Στην αίθουσα αναμονής της ΕΕ τα Δυτικά Βαλκάνια

«Πρέπει να επανιδρύσουμε την Ευρώπη. Κοιτάξτε τι κάνει το τελευταίο διάστημα η Ευρώπη για να καθορίσει τις ελλείψεις και να αντιμετωπίσει τα κενά» επανέλαβε για ακόμα μία φορά ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν στο πλαίσιο της Συνόδου ανάμεσα στην ΕΕ και τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη στην Τεργέστη.

Περισσότερο φειδωλή στα λόγια της –όπως πάντα, άλλωστε –η Ανγκελα Μέρκελ προσδιόρισε με τη σειρά της ότι τα εύθραυστα κράτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης θα ενταχθούν τελικά στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Οχι, όμως, άμεσα αλλά κάποια στιγμή στο απώτερο (ή απώτατο) μέλλον.

«Η Σύνοδος για τα Δυτικά Βαλκάνια αποδεικνύει ότι αποτελεί κοινό μας καθήκον να διασφαλίσουμε ότι αυτές οι χώρες θα αναπτυχθούν ομαλά και πως αργά αλλά σταθερά θα συνεχίσουν την πορεία τους προς την ΕΕ» προσδιόρισε η γερμανίδα καγκελάριος. Και στην προκειμένη περίπτωση όλη η ουσία έγκειται στη λέξη «αργά», η χρήση της οποίας φαίνεται πως δυσαρέστησε αρκετούς, αν όχι όλους, από τους βαλκάνιους ηγέτες.

Η σύνοδος της Τεργέστης ήταν η τελευταία από μια σειρά ανάλογων συναντήσεων που διοργανώθηκαν με πρωτοβουλία του Βερολίνου αφότου η ΕΕ επέλεξε, το 2014, να διακόψει τις όποιες διαδικασίες διεύρυνσης του ευρωπαϊκού μπλοκ. Επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης κατά τη σύνοδο ήταν να εδραιώσει την επιρροή της στα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων αλλά φαίνεται πως οι υψηλοί εκπρόσωποί της περιορίστηκαν σε τυπικές χειραψίες, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το Politico. Σε μια κρίσιμη, μάλιστα, περίοδο, με τη Ρωσία του Πούτιν να καιροφυλακτεί.

Η τελευταία πρόταση των Βρυξελλών για την περαιτέρω σύσφιξη των σχέσεων της EE με τα Δυτικά Βαλκάνια αφορά τη δημιουργία μιας «κοινής περιφερειακής αγοράς» με στόχο την εναρμόνιση των νομοθεσιών των εν λόγω κρατών με τις ευρωπαϊκές διατάξεις και την κατάργηση των μη δασμολογικών εμποδίων.

Οι επικεφαλής, οι υπουργοί Εξωτερικών και οι υπουργοί Οικονομίας της Αλβανίας, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, του Κοσόβου, της πΓΔΜ, του Μαυροβουνίου και της Σερβίας αποδέχτηκαν την πρόταση. Πρακτικά το σχέδιο για τη δημιουργία μιας «περιφερειακής οικονομικής ζώνης» αποτελεί μια υποδεέστερη εκδοχή μιας ιδέας που τέθηκε στο τραπέζι των συνομιλιών κατά τη διάρκεια μιας άλλης συνόδου που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο στο Σαράγεβο, και στην οποία ακούστηκε για πρώτη φορά η ιδέα για μια κοινή τελωνειακή ένωση.

Αλλά η εν λόγω πρόταση δεν έπεισε ούτε το Μαυροβούνιο ούτε το Κοσσυφοπέδιο καθώς οι μικρές οικονομίες τους εξαρτώνται σημαντικά από τους εισαγωγικούς δασμούς. Εκφράστηκαν επίσης ανησυχίες για επιπτώσεις μιας νέας τελωνειακής ένωσης όσον αφορά την ενσωμάτωση των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ. «Σε κάποιες χώρες θορυβήθηκαν, θεωρώντας πως (η τελωνειακή ένωση) θα ήταν ένα υποκατάστατο της ΕΕ, ή θα αποτελούσε μια ανασύσταση της Γιουγκοσλαβίας» ανέφερε ο υπουργός Εξωτερικών της Σερβίας Ιβιτσα Ντάτσιτς στο POLITICO. Από την άλλη πλευρά, η πρόταση για μια περιφερειακή οικονομική ζώνη είναι «κάτι με το οποίο μπορούμε να συμφωνήσουμε όλοι, και έχοντας αυτό κατά νου είμαστε ικανοποιημένοι» προσδιόρισε ο σέρβος πολιτικός.

