Πέντε αλλαγές στο κράτος
– Τι ακριβώς προτείνετε, κυρία Μπακογιάννη;
«Προτείνω μια νέα αντίληψη για την οργάνωση και τη λειτουργία του κράτους, η οποία θα στηριχθεί σε πέντε στρατηγικές αλλαγές. Αυτές οι πέντε μεγάλες πολιτικές και θεσμικές μεταρρυθμίσεις στη δομή, στην οργάνωση και στη λειτουργία της διοίκησης του κράτους οδηγούν σε ένα κεντρικό κράτος πιο μικρό, πιο ευέλικτο, πιο φιλικό, πιο κοντά στον πολίτη».
– Αυτό όμως δεν υπόσχονται λίγο-πολύ όλοι εδώ και μερικές δεκαετίες;
«Ενδεχομένως. Μόνο που στον τόπο μας η συζήτηση για τους θεσμούς και τον ρόλο του κράτους είναι μια συζήτηση η οποία δυστυχώς γίνεται, σχεδόν πάντοτε, περιστασιακά. Μοιάζει να μη στηρίζεται ποτέ σε έναν ευρύτερο στρατηγικό και πολιτικό σχεδιασμό. Σχεδόν πάντα γίνεται με κριτήριο την επικαιρότητα, τις συγκυριακές ανάγκες ή και τις πιέσεις που ασκούνται στα κόμματα. Κατά καιρούς, επιλογές όπως είναι η “αποκέντρωση” ή το “κράτος-επιτελείο” ή η “πάταξη της γραφειοκρατίας” παρέμειναν πολιτικές χωρίς περιεχόμενο και αποτέλεσμα. Και τι συμβαίνει τελικά; Τελικό κριτήριο που καθορίζει την πορεία των πραγμάτων μοιάζει να είναι μόνον το πολιτικό κόστος».
– Εντάξει, να υπερβούμε το πολιτικό κόστος. Αλλά γιατί ειδικά εδώ και όχι αλλού; Γιατί το ζήτημα του κράτους είναι κατά τη γνώμη σας τόσο καθοριστικό;
«Επειδή είναι προφανές πως στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, με τα υπερεθνικά σύνολα να αποκτούν όλο και περισσότερες εξουσίες, με τους εξωθεσμικούς παράγοντες να καλύπτουν όλο και περισσότερο τα κενά που αφήνει η πολιτική και με τα ατομικά δικαιώματα να απειλούνται από την εξέλιξη των τεχνολογικών εφαρμογών και να παραβιάζονται στην πράξη κάθε μέρα και περισσότερο, απαιτούνται τομές και μεγάλες πολιτικές, θεσμικές και διαρθρωτικές αλλαγές. H πολιτική όμως δεν μπορεί να αρκεστεί σε διαπιστώσεις. Οφείλει να κάνει συγκεκριμένες προτάσεις για την ελαχιστοποίηση αυτών των κινδύνων και για τη μεγιστοποίηση των ωφελειών του πολίτη».
– Εδώ θέτετε ένα γενικότερο πρόβλημα που ξεπερνάει τη λειτουργικότητα του κράτους.
«Ασφαλώς. Οι πολίτες αισθάνονται ότι η πολιτική, έτσι όπως ασκείται σήμερα από κόμματα και πρόσωπα, δεν εμπνέει. Δεν είναι πια δική τους υπόθεση. Αρνούνται τη συμμετοχή τους στα δημόσια δρώμενα, αποστασιοποιούνται από την πολιτική, αδιαφορούν για τα πολιτικά κόμματα και την πολιτική γενικότερα. Είμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με μια κρίση αντιπροσώπευσης στο πολιτικό σύστημα».
– Συνεπώς, η πρότασή σας για το κράτος έρχεται ως απάντηση σε αυτή την κρίση;
«Βεβαίως. Αλλά και επειδή η Ελλάδα, σε σχέση με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, έχει δύο αρνητικές πρωτιές που αφορούν τη λειτουργία και την οργάνωση του κράτους: H πρώτη, ότι είναι το πλέον αναποτελεσματικό, όντας ταυτοχρόνως και το πιο σπάταλο κράτος! Φυσική συνέπεια αυτού του χαρακτηριστικού είναι να αναπτύσσονται φαινόμενα διαφθοράς σε όλο το εύρος της διοίκησής του, από τα χαμηλότερα μέχρι τα υψηλότερα επίπεδα.
