Το έκτο μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου εκτυλίσσεται στο Λονδίνο, στο τέλος του 19ου αιώνα. Η ηρωίδα, Μόλλυ Γιάρροου, είναι μια νέα γυναίκα που αρνείται να συμβιβαστεί με την τάξη της (κατάγεται από φτωχή οικογένεια), μορφώνεται και θέλει να αλλάξει τα δεδομένα για τη θέση της γυναίκας. Την άποψή της συμμερίζονται και δύο ακόμη ταξικοί αποστάτες, ένας βαρονέτος και ένας μαρκήσιος. Υπάρχει ένας ακόμη «χαρακτήρας» με σημαντικό ρόλο στην αφήγηση. Είναι χαρακτήρας αλλά όχι πρόσωπο. Στο κέντρο της ιστορίας βρίσκεται η μεγαλούπολη, ένα Λονδίνο που γιγαντώνεται και προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα.
– Αισθάνεστε άνετα στο βρετανικό περιβάλλον του 19ου αιώνα; Γιατί το επιλέξατε;
«Με ενδιέφεραν οι δύο πλευρές της Βρετανικής Αυτοκρατορίας – η φτωχολογιά και η αργόσχολη αριστοκρατία, το σύστημα των κοινωνικών τάξεων και ο ιμπεριαλισμός – που δεν διαφέρουν πολύ από τη σημερινή κατάσταση των πραγμάτων. Οπως έχω πει μερικές φορές, ως ιστορικός, έχω την ακατανίκητη επιθυμία και επίσης τη δυνατότητα να ταξιδεύω μέσα στον χρόνο. Εχω μάθει να το κάνω και εξάλλου η έρευνα του παρελθόντος με βοηθάει στην κατανόηση του παρόντος. Γενικά, επιλέγω θέματα που σχετίζονται με τους κοινωνικούς και προσωπικούς αγώνες: οι προσωπικοί αγώνες – π.χ. το ότι η Φτωχή Μάργκο εγκαταλείπει τη φασιστοειδή της οικογένεια και φεύγει για το Λος Αντζελες – είναι για μένα εξίσου κοινωνικοί».
– Τι απαντάτε στην άποψη ότι έχετε πολλές πραγματολογικές πληροφορίες στο Αλμπατρος;
«Ποιος έχει αυτή την «άποψη»; Σε ποιον να απαντήσω; Απαντώ παρ’ όλ’ αυτά: δεν είναι δυνατό να περιγράψεις έναν ολόκληρο κόσμο χωρίς πληροφορίες. Εκτός από τα μυθιστορήματα ομφαλοσκόπησης – όπου γράφουμε ό,τι μας κατεβαίνει – οι συγγραφείς είμαστε υποχρεωμένοι να αναζητούμε με ακρίβεια τη μορφή και το σχήμα του κοινωνικού περιβάλλοντος. Στο Αλμπατρος υπάρχουν ιστορικά πρόσωπα και ιστορικά γεγονότα: είναι αναπόφευκτο. Αυτό που είναι αναπόφευκτο, αλλά συμβαίνει στο συγκεκριμένο βιβλίο, είναι η πλήρης απομυθοποίηση μερικών ιστορικών προσώπων, όπως π.χ. του Γουίνστον Τσόρτσιλ, τον οποίον θεωρώ εγκληματία πολέμου».
– Γιατί διατηρείτε την παλαιά γραφή ορισμένων λέξεων (με διπλά σύμφωνα). Δεν είστε της απλοποίησης;
«Το Αλμπατρος είναι ένα μυθιστόρημα για τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα. Εκρινα πως η ορθογραφία έπρεπε να αντιστοιχεί στη νοοτροπία της εποχής. Πιστεύω ότι η επιλογή της ορθογραφίας αποτελεί μια λεπτομέρεια του βιβλίου, που μοιάζει κάπως με παιχνίδι».
– Η ηρωίδα σας, Μόλλυ Γιάρροου, δείχνει από την ηλικία των έξι ετών να έχει βρει τον δρόμο της. Πιστεύετε στο πεπρωμένο ή στα «χαρισματικά» άτομα;
«Πιστεύω στην προσωπική προσπάθεια και στην εξυπνάδα. Είμαστε προϊόντα πολλών παραγόντων: άλλοι παράγοντες είναι βιολογικοί (εξ ων και τα «χαρισματικά» άτομα) και άλλοι κοινωνικοί. Μερικοί είναι απλώς ζήτημα τύχης. Γενικά, έχω τη γνώμη πως ο άνθρωπος γεννιέται σχεδόν παντοδύναμος: μπορούμε να επινοήσουμε τον εαυτό μας. Αυτό κάνει η Μόλλυ Γιάρροου μέσα στις λάσπες μιας άθλιας φτωχογειτονιάς του Λονδίνου».
– Γίνονται τόσα στον σύγχρονο κόσμο (ένας πόλεμος είναι σε εξέλιξη)… Δεν σας ενδιαφέρει να τα αποτυπώσετε όλα αυτά σε κάποιο βιβλίο; Ρωτώ επειδή είστε από τους συγγραφείς που συμμετέχουν σε δημόσιους διαλόγους.
«Τα αποτυπώνω με τον τρόπο μου. Στην πραγματικότητα, δεν κάνω τίποτ’ άλλο! Το Αλμπατρος περιγράφει τη Βρετανική Αυτοκρατορία, τον πόλεμο των Μπόερς, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τη φτώχεια, την άνοδο και τη χρεοκοπία της Αριστεράς, τα εργατικά κινήματα: δηλαδή ό,τι συμβαίνει σήμερα με άλλο όνομα».
