Είναι η Μόσχα πίσω από την απόπειρα κατά του Σεργκέι Σκριπάλ;

Θυμίζει καλό, ψυχροπολεμικό θρίλερ, από αυτά που έχει γράψει ο Τζον Λε Καρέ, με διπλούς πράκτορες, φονικά τοξικά αέρια και ένοχα κρατικά μυστικά. Πόσω μάλλον που οι υποψίες στρέφονται κατευθείαν στις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες, τη διαβόητη FSB (διάδοχο της KGB), και τον ίδιο τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Εδωσε ο «τσάρος» την εντολή να βγει από τη μέση ο πρώην πράκτορας Σεργκέι Σκριπάλ, και γιατί;

Οι απαντήσεις αναμένονται με μεγάλο ενδιαφέρον σε αυτή τη σκοτεινή υπόθεση, που μονοπωλεί το διεθνές ενδιαφέρον μια εβδομάδα τώρα. Από το απόγευμα της περασμένης Κυριακής, όταν ο 66χρονος Σκριπάλ και η 33χρονη κόρη του Γιούλια κατέρρευσαν ξαφνικά και βρέθηκαν αναίσθητοι σε ένα παγκάκι στο κέντρο του Σόλσμπερι, μιας μικρής ήσυχης πόλης της Νότιας Αγγλίας.

Η καταδίκη για κατασκοπεία

Ο Σκριπάλ ήταν αξιωματικός στις μυστικές υπηρεσίες του στρατού στη Ρωσία, όπου καταδικάστηκε για κατασκοπεία υπέρ της Βρετανίας και φυλακίστηκε, προτού ανταλλαγεί με ρώσους πράκτορες και εγκατασταθεί στην Αγγλία, το 2010. Δηλητηριάστηκε, όπως και η κόρη του, με μια σπάνια νευροπαραλυτική ουσία (μάλλον VX ή σαρίν) και νοσηλεύεται σε κρίσιμη κατάσταση.

Αν και η έρευνα βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, οι υποψίες έχουν στραφεί προς τη Μόσχα. Τέτοιοι νευροτοξικοί παράγοντες δεν φτιάχνονται από ερασιτέχνες στο σπίτι, αλλά σε κρατικά στρατιωτικά εργαστήρια και έχουν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν από ρώσους πράκτορες.

Σύμφωνα με τους «Times» του Λονδίνου η αστυνομία ερευνά αν η κόρη του Σκριπάλ, η οποία έφθασε στη Βρετανία από τη Μόσχα την περασμένη εβδομάδα φέρνοντας μαζί της «ένα δώρο από φίλους», εισήγαγε η ίδια με τον τρόπο αυτόν τον νευροτοξικό παράγοντα. Μία άλλη υπόθεση είναι ότι το δηλητήριο ψεκάστηκε επάνω τους ή χορηγήθηκε μέσω του φαγητού ή του ποτού τους.

Η υπόθεση Λιτβινένκο

Η επίθεση έχει ξυπνήσει μνήμες της πολύκροτης δολοφονίας του Αλεξάντερ Λιτβινένκο στο Λονδίνο το 2006. Ο Λιτβινένκο, πρώην αξιωματικός της ρωσικής υπηρεσίας πληροφοριών και σφοδρός επικριτής του Βλαντίμιρ Πούτιν, πέθανε δηλητηριασμένος από ραδιενεργό πολώνιο (το είχαν βάλει στο τσάι του). Η επίσημη έρευνα στη Βρετανία διαπίστωσε ότι η δολοφονία του είχε «πιθανώς εγκριθεί» από τον ίδιο τον Πούτιν. Την περασμένη Τρίτη ο βρετανός υπουργός Εξωτερικών Μπόρις Τζόνσον χαρακτήρισε τη Ρωσία «κακοήθη δύναμη» και απείλησε με κυρώσεις αν αποδειχθεί ότι το Κρεμλίνο συνδέεται με τη δηλητηρίαση των Σκριπάλ. Η Ρωσία αρνείται οποιαδήποτε εμπλοκή.

Ο Σκριπάλ, ο οποίος είχε φτάσει στον βαθμό του συνταγματάρχη στις υπηρεσίες πληροφοριών του ρωσικού στρατού, καταδικάστηκε το 2006 επειδή πουλούσε στους Βρετανούς απόρρητες πληροφορίες σχετικά με αρκετές δεκάδες ρώσους πράκτορες που δρούσαν σε όλη την Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια της δίκης του η ρωσική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας (FSB) δήλωσε ότι ο Σκριπάλ είχε στρατολογηθεί από τους Βρετανούς το 1995 και εξακολούθησε να κατασκοπεύει για την MI6 μετά την αποχώρησή του από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις το 1999. Η FSB χαρακτήρισε τις διαρροές του τόσο επιζήμιες για τα ρωσικά εθνικά συμφέροντα όσο αυτές του Ολεγκ Πενκόφσκι, ενός σοβιετικού κατασκόπου που έδινε μυστικά στην Αμερική και στη Βρετανία προτού συλληφθεί και εκτελεστεί το 1963. Η μοίρα φάνηκε να χαμογελάει στον Σκριπάλ όταν του δόθηκε χάρη, αποφυλακίστηκε και οι Ρώσοι τον αντάλλαξαν, το 2010, με άλλους τρεις για 10 δικούς τους πράκτορες που είχαν αποκαλυφθεί στην Αμερική από το FBI.

«Μήνυμα» για άλλους;

Και εδώ είναι το μεγαλύτερο μυστήριο. Διότι αντίθετα από τον Λιτβινένκο, που είχε αποσκιρτήσει, ο Σκριπάλ έφτασε στη Βρετανία μετά από μια επίσημη, κρατική ανταλλαγή κατασκόπων. Ζούσε, κατά τα φαινόμενα, μια ήσυχη ζωή στη βρετανική επαρχία, χωρίς να έχει ποτέ καταφερθεί εναντίον της Ρωσίας ή του Πούτιν. Η δολοφονία του τώρα θα ήταν μια παραβίαση κάθε εθιμοτυπίας των κανόνων του Ψυχρού Πολέμου. Και σε κάθε περίπτωση, κάτι πολύ παράτολμο, λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές στη Ρωσία, όταν ο Πούτιν δεν θα ήθελε τέτοιου είδους αρνητική δημοσιότητα στη Δύση.

Υπάρχουν όμως και κάποιοι που λένε ότι ίσως ο Σκριπάλ συνέχιζε να δουλεύει ως κατάσκοπος. Τα τελευταία χρόνια έδινε διαλέξεις σε στρατιωτικές ακαδημίες για τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες, αλλά αυτό μπορεί να ήταν «προκάλυμμα». Ισως πάλι η δολοφονία του να ήταν «μήνυμα» για άλλους, ή ένα σημάδι ότι η προδοσία δεν παραγράφεται ποτέ στον κόσμο των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών.

Οι έρευνες στρέφονται και προς τον θάνατο, το 2012, της γυναίκας του Σκριπάλ (από καρκίνο), καθώς και στον αιφνίδιο θάνατο του 43χρονου γιου του στην Αγία Πετρούπολη (από ασθένεια του ήπατος). Οικογενειακή κακοτυχία ή κάτι πολύ πιο σκοτεινό και δυσοίωνο; αναρωτιούνται οι βρετανικές εφημερίδες.

Η υπόθεση έχει, βέβαια, και πολιτικές διαστάσεις. Αν αποδειχθεί ότι πρόκειται για άλλη μια φονική επίθεση τύπου Λιτβινένκο επί βρετανικού εδάφους, θα απαιτούσε μια σκληρή απάντηση από την κυβέρνηση του Λονδίνου. Οι σχέσεις της με τη Μόσχα άρχισαν να επιδεινώνονται μετά τη δολοφονία του Λιτβινένκο και χειροτέρεψαν μετά την κρίση της Ουκρανίας και τη στρατιωτική παρέμβαση της Ρωσίας στη Συρία. Η επιβολή περισσότερων κυρώσεων σε ανώτερους ρώσους αξιωματούχους και μέτρα που θα στοχεύουν σε ρωσικό χρήμα και περιουσίες στη Βρετανία θα μπορούσαν να είναι τα αντίποινα.

Προειδοποίηση για επίδοξους αποστάτες;

Το πιο κρίσιμο ερώτημα είναι το τάιμινγκ. Ο Σκριπάλ είχε περάσει αρκετά χρόνια σε ρωσική φυλακή, αφού καταδικάστηκε για κατασκοπεία. Εάν οι ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας ήθελαν να έχει ένα «δυστύχημα» θα ήταν πολύ εύκολο να το οργανώσουν τότε.

Πιθανότατα, η κίνηση είναι αποτρεπτική, με στόχο να υπενθυμίσει σε άλλους ρώσους πράκτορες τους κινδύνους της συνεργασίας με ξένες υπηρεσίες πληροφοριών. Κάθε χρόνο, ανώτεροι αξιωματούχοι ασφαλείας της Ρωσίας μιλάνε για ενεργές προσπάθειες της CIA και άλλων δυτικών υπηρεσιών να στρατολογήσουν Ρώσους. Μέρος αυτού είναι προπαγάνδα για εγχώρια κατανάλωση, αλλά δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι δυτικές υπηρεσίες κατασκοπείας δραστηριοποιούνται στη Ρωσία.

Τον περασμένο Ιανουάριο, δύο από τους κορυφαίους αξιωματούχους κυβερνοασφάλειας της Ρωσίας συνελήφθησαν και κατηγορήθηκαν ότι βοηθούσαν τη CIA, σε μια υπόθεση που μερικοί τη συνδέουν με τη ρωσική ανάμειξη στις αμερικανικές εκλογές. Οι Βρετανοί δραστηριοποιούνται επίσης στη Ρωσία. Ενώ υπάρχουν λιγότεροι ιδεολογικοί λόγοι από ό,τι κατά τη διάρκεια της σοβιετικής εποχής για να γίνει προδότης ένας ρώσος πράκτορας, οι δυτικές υπηρεσίες μπορούν πάντα να δελεάζουν με λεφτά.

Ως εκ τούτου, η δολοφονία ενός «προδότη» θα μπορούσε να είναι μια προειδοποίηση προς άλλους να μην ακολουθήσουν το ίδιο μονοπάτι.

Είναι ασυνήθιστο, πάντως, να γίνεται στόχος ένας πράκτορας μετά την ανταλλαγή του. Εκτός αν ο Σκριπάλ «τιμωρήθηκε» για μια συνεχιζόμενη σχέση με τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, ή και με ιδιωτικές εταιρείες ασφαλείας που ιδρύουν πρώην πράκτορες.

Πολλές επιθέσεις σε Ρώσους στο εξωτερικό έχουν οικονομικά κίνητρα και δεν προέρχονται απαραίτητα από το Κρεμλίνο. Αλλά η περίπτωση Σκριπάλ φαίνεται πιο πιθανό να ανήκει στην κατηγορία των χτυπημάτων που έχουν οργανωθεί και εγκριθεί από το ρωσικό κράτος. Και με δεδομένο το μεγάλο πολιτικό κόστος της δολοφονίας Λιτβινένκο, είναι απίθανο οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες να διακινδύνευαν ένα τόσο παράτολμο χτύπημα χωρίς εντολή από το υψηλότερο επίπεδο.