H δεύτερη είναι ότι στην Ελλάδα δεν μας αρέσει να μετράμε. Δεν νοιαζόμαστε για το μετρήσιμο αποτέλεσμα. Το πρώτο και μοναδικό μέλημα είναι οι εντυπώσεις και η δήθεν επικοινωνιακή αξιοποίησή τους. Γι’ αυτό και δεν μας βολεύει να υπολογίζουμε το κόστος των αποφάσεών μας. Αδιαφορούμε για μετρήσιμους δείκτες έργου, για κριτήρια αξιολόγησης της δράσης ενός υπουργείου ή ενός οργανισμού».
– Αυτό αποτελεί μόνιμη και σταθερή κατάσταση. Και μάλιστα του συνόλου της κοινωνικής ζωής στην Ελλάδα.
«Ναι, αλλά οι συνέπειες επιβαρύνουν την καθημερινή ζωή των πολιτών. Εχετε συνειδητοποιήσει, για παράδειγμα, ότι στην Ελλάδα προστίθενται φορείς εξουσίας χωρίς ποτέ να καταργείται κανένας. H πιο θλιβερή ιστορία αφορά τους διαφόρους βαθμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ενδεικτικώς στο λεκανοπέδιο της Αττικής υπάρχουν δεκάδες αρμόδιοι, συναρμόδιοι και αναρμόδιοι φορείς για την Αθήνα: όλα τα υπουργεία, ο γραμματέας της Περιφέρειας Αττικής, το Περιφερειακό Συμβούλιο, η υπερνομαρχία, τέσσερις νομάρχες και αντίστοιχες νομαρχιακές αυτοδιοίκησης, ογδόντα οκτώ δήμοι, εξήντα έξι κοινότητες και αμέτρητα νομικά πρόσωπα του δημόσιου τομέα, όπως είναι τα: ΟΑΣΑ, Αττικό Μετρό, ΗΣΑΠ, ΗΛΠΑΠ, ΕΘΕΛ, ΚΤΕΛ, Τραμ Αθηνών, ΟΡΣΑ, ΕΥΔΑΠ κ.ά. Το αποτέλεσμα είναι να αναρωτιέται ο κάθε πολίτης ποιος τελικώς αποφασίζει για τη ζωή του σε αυτή την πρωτεύουσα. Και η απάντηση είναι: Ολοι και κανένας».
– Θα συγκρατήσω κυρίως το «κανένας». Το ότι «κανένας» δεν δίνει λύση σε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα.
«Να αναφέρω ένα παράδειγμα: Αν και όλοι παραδέχονται ότι το κυκλοφοριακό αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αιτίες υποβάθμισης της ποιότητας ζωής στην Αθήνα, όλα αυτά τα χρόνια έχουν χρηματοδοτηθεί δεκάδες αποσπασματικές συγκοινωνιακές μελέτες, αλλά δεν υπάρχει μια συνολική μελέτη, μια μελέτη αναφοράς ικανή να αποτελέσει τη βάση για μια πολιτική που θα έχει ορίζοντα την επόμενη δεκαπενταετία.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το μείζον θέμα της διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων. Την τελευταία δεκαπενταετία ως χώρα δαπανήσαμε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ, για να καταλήξουμε, τώρα το 2005, να θάβουμε τα αστικά απορρίμματα σε ακατάλληλους XYTA και σε παράνομες χωματερές, αντί να υιοθετήσουμε εναλλακτικές πολιτικές διαχείρισης νέων τεχνολογιών που σέβονται το περιβάλλον».
– Αναρωτιέμαι όμως αν όλα αυτά είναι προβλήματα κράτους ή προβλήματα κοινωνίας.
«Είναι βέβαιον ότι οι βαθιές τομές στο θεσμικό πλαίσιο της διοίκησης θίγουν κατεστημένα συμφέροντα και κτυπούν παλιές νοοτροπίες. Πολλοί είναι αυτοί που θα χάσουν το βόλεμα και τις ευκολίες τους. Αλλά δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Δεν είναι στραβός ο γιαλός, απλώς στραβά αρμενίζουμε. Στην Ελλάδα, όπως γίνεται και σε ολόκληρη την Ευρώπη, πρέπει επιτέλους να εμπιστευθούμε τις τοπικές και περιφερειακές δυνάμεις».
– Οι οποίες δεν μας έχουν πείσει ως τώρα για τις ικανότητές τους. Μάλλον το αντίθετο…
«Γι’ αυτό η αλλαγή που προτείνω, με αιρετό περιφερειάρχη, είναι θεμελιώδης. Αρκεί να αναρωτηθείτε ποιος εκλεγμένος περιφερειάρχης θα μπορούσε να σταθεί στη θέση του αν η περιφέρειά του είχε απολέσει το 50% των πόρων που δικαιούται από τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις. Εκτός των άλλων, μέσα από αυτή τη θεσμική αλλαγή θα είναι πιο αξιόπιστη και πιο αξιοκρατική η ανανέωση του πολιτικού προσωπικού της χώρας».
– Υποψιάζομαι πως όλα αυτά θα αποτελέσουν ασκήσεις επί χάρτου αν δεν αλλάξουν πρώτα απ’ όλα η κυβερνητική αντίληψη και η δομή της κυβέρνησης. Είναι η ιστορία με το ψάρι και το κεφάλι.
«Προφανώς. Ολα οδηγούν σε μια μεγάλη και αναπότρεπτη βαθιά τομή: Στην αλλαγή της δομής και της λειτουργίας της ίδιας της κυβέρνησης. Κατά τη μεταπολιτευτική περίοδο τα κυβερνητικά σχήματα όλων των κομμάτων ικανοποιούσαν κυρίως και τις εσωκομματικές ισορροπίες και την εκτόνωση των πιέσεων που ένιωθαν οι πρωθυπουργοί. Δεν βοήθησαν όμως στο να εξυπηρετούνται οι πολίτες εγκαίρως και στο να προσφέρονται από τη δημόσια διοίκηση αξιόπιστες και υψηλής ποιότητας υπηρεσίες.
Οι κυβερνήσεις των πολλών υπουργών και περισσότερων υφυπουργών που υπακούνε σε εκλογικές σκοπιμότητες, σε γεωγραφικές ισορροπίες, σε προσωπικές σκοπιμότητες, πρέπει να λάβουν τέλος. Πιστεύω ότι με την κατάργηση ή τη συγχώνευση έξι τουλάχιστον κύριων υπουργείων και πολλών υφυπουργείων, η νέα μορφή της κυβέρνησης αποκτά ομοιογένεια και ορθολογική δομή. Χωρίς αλληλοκαλύψεις αντικειμένων και συγκρούσεις αρμοδιοτήτων».
Ποιες μεταρρυθμίσεις προτείνει η Ντόρα Μπακογιάννη
1. Θέσπιση του αιρετού περιφερειάρχη και την εκλογή Περιφερειακού Συμβουλίου απευθείας από τον λαό κάθε τέσσερα χρόνια.
2. Δημιουργία Μητροπολιτικού Αυτοδιοικητικού Οργανισμού για την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και το Ηράκλειο. Ευθύνη του Μητροπολιτικού Δημοτικού Οργανισμού θα είναι η ανάπτυξη μητροπολιτικών δράσεων σε βασικούς τομείς: οικονομική ανάπτυξη, χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός με ορθολογική αντιμετώπιση του προβλήματος των χρήσεων γης, κοινωνική πολιτική, περιβάλλον, μεταφορές, καθώς και πολιτική προστασία και ασφάλεια.
3. Ουσιαστική ενίσχυση της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης, δηλαδή των δήμων της χώρας. Απαραίτητη προϋπόθεση να υπάρξει αναπτυξιακό σχέδιο συνενώσεων «δεύτερης γενιάς» για τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε ευρύτερες και πιο αποτελεσματικές μονάδες.
4. Κωδικοποίηση της νομοθεσίας και τη θέσπιση Συνταγματικού Δικαστηρίου που θα κρίνει – σε ανώτατο επίπεδο – τη συνταγματικότητα των νόμων. H δικαιοσύνη πρέπει να αποδίδεται με ταχύτητα, σε συγκεκριμένο χρόνο και με ακρίβεια.
5. Προώθηση μεγάλων τομών στην παιδεία με την ενεργό εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας. Τέτοιες αλλαγές είναι η ενίσχυση της οικονομικής και διοικητικής αυτοδυναμίας των πανεπιστημίων και των TEI, η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και η σύνδεση της χρηματοδότησής τους με την απόδοσή τους. H μεγάλη διαρθρωτική τομή για το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι να προχωρήσουμε, επιτέλους, στην ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων.
Απαντήσεις, ενστάσεις, παρεμβάσεις, παρατηρήσεις και σχόλια για τον διάλογο που άνοιξε «Το Βήμα» μπορούν να απευθύνονται στην ηλεκτρονική διεύθυνση epistoles@tovima.gr, με τηλεομοιοτυπία στον αριθμό 211 3658004 ή με επιστολή στη διεύθυνση Μιχαλακοπούλου 80, Αθήνα 115 28.