– Το βιβλίο σας είναι έντονα πολιτικό, χωρίς όμως να είναι σαφές «με ποιανού το μέρος» είστε. Είστε με κάποιο μέρος;
«Είναι σαφές ότι είμαι με το μέρος των φτωχών που θέλουν ν’ αλλάξουν τη ζωή τους. Δεν συμπονώ τους μοιρολογούντες, συμπαθώ τους αγωνιστές. Και βέβαια δεν είμαι με το μέρος των ιμπεριαλιστών – αν και αναγνωρίζω ορισμένες αρετές στην αστική τάξη -, όπως δεν είμαι με το μέρος των επαγγελματιών θυμάτων. Επίσης δυσπιστώ απέναντι στους ήρωες και στους υπερπατριώτες. Ο Εντμουντ Μάθιουσελντ, που είναι από τους πρωταγωνιστές αυτού του βιβλίου, είναι για μένα ένα πρότυπο: πήγε κόντρα σε όλα και ηττήθηκε. Ηταν μια λαμπρή ήττα. Αυτός ο τρόπος για να ζεις μου φαίνεται καλός».
– Κεντρικό θέμα στο βιβλίο είναι η χειραφέτηση της γυναίκας; Μήπως εν τέλει είστε φεμινίστρια, πνευματικός απόγονος της Ζερμέν Γκριρ;
«Φεμινίστριες ήταν γυναίκες πριν από μένα. Δεν έχω κανένα λόγο να είμαι φεμινίστρια με την παλιά έννοια του όρου. Δεν αισθάνομαι κατώτερη απ’ τους άνδρες και δεν δίνω δεκάρα αν υπάρχουν άνδρες που το πιστεύουν. Τόσο το χειρότερο γι’ αυτούς. Ο φεμινισμός βρίσκεται πίσω μας. Οι γυναίκες έχουν κερδίσει ό,τι ήθελαν: αν θέλουν περισσότερα ή διαφορετικά πράγματα πρέπει να τα διεκδικήσουν. Οσο για τη Ζερμέν Γκριρ, δεν τη θεωρώ πια φεμινίστρια: τα τελευταία χρόνια έγινε απολογήτρια της μητρότητας και επιτέθηκε με άδικο τρόπο κατά του ανδρικού φύλου. Στο Αλμπατρος η Μόλλυ λέει: «Κανείς δεν μπορεί να με κάνει να νιώσω κατώτερη». Στη Δύση ο φεμινισμός έπαιξε τον ρόλο του και τώρα όλα εξαρτώνται από το πώς συμπεριφερόμαστε στη ζωή, τόσο οι γυναίκες όσο και οι άνδρες. Το Αλμπατρος είναι, στην πραγματικότητα, ένα βιβλίο για έναν φεμινιστή των αρχών του 20ού αιώνα, για κάποιον που ενδιαφερόταν για τη χειραφέτηση των γυναικών περισσότερο και βαθύτερα από τις ίδιες τις γυναίκες».
– Ποιο είναι το ισχυρότερο εφόδιο ενός ανθρώπου για την επιτυχία; Η μόρφωση, η καταγωγή, ο πλούτος;
«Η εξυπνάδα. Η καλοσύνη. Η τιμιότητα. Εξάλλου, η «επιτυχία» έχει διαφορετική μορφή για τον καθένα. Για μένα – και για πολλούς άλλους, φαντάζομαι – η επιτυχία ισοδυναμεί με την αταραξία. Αρα, ελάχιστοι άνθρωποι είναι «επιτυχημένοι»».
– Ποια μεθοδολογία ακολουθήσατε για τη συγγραφή του Αλμπατρος. Νομίζω είχατε αρχίσει να συγκεντρώνετε στοιχεία πριν από Το εργοστάσιο των μολυβιών.
«Το Αλμπατρος έχει ένα θέμα που μελετάω πολλά χρόνια. Εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες, που είναι κατά κάποιον τρόπο η ειδικότητά μου στην ιστορία, ασχολούμαι με τον 19ο αιώνα στη Δύση: με την εξέλιξη του δυτικού πολιτισμού μετά τη βιομηχανική επανάσταση και τον Διαφωτισμό. Μολονότι δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι δεν έχω ιδέα για την ιστορία της Ελλάδας, πως είμαι τελείως άσχετη, ασχολούμαι επίσης με τον 19ο αιώνα στην Ελλάδα. Διαβάζω, μαθαίνω, και όσο μαθαίνω τόσο με πιάνει απελπισία! Θα καταλήξω κοινωνικά απαισιόδοξη και θα πεθάνω από απογοήτευση για το ανθρώπινο είδος».
– Ποιο το νόημα του τίτλου Αλμπατρος;
«Είναι κάτι μεγάλο, αθώο και καλό. Το Αλμπατρος είναι ένα τεράστιο ωκεάνιο πουλί, σύμβολο μιας ανοικονόμητης αθωότητας. Οταν η Μόλλυ αναφέρει το Αλμπατρος θυμάται ένα ποίημα του Κόουλριτζ, και όχι ένα ποίημα του Μποντλέρ όπως έγραψε, με περισσή αυτοπεποίθηση, ένας βιβλιοκριτικός. Ενα ποίημα του Μποντλέρ – το οποίο, παρεμπιπτόντως, κάναμε στο σχολείο – δεν θα είχε θέση σε αγγλοσαξονικό μυθιστόρημα. Πρόκειται για μια αναφορά στη βρετανική λογοτεχνία και στους μύθους των ναυτικών. Επίσης πρόκειται για το ίδιο το βιβλίο: ένα βιβλίο για το Καλό στον κόσμο».
