2014: Η χρονιά που θα νικήσεις τον εαυτό σου

Πριν από μερικές ημέρες, η Google έδωσε στη δημοσιότητα ένα γράφημα που επιδεικνύει την αύξηση που παρουσιάζει η αναζήτηση όρων όπως «δίαιτα», «γιόγκα», «σωστή διατροφή», «γυμναστική» κάθε Ιανουάριο, από το 2004 μέχρι και το 2013. Στις αρχές κάθε χρονιάς, τα πληκτρολόγια ανά τον πλανήτη μοιάζουν απόλυτα συντονισμένα. Για περίπου έναν μήνα. Μόλις μπει ο Φεβρουάριος, το ενδιαφέρον για την ευεξία μειώνεται και, μέχρι τις επόμενες γιορτές, κινείται περίπου στα ίδια επίπεδα. Οι πρώτοι, πιο ευρέως διαδεδομένοι, πιο κοινοί στόχοι για την καινούργια χρονιά, οι υποσχέσεις που δίνουμε στον εαυτό μας του τύπου «θα χάσω βάρος», «θα χτίσω κορμί», παραμένουν για τους πολλούς ευσεβείς πόθοι.

Οι εύκολες απαντήσεις στην απλή ερώτηση «γιατί;», και εκείνες που έρχονται πρώτες στον νου, είναι ο προγραμματισμός και η αυτοπειθαρχία. Ακόμη και ο Διονύσης Σαββόπουλος στο «Νέο Κύμα» έχει γράψει: «Τι να σας πω, είναι τρελό, μα έβαλα ωράριο εργασίας, όπως κάνουν όλοι οι συνάδελφοι με πείρα, συγγνώμη που τους αποπήρα». Η απολογία του απευθυνόταν σε όσους του έλεγαν ότι ακόμη και ένας μουσικός πρέπει να το δουλεύει το οκτάωρό του, ενώ εκείνος θεωρούσε ότι ένας καλλιτέχνης πρέπει απλώς να περιμένει την έμπνευση να του χτυπήσει την πόρτα. Πόσο λάθος έκανε, λοιπόν. Ομως τα λάθη είναι ανθρώπινα. Αυτό σκεφτόμαστε και εμείς, ότι δεν επιδεικνύουμε την απαραίτητη θέληση να επιβαλλόμαστε στον εαυτό μας. Ωστόσο, το ζήτημα είναι κάπως πιο σύνθετο.

Υπάρχει, για παράδειγμα, η προσέγγιση που προτείνεται από το Κέντρο για την Εφαρμοσμένη Λογική, μια μη κυβερνητική οργάνωση που εδρεύει στην Καλιφόρνια και έχει ιδρυθεί από καθηγητές ψυχολογίας μεγάλων πανεπιστημίων των ΗΠΑ και του Καναδά. Ξεκινά από τρεις απλές, θεωρητικές ασκήσεις:

* Εξετάστε αν μια πράξη είναι ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος για να πετύχετε έναν στόχο. Για παράδειγμα, το να πηγαίνετε γυμναστήριο κάθε πρωί πριν από τη δουλειά δεν είναι πολύ πρακτικό αν δεν είστε πρωινός τύπος.

* Οι συγκεκριμένοι επιστήμονες εστιάζουν στη σημασία που μπορεί να έχει το πώς αισθανόμαστε. Χρησιμοποιήστε τα συναισθήματά σας για να καταλάβετε πόσο πιθανό είναι να καταφέρετε κάτι που θέσατε ως στόχο. Φανταστείτε ότι, σε έξι μήνες από τώρα, έχετε αποτύχει. Ο βαθμός της έκπληξης ή της στεναχώριας που θα νιώσετε με αυτή τη σκέψη είναι καλή ένδειξη για το αν θα τα καταφέρετε ή όχι.

* Αναγνωρίστε την κωλυσιεργία σαν κάτι το φυσικό και αναπόφευκτο και αφού θα χάσετε που θα χάσετε χρόνο, καλύτερα να κάνετε κάτι σχετικά παραγωγικό. Κάντε έναν περίπατο, συμμαζέψτε το σπίτι ή τελειώστε επιτέλους εκείνο το βιβλίο που έχει μείνει τόσο καιρό στο κομοδίνο σας.

Δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει το πόσο σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν τα συναισθήματά μας σε απλές αποφάσεις που θεωρούμε ότι θα έπρεπε να στηρίζονται στη λογική, και όμως συμβαίνει. Οι ειδικοί αναφέρονται επίσης στον όρο «pre-hindsight» (θα μπορούσαμε να τον αποδώσουμε ως προ-αποκτηθείσα πείρα ή γνώση εκ των προτέρων). Αυτό το pre-hindsight αποκτάται αν κάνετε μια προβολή στο μέλλον, φανταστείτε μια ενδεχόμενη απόκλιση από τους στόχους σας και δείτε έναν έναν τους λόγους για τους οποίους πιθανολογείτε ότι έχετε αθετήσει τις υποσχέσεις σας –καθένας από αυτούς τους λόγους αποτελεί και μια πιθανή αιτία αποτυχίας. Να έχετε βεβαίως υπ΄όψιν ότι ακόμη και αν εντοπίσετε όλες τις αδυναμίες σας, ο Ντάνιελ Κάνεμαν, διδάκτωρ Ψυχολογίας και βραβευμένος με Νομπέλ Οικονομίας για την έρευνά του στο πεδίο λήψης αποφάσεων, θεωρεί ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να υπερνικήσετε τις αντανακλαστικές αντιδράσεις σας: «Πρόκειται για μια σχεδόν αυτόματη διαδικασία, σχεδόν δεν αντιλαμβανόμαστε τις προτιμήσεις και τα συναισθήματά μας και, κατά συνέπεια, δεν μπορούμε να τα ελέγξουμε».