Κάποιοι, ωστόσο, εκφράζουν έντονες επιφυλάξεις σχετικά με τη γενικότερη στάση της ΕΕ προς τα Δυτικά Βαλκάνια. «Δεν πρέπει να θεωρούμε δεδομένη την ΕΕ, αλλά ούτε τα μέλη της θα πρέπει να θεωρούν δεδομένη τη δέσμευσή μας προς την ΕΕ» ανέφερε χαρακτηριστικά, μιλώντας σε συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών και φορέων της κοινωνίας των πολιτών ο μαυροβούνιος υπουργός Εξωτερικών Σερντζάν Νταρμάνοβιτς, τονίζοντας, όμως, ότι ο στόχος της χώρας παραμένει η ένταξή της στην Ενωση.

Είναι, ωστόσο, γεγονός ότι οι διμερείς διαφορές και οι εσωτερικές αντιπαραθέσεις αποτελούν σημαντικό εμπόδιο για τη δημιουργία μιας ζώνης ελεύθερου εμπορίου. Η Ομοσπονδία της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, η μικρότερη από τις δύο οντότητες που συναποτελούν τη Βοσνία (η άλλη είναι η Σερβική Δημοκρατία) μπλόκαρε την αναγνώριση του Κοσσυφοπεδίου ενώ τόσο η Βοσνία όσο και το Κόσοβο διατηρούν σε ισχύ επαχθείς διαδικασίες θεώρησης βίζας, η κάθε χώρα για τους πολίτες της άλλης. Το Κόσοβο δεν έχει αναγνωρίσει επίσης τη Σερβία και στην ευρύτερη περιοχή παραμένουν ανοιχτές οι βαθιές πληγές του πρόσφατου παρελθόντος.

Συμμετέχοντας στη σύνοδο της Τεργέστης, η σέρβα ακτιβίστρια Νατάσα Κάντιτς απηύθυνε έκκληση στους βαλκάνιους ηγέτες να συμβιβαστούν όσον αφορά τους βίαιους πολέμους της δεκαετίας του 1990 και να αναλάβουν από κοινού την ευθύνη για τους 130.000 ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους ή εξακολουθούν να αγνοούνται.

Το πώς θα ξεπεραστούν οι μακροχρόνιες διμερείς διαφορές μέσω της δημιουργίας αυτής της νέας περιφερειακής οικονομικής ζώνης παραμένει ασαφές, αλλά κάποιοι υποστηρίζουν πως η οικονομική ενοποίηση θα έχει ως αποτέλεσμα και τη βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των βαλκανικών χωρών και σε πολιτικό επίπεδο. Ταυτόχρονα, αρκετοί ευελπιστούν πως το ελεύθερο εμπόριο θα τονώσει τις αδύναμες οικονομίες και τις εύθραυστες δημοκρατίες της περιοχής.

«Είμαι πεπεισμένος ότι δίχως επενδύσεις, δίχως την τόνωση των οικονομιών, δεν θα σημειώσουμε πρόοδο. Αν δεν διασφαλιστεί η διαφάνεια, η απρόσκοπτη λειτουργία της δικαστικής εξουσίας, δεν θα βρείτε ξένους επενδυτές, ούτε καν ανθρώπους από το εσωτερικό των χωρών σας που να θέλουν να επενδύσουν» τόνισε ο Γιοχάνες Χαν, ο ευρωπαίος επίτροπος αρμόδιος για τη διεύρυνση της ΕΕ.

Σε γενικές γραμμές, το κλίμα στην Τεργέστη δεν ήταν αρνητικό. Αλλά κατέστη ξεκάθαρο ότι αμφότερες οι πλευρές δεν αναμένουν, τουλάχιστον άμεσα, την πραγματοποίηση σημαντικών βημάτων προόδου.

«Οι μειωμένες προσδοκίες μας σε σχέση με την ΕΕ αντικατοπτρίζουν τις μειωμένες προσδοκίες της ΕΕ για τη δική της πορεία» υποστήριξε ο Εντι Ραμα, επαινώντας ταυτόχρονα τις προσπάθειες για να επέλθει η ομαλότητα στην περιοχή. «Αλλά όσον αφορά τα απτά αποτέλεσμα για τους λαούς, απέχουμε πολύ από όσα αναμένονταν» πρόσθεσε ο πρωθυπουργός της Αλβανίας.