ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΦΘΑΝΕΙΣ ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ




«Ημουν σκακιστής και σύχναζα το 1985 σε ένα στέκι στο Τελ Αβίβ όχι και τόσο αριστοκρατικό, όπου οι περισσότεροι ήξεραν να παίζουν καλά αλλά ήταν ο ένας πιο «τύπος» από τον άλλον. Είχα γνωριστεί μάλιστα και με κάποιον, ήσυχο αλλά παθιασμένο με το παιχνίδι, που ερχόταν κάθε μέρα εκεί προσπαθώντας να ανεβάσει το επίπεδό του και παίξαμε κάποιες φορές μαζί. Εκείνη την εποχή απέκτησα και ενδιαφέρον για τη Φυσική, γι’ αυτό πήγα σε μία διάλεξη με θέμα το «Τι είναι η Κβαντομηχανική», που όπως έλεγε η αναγγελία ήταν για όλον τον κόσμο, ακόμη και για τους εντελώς άσχετους. Κάποιος διάσημος, υποτίθεται, καθηγητής θα μιλούσε κα θα εξηγούσε. Ημουν εκεί είκοσι λεπτά πριν από την ώρα που είχαν γράψει στην ανακοίνωση, οπότε βλέπω κάποια στιγμή να μπαίνει στην αίθουσα και ο συμπαίκτης μου από το στέκι των σκακιστών και τον χαιρέτησα. «Πού να φανταστώ», του λέω, «ότι και εσένα σε ενδιαφέρουν αυτά τα πράγματα». Γέλασε και πήγε να καθήσει μπροστά. Φανταστείτε την έκπληξή μου όταν αυτός που παρουσίασε τον ομιλητή της βραδιάς είπε μερικά λόγια για το πόσα πράγματα είχε κάνει ως τότε στη Φυσική και τελικά κάλεσε να ανέβει στο βήμα ο Γιακίρ, ο τύπος που εγώ ήξερα στο στέκι των σκακιστών μόνο με το μικρό του όνομα». Αυτή είναι μία από τις πολλές μικρές ιστορίες που κυκλοφορούν για τον Γιακίρ Αχαρόνοφ, έναν από τους πιο μεγάλους αστέρες του χώρου της Φυσικής. Εναν από τους λίγους που κάποιο φαινόμενο αναφέρεται σε όλα τα βιβλία με το δικό του όνομα, έναν θεωρητικό φυσικό που κατάφερε και πάλι τον τελευταίο καιρό να προκαλέσει το ενδιαφέρον αγγίζοντας κάποιο από τα πιο δύσκολα θέματα, τα σχετικά με τον παράξενο στη συμπεριφορά του μικρόκοσμο των σωματιδίων.


Γεννήθηκε στη Χάϊφα, βάζει τα αθλητικά του παπούτσια και περπατάει πολύ στα πάρκα του Τελ Αβίβ γιατί έτσι του έρχονται καινούργιες ιδέες και αντιπαθεί εξίσου τους συμπατριώτες του εποίκους στη Δυτική Οχθη όσο και τον Αραφάτ. Είναι σήμερα 71 ετών και έχει συναντηθεί με όλους τους μεγάλους του χώρου, Μπορ, Χάιζενμπεργκ, Ντέιβιντ Μπομ. Εχει πάρει όλα τα βραβεία Φυσικής που υπάρχουν, του λείπει ακόμη το Βραβείο Νομπέλ, αλλά είναι σίγουρο ότι δεν θα αργήσει και αυτό. Καθηγητής σήμερα στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ και στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι μια βεντέτα του χώρου. Εργάζεται σε ένα γραφείο πνιγμένο στον καπνό, χωρίς κομπιούτερ, άρα δεν χρησιμοποιεί καν τις υπηρεσίες του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και ζήτημα είναι αν κάνει τον κόπο να παρακολουθεί έστω και λίγο το τι γράφουν τα διάφορα περιοδικά της ειδικότητάς του. Οταν πηγαίνει στο εξωτερικό για κάποιο συνέδριο μένει σε διαφορετικό ξενοδοχείο από τους άλλους, εμφανίζεται μόνο για τη διάλεξή του και παρομοιάζει τον εαυτό του με κάκτο, απέξω αγκαθωτός και από μέσα τρυφερός.


Το 1959 έκανε τη διδακτορική διατριβή του με καθηγητή τον Ντέιβιντ Μπομ, μία φυσιογνωμία της Θεωρητικής Φυσικής, που κυνηγήθηκε όμως αλύπητα από τους συμπατριώτες του Αμερικανούς για τις «αριστερές» ιδέες του ώστε κατέληξε να διδάσκει αυτοεξόριστος στην Αγγλία όπου και συναντήθηκε με τον Αχαρόνοφ. Οι δυο τους κατάφεραν να εξηγήσουν με εξισώσεις το «μυστηριώδες» φαινόμενο, ένα σωματίδιο όπως το ηλεκτρόνιο περνώντας κοντά από έναν ηλεκτρομαγνήτη αλλά σε σημεία όπου δεν εμφανίζεται μαγνητικό πεδίο να επηρεάζεται από αυτό και μάλιστα διαφορετικά αν περνάει από τη μία ή από την άλλη πλευρά του ηλεκτρομαγνήτη. Εναν χρόνο μετά, το πείραμα απέδειξε ότι είχαν δίκιο και έκτοτε η όλη αυτή παράξενη συμπεριφορά αναφέρεται ως «Φαινόμενο Αχαρόνοφ-Μπομ».


Τώρα, έπειτα από κάποια πειράματα που έγιναν στον Καναδά, άρχισε πάλι να συζητιέται μια παλιά ιδέα του Αχαρόνοφ σχετικά με το αιώνιο πρόβλημα της Κβαντομηχανικής, ότι δεν γίνεται να ξέρεις πού βρισκόταν ένα σωματίδιο προτού προσπαθήσεις να το εντοπίσεις, αφού η προσπάθεια εντοπισμού συνεπάγεται κάθε φορά και μια παρενόχληση της τροχιάς του. Είναι σαν να «τρώει» μια σπρωξιά το φεγγάρι κάθε φορά που κάποιος στρέφει το τηλεσκόπιο προς αυτό θέλοντας να το παρατηρήσει. Ο Αχαρόνοφ μαζί με κάποιον βοηθό τού Αϊνστάιν είχε προτείνει τις «ασθενείς μετρήσεις» και γράφτηκε ότι κάτι σχετικό μπορεί να γίνει και πειραματικά πλέον. Με χιλιάδες μετρήσεις που ενοχλούν ελάχιστα και ένα σμήνος από εξισώσεις αντίστοιχα, ώστε τελικά μέσα από την ομίχλη να προκύψει η πραγματική κατάσταση του σωματιδίου, προσπαθούν ο Αχαρόνοφ και καναδοί ενθουσιώδεις οπαδοί της θεωρίας του να ρίξουν φως από την κλειδαρότρυπα χωρίς να επηρεάσουν τα όσα συμβαίνουν μέσα στο δωμάτιο. Μόνο που οι φυσικοί θα πρέπει τότε να αρχίσουν να συνηθίζουν στην ιδέα και αρνητικών πιθανοτήτων, γιατί αυτό προκύπτει από τις εξισώσεις, καταλήγοντας στο ότι παρελθόν και μέλλον γίνονται ισότιμα και τα γνωρίζουμε και τα δύο. Ηδη στο γραφείο του Αχαρόνοφ το μοναδικό ρολόι φτιάχτηκε να πηγαίνει ανάποδα από ό,τι όλα τα άλλα ρολόγια στον κόσμο…