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να προσπαθήσουμε. Στο πρόσφατο ειδικό τεύχος του έγκριτου εντύπου «Scientific American Mind», υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο που αφορά το κατά πόσο κάποιος που δεν έχει μια έμφυτη κλίση σε κάτι μπορεί να γίνει εξαιρετικός σε αυτό. Αυτό αρχικά μοιάζει να μην έχει άμεση σχέση με το θέμα των «new year resolutions», ωστόσο οι τρεις παράγοντες που αναφέρονται μπορούν να φανούν εξόχως χρήσιμοι σε όποιον θέλει να πετύχει κάποιους συγκεκριμένους στόχους. Η αυτονομία (αν δηλαδή έχουμε πάρει μια απόφαση επειδή οι ίδιοι το έχουμε ανάγκη ή αν έχουμε επηρεαστεί από άλλους, εξωγενείς παράγοντες), η αξία που έχει πραγματικά αυτή η απόφαση για εμάς (αν μπορούμε να περιγράψουμε με σαφήνεια τους λόγους για τους οποίους έχουμε θέσει έναν στόχο, τότε βρισκόμαστε σε καλό δρόμο) και, φυσικά, η επιμονή.

Επιμονή, όχι έτσι γενικώς, αλλά διότι μόλις αποκτήσουμε μια σχετική δεξιότητα σε κάτι, αρχίζουμε να το απολαμβάνουμε περισσότερο και, άρα, είναι πιο πιθανό να το κρατήσουμε στη ζωή μας. Σχετικά με την άθληση, για παράδειγμα, έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2006 στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, έδειξε ότι υπάρχει μεγάλη σύνδεση ανάμεσα στις επιδόσεις και στη συχνότητα: όσο καλύτερη εντύπωση έχεις για τις ικανότητές σου σε μια αθλητική δραστηριότητα, τόσο περισσότερο αφιερώνεσαι σε αυτή. Αντίστοιχες έρευνες σε σπουδαστές ωδείων είχαν παρόμοια αποτελέσματα. Οδήγησαν επίσης στο συμπέρασμα πως όσοι πιστεύουν στο ταλέντο και όχι στη σκληρή δουλειά, τα παρατάνε ευκολότερα μπροστά στην πρώτη δυσκολία, επειδή θεωρούν ότι υπερβαίνει τις δυνατότητές τους.

Στις ΗΠΑ το 40% του πληθυσμού κάνει λίστα με στόχους για τη νέα χρονιά και όμως μόλις ένα 8% πετυχαίνει έστω έναν από αυτούς. Οι καθηγητές του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, Ρόμπερτ Κίγκαν και Λάιζα Λέιχι, έφτιαξαν μια διάλεξη και την ονόμασαν «Ξεκλειδώνοντας την ανοσία στην αλλαγή: μια νέα προσέγγιση της αυτοβελτίωσης». Μιλώντας για τις αποφάσεις του νέου έτους, κατέληξαν να σκέφτονται την κλασική ρήση του Μαρκ Τουέιν: «Δεν καταλαβαίνω γιατί οι άνθρωποι λένε ότι είναι τόσο δύσκολο να κόψεις το κάπνισμα. Προσωπικά, το έχω κάνει εκατοντάδες φορές!». Μπορούμε λοιπόν να αλλάξουμε, αλλά όχι για πολύ. Οι δύο επιστήμονες θεωρούν ότι κάθε φορά που θέτουμε έναν στόχο και δεν τηρούμε αυτά που πρέπει για να τον επιτύχουμε, υπάρχει ένας άλλος στόχος που έχουμε παράλληλα στο μυαλό και ο οποίος λειτουργεί αποτρεπτικά. Μπορεί να λέμε ότι θέλουμε να αδυνατίσουμε, ωστόσο, ταυτόχρονα, βασική μας προτεραιότητα είναι να μη στερηθούμε τίποτε, γι’ αυτό και δεν χάνουμε κιλά ή, αν τα χάσουμε, δεν κρατάει για πολύ το νέο βάρος μας.

Ο εχθρός, στην προκειμένη περίπτωση, είναι ο εαυτός μας, τα έμφυτα χαρακτηριστικά του. Δεν υπάρχει λόγος να αυτοτιμωρηθούμε. Χρειάζεται απλώς να επιλέξουμε στόχους που να είναι τεχνικά πραγματοποιήσιμοι, χωρίς να προϋποθέτουν θεμελιώδεις αλλαγές στην προσωπικότητά μας και στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούμε. Φυσικά, υπάρχει πάντα και η άλλη λύση. Δεν χρειάζεται να γίνουμε όλοι καλύτεροι άνθρωποι. Αν κάποιος αποδεχτεί ότι είναι ένας άχρηστος, τεμπέλης, ίσως και να είναι πιο ευτυχισμένος.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 12 Ιανουαρίου 2014