Η ταν μία από τις προτάσεις του Νικολά Σαρκοζί στον λόγο που έβγαλε στην Τουλώνη, στις 25 Σεπτεμβρίου: «Πρέπει να ξαναδούμε από την αρχή όλο το παγκόσμιο νομισματικό και πιστωτικό σύστημα, όπως είχε γίνει στο Μπρέτον Γουντς, μετά τον Παγκόσμιο Πόλεμο». Στις 31 Αυγούστου, στο καλοκαιρινό πανεπιστήμιο του Σοσιαλιστικού Κόμματος, και ο Φρανσουά Ολάντ στήριζε επίσης ένα «νέο Μπρέτον Γουντς». Εδώ και μερικές εβδομάδες η ιδέα έχει ξεπεράσει τις πολιτικές διαιρέσεις. Ακόμη και των ειδικών. «Ενα νέο Μπρέτον Γουντς είναι απαραίτητο» έλεγαν το καλοκαίρι τρία μέλη του επιστημονικού συμβουλίου του ΑΤΤΑC, οι οικονομολόγοι Ζακ Κοσάρ, ΑννΜαρί Αριμπέ και Ντομινίκ Πλιόν. Μια διάγνωση που τη συμμερίζονται και άλλοι. Οπως ο Κριστιάν ντε Μπουασιέ και ο Ζαν-Ερβέ Λορενζί, πρόεδροι του Συμβουλίου Οικονομικών Αναλύσεων και του Κύκλου Οικονομολόγων, αντιστοίχως, που έκαναν την περασμένη εβδομάδα μια έκκληση για «γρήγορη διοργάνωση ενός χρηματοπιστωτικού Μπρέτον Γουντς».

Το σχέδιο βέβαια δεν είναι περίεργο. Γιατί επανέρχεται σε κάθε μεγάλη νομισματική κρίση. Τρεις μήνες μετά το κραχ του Οκτωβρίου του 1987 ο Εντουάρ Μπαλαντύρ, τότε υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών, παραπονιόταν ήδη ότι «είχε καταρρεύσει το σύστημα του Μπρέτον Γουντς». Και ο κατοπινός του διάδοχος στο υπουργείο Οικονομικών Ντομινίκ Στρος-Καν διατυπώνει το 1998 έναν κατάλογο από προτάσεις με στόχο «να αντιμετωπίσουμε τη διεθνή χρηματοπιστωτική αστάθεια», ενώ διαλέγει για τίτλο του κειμένου του, το οποίο υποβάλλει στους ευρωπαίους εταίρους του, «Να οικοδομήσουμε ένα νέο Μπρέτον Γουντς»...

Μπρέτον Γουντς… Τι το τόσο εξαιρετικό άραγε συνέβη σε αυτή την ήρεμη κωμόπολη του Νιου Χαμσάιρ, που βρίσκεται 200 χιλιόμετρα βόρεια της Βοστώνης, για να μπορέσει η συνδιάσκεψη που διεξήχθη από την 1η ως τις 22 Ιουλίου του 1944 να έχει σημαδέψει τόσα πνεύματα; Πώς να εξηγηθεί ότι, περισσότερα από 60 χρόνια μετά, οικονομολόγοι και πολιτικοί συνεχίζουν να αναφέρονται με ευλάβεια στο όνομα μιας μικρής πόλης που θα μπορούσε να είχε μια φήμη μόνο από τις πίστες του σκι που διαθέτει;

Αν το Μπρέτον Γουντς έμεινε στις μνήμες, αυτό έγινε επειδή εκεί, και συγκεκριμένα στο πολυτελές ξενοδοχείο του Μount Washington, τέθηκαν οι βάσεις ενός νομισματικού συστήματος που θα επικρατήσει στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα. Τίποτε ωστόσο δεν άφηνε να προβλεφθεί ότι οι οργανισμοί που ιδρύθηκαν τότε- το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα- θα εξακολουθούσαν να υπάρχουν και σήμερα.

Γιατί το μέλλον, στο Μπρέτον Γουντς, έμοιαζε αβέβαιο. Οταν ξεκινά η συνδιάσκεψη, πράγματι, ο κόσμος βρίσκεται ακόμη σε πλήρη πόλεμο. Ασφαλώς η νίκη των Συμμάχων, που έχουν ήδη αποβιβαστεί στη Νορμανδία πριν από τρεις εβδομάδες, δεν αμφισβητείται. Αλλά κανείς δεν ξέρει πότε θα γονατίσουν η Γερμανία και η Ιαπωνία. Παρ΄ ό,τι έχουν εξασθενήσει, οι δυνάμεις του Αξονα παραμένουν απειλητικές. Οι Ευρωπαίοι που είναι παρόντες στο Μπρέτον Γουντς το έχουν ήδη διαισθανθεί καθώς, για να διασχίσουν τον Ατλαντικό πάνω στο «Queen Μary», τους απαγορευόταν να βγάλουν τα σωσίβια από πάνω τους… Σε ποια κατάσταση άραγε βρίσκονταν, την 1η Ιουλίου, αυτοί οι 735 αντιπρόσωποι των 44 κυβερνήσεων που είχαν προσκληθεί από τον αμερικανό πρόεδρο Φραγκλίνο Ρούζβελτ;

Αγγλοι και Αμερικανοί δεν είναι ασφαλώς σύμφωνοι σε όλα, ιδιαίτερα στο σχέδιο του Κέινς να δημιουργηθεί ένα διεθνές νόμισμα, το «μπανκόρ», που να είναι μετατρέψιμο στα διάφορα εθνικά νομίσματα… Αλλά έβαλαν στην άκρη τις διαφορές τους, σε μια στενή συνάντηση κορυφής που διοργανώθηκε στο Ατλάντικ Σίτι, στο Νιου Τζέρσεϊ, λίγες μόνο ημέρες προτού ξεκινήσουν για το Νιου Χαμσάιρ. Ετσι, φτάνουν στο Μπρέτον Γουντς ήδη με ξεκάθαρες ιδέες, και οι συμφωνίες που θα υπογραφούν στις 22 Ιουλίου θα ανταποκρίνονