην Τεχνόπολη;
Συνειδητοποιήσω ότι φέτος ουσιαστικά κλείνω 15 χρόνια στη δισκογραφία και τις συναυλίες. Είναι μια συνάντηση που περιμένω πώς και πώς και θα έχει αυτό που μου έχει λείψει: τραγούδι, τραγούδι και τραγούδι. Μόνο τραγούδι. Θέλω για δύο ώρες μόνο να τραγουδήσουμε.
Παράλληλα βγαίνουν και τα δύο βιβλία μου από τις εκδόσεις Πατάκη. Η τέταρτη έκδοση του «Μια χαραμάδα Πανικού» και μια σειρά διηγημάτων, «Το Γάβγισμα».
Και μετά φεύγεις για Βερολίνο κι έπειτα για Κίνα;
Ναι, η Κίνα είναι μια υπόσχεση που έδωσα στον Μίκη Θεοδωράκη στις συναντήσεις που κάναμε σπίτι του, αφού είχα κυκλοφορήσει το δίσκο με τα τραγούδια του. Τον είχα ρωτήσει τότε «Δάσκαλε, πού δεν πήγες; Πού δεν πρόλαβες να πας;». Και μου είπε «Στην Κίνα». Έδωσα υπόσχεση λοιπόν ότι κάποια μέρα θα το κάνω.
«Θέλω να πιστεύω ότι ο κόσμος δε με ακολουθεί. Με πιστεύει».
Ξεκίνησε λοιπόν ένα τρελό σχέδιο το οποίο θα πραγματοποιηθεί φέτος το καλοκαίρι. Από τις 24 Ιουλίου ως τις 5 Αυγούστου θα τραγουδήσουμε Θεοδωράκη μαζί με την Τάνια Τσανακλίδου σε τρεις πόλεις της Κίνας.
Ποιο είναι το μάθημα που έχεις πάρει από την ζωή μέχρι σήμερα;
Να ζω την κάθε ημέρα με αγάπη και χαρά και να μην φοβάμαι τις αλλαγές. Μεγάλωσα με την έννοια του «για πάντα» Σκέφτομαι κάποιες φορές που επιστρέφω στα Γρεβενά πως οι γονείς μου είναι 47 χρόνια ερωτευμένοι και ζουν τα τελευταία 40 χρόνια στο ίδιο σπίτι. Ή όταν ήρθα στην Αθήνα έμεινα για 18 χρόνια στο ίδιο σπίτι που είχαν αγοράσει οι δικοί μου για να σπουδάσουν τα παιδιά τους.
Αν κάτι έχω καταλάβει είναι ότι τίποτα στην ζωή δε γίνεται με τη σειρά που το προγραμματίζεις και πως το «για πάντα» δεν υπάρχει. Είναι απλώς ο φόβος της αλλαγής. Πίστευα μια ζωή ότι φοβάμαι τις αλλαγές, αλλά τελικά δεν τις φοβάμαι και τόσο.
Info: Η Μαρία Παπαγεωργίου εμφανίζεται στις 5 Ιουνίου στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων. Τα βιβλία της κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πατάκη.
