Θα ήταν αφελής να υποστηρίξει κανείς ότι ο θυμός ως φυσική αλλά όχι πάντα κοινωνικά αποδεκτή ή δικαιολογημένη ψυχοσωματική αντίδραση του ανθρώπου δεν είναι παραγωγικός και εποικοδομητικός.

Άλλωστε πάνω στο θυμό – την περίφημη μήνη του Αχιλλέα απέναντι στον Αγαμέμνονα- θεμελιώθηκαν οι 15.693 στίχοι του έπους της Ιλιάδας. Βεβαίως το ομηρικό beef του ημίθεου με τον βασιλιά των Αχαιών για τα μάτια και τις λοιπές χάρες της Βρισηίδας ελάχιστες ομοιότητες μπορεί να έχει με το συλλογικό -άρρητο μέχρι πρότινος αλλά αρθρωμένο πια στις μαζικές πορείες για την επέτειο των δύο ετών από το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών  -θυμό που φαίνεται να μας έχει καταλάβει με ταχύτητα και δυναμική που θα ζήλευε και πανδημικό κύμα μεταδοτικού ιού.

Η μήνις του Αχιλλέα αποτυπωμένη από τον Γάλλο ζωγράφο Ζακ Λουί Νταβίντ, συλλογή Kimbell Art Museum

Ο θυμός μοιάζει να μας ακολουθεί με προσήλωση πιστού σκυλιού. Και είναι παντού. Στις στάσεις των λεωφορείων και στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στις ουρές αναμονής των δημόσιων νοσοκομείων, στις μικρές καθημερινές συναλλαγές μας με το δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα, στις μετακινήσεις, στα τηλεφωνήματά μας, σε καθετί που απαιτεί ακόμα και την ελάχιστη κοινωνική επαφή και συνύπαρξη. Καθένας μπορεί να ανακαλέσει τουλάχιστον μία στιγμή που βρέθηκε να ενσαρκώνει τον ιδανικό αποδιοπομπαίο τράγο επειδή αφαιρέθηκε σε ένα πράσινο φανάρι και ξεκίνησε με καθυστέρηση κλάσματος δευτερολέπτου.

Γιατί είμαστε όμως ανά πάσα στιγμή ετοιμοπόλεμοι να μπούμε στα παπούτσια των ηρώων της σειράς του Netflix «Beef», να βρούμε με άλλα λόγια το νόημα σε ένα αίσθημα θυμού που διοχετεύεται αδιακρίτως, συχνά για ψύλλου πήδημα και ενίοτε με τη μορφή της παθητικής επιθετικότητας.

Πέμπτοι πιο αγχωμένοι στον κόσμο

Αλλά καλύτερα να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, επαληθεύοντας πρώτα την αίσθηση πως όλοι βρισκόμαστε – σε διαφορετική διαβάθμιση- εν βρασμώ. Από την έρευνα της εταιρίας διαΝΕΟσις με τίτλο «Τι πιστεύουν οι Έλληνες» που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Απρίλιο προκύπτει ότι τα κυρίαρχα συναισθήματα στην ελληνική κοινωνία είναι η Ανασφάλεια (49,9% του δείγματος των ερωτώμενων), η απογοήτευση (44,3%) και -μάλλον εύλογα ως άθροισμα των δύο πρώτων- ο θυμός (29,7%). Ένας στους τρεις συμπατριώτες μας δηλαδή έχει πλήρη επίγνωση του κυρίαρχου συναισθήματός του.

Το ποσοστό των θυμωμένων Ελλήνων είναι σημαντικά μεγαλύτερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο, τον οποίο η εταιρία Gallup σε έρευνα που πραγματοποίησε το 2023 σε 100 χώρες καταμέτρησε στο 23%. Στην ίδια μέτρηση το 58% των συμπατριωτών μας παραδέχτηκε πως καταλαμβάνεται καθημερινά από το αίσθημα του στρες. Με αυτή την επίδοση η Ελλάδα κέρδισε με το σπαθί της – και με σπονδή την ψυχική ισορροπία των πολιτών της- τη θέση της ως πέμπτη πιο αγχώδης χώρα στην υφήλιο.

1 στους 3 Έλληνες δήλωνε τον Απρίλιο του 2024 θυμωμένος σύμφωνα με την έρευνα της εταιρίας διαΝΕΟσις

Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς, παρακολουθώντας τη μαζική κοινωνική κινητοποίηση που έφεραν τις τελευταίες εβδομάδες οι πορείες για τα Τέμπη, ότι ο συλλογικός θυμός μας οφείλεται στην ίδια τη συνταρακτική υπόθεση, στις ολιγωρίες και στις ασάφειες και βέβαια στην καθυστέρηση της απονομής δικαιοσύνης.

Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας για το 2020 ο μέσος χρόνος επίλυσης μιας δικαστικής διαφοράς ήταν στις 1711 ημέρες (δηλαδή 4,5 χρόνια) για την Ελλάδα την ώρα που ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση βρισκόταν στις 455 ημέρες – σε έρευνα της Public Issue που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2024 καταγράφηκε η δυσπιστία των πολιτών απέναντι στη δικαιοσύνη και τους δικαστές με το 70% των ερωτώμενων να απαντά πως μάλλον δεν τους εμπιστεύεται – ακόμα χειρότερες είναι οι επιδόσεις για τα πολιτικά κόμματα και τις κυβερνήσεις.

Μικροί καθημερινοί όλεθροι

Όμως το δυστύχημα ή το έγκλημα, όπως πολλοί το χαρακτηρίζουν, των Τεμπών μοιάζει απλώς με την αφορμή, με τη σταγόνα που υπερχειλίζει ένα ποτήρι γεμάτο από καιρό με μικρούς καθημερινούς ολέθρους που καταλήγουν πολύ μεγάλοι για να τους καταπιεί, να τους χωνέψει και να τους μεταβολίσει κανείς. Eρχεται η στιγμή που οι αριθμοί που διαβάζουμε και συχνά προσπερνάμε στις έρευνες και στους δείκτες κατάταξης της χώρας μας δεν είναι πια αριθμοί και δείκτες που διαβάζουμε και προσπερνάμε, αλλά γίνονται συστατικά μιας ασφυκτικής καθημερινότητας.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 27% των πολιτών της Ελλάδας είτε κινδυνεύει από φτώχεια είστε βρίσκεται σε σοβαρή υλική στέρηση. Και μπορεί σε αυτή τη λίστα η χώρα μας να είναι τρίτη αλλά – ω του θαύματος- καταλαμβάνει άλλες άβολες πρωτιές που ρίχνουν νερό στο μύλο του θυμού.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας για το 2020 ο μέσος χρόνος επίλυσης μιας δικαστικής διαφοράς στην Ελλάδα ήταν στις 1711 ημέρες δηλαδή τέσσερις φορές μεγαλύτερος από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Είμαστε πρώτοι στο δείκτη υπερβάλλουσας θνησιμότητας, πρώτοι στο κόστος που πληρώνουμε για καταστροφές προερχόμενες από την κλιματική αλλαγή και πρώτοι στη χειρότερη και ακριβότερη πρόσβαση στο διαδίκτυο. Το ίδιο καλά τα πηγαίνουμε και στο στεγαστικό πρόβλημα που πλέον έχει γιγαντωθεί σε κρίση. Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΟΣΑ που δημοσιεύτηκε στα τέλη του 2024 οι τιμές των ακινήτων στη χώρα μας αυξήθηκαν κατά 69% μέσα σε επτά χρόνια ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2023 ένα νοικοκυριό δαπανά σχεδόν το 17% του μηνιαίου εισοδήματός του για την καταβολή του ενοικίου και περισσότερο από το 50% για την κάλυψη των βασικών αναγκών του – πλέον το κοινό αστείο για το μισθό που εξαϋλώνεται στα μέσα του μήνα, γίνεται ακόμα πιο διαδεδομένο αλλά καθόλου αστείο.

Σπεύδε βραδέως

Αν πλάι στα παραπάνω καθόλου ευοίωνα για την καθημερινότητα και την ευζωία αριθμητικά στοιχεία προσθέσει κανείς το γεγονός πως ένας μέσος οδηγός αυτοκινήτου της Αθήνας δαπανά το 34% του 24ωρου στην κίνηση στους δρόμους της πόλης – η Ένωση Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων υπολογίζει πως για μια διαδρομή 10 χιλιομέτρων απαιτούνται 29 λεπτά και 39 δευτερόλεπτα – αλλά και τη διαπίστωση της εταιρίας Moovit πως ο μέσος επιβάτης των μέσων μαζικής μεταφοράς διαθέτει 1 ώρα και 3 λεπτά ημερησίως (16 σε κάποια στάση και 47 στη διαδρομή) για να μετακινηθεί, μπορεί κανείς να κατανοήσει γιατί εκεί έξω ο θυμός είναι τόσο πυκνός που μπορείς να τον κόψεις με το μαχαίρι.

Εδώ που τα λέμε δε θα μπορούσε να περιμένει κάποιος κάτι διαφορετικό σε μια χώρα που μόλις 1 στους 10 πολίτες δηλώνει ικανοποιημένος με την ζωή του και 6 στους 10 θα επιθυμούσαν να ζήσουν σε μια άλλη χώρα (στοιχεία από τη διεθνή έρευνα Dreams & Aspirations, Focus Bari, 07/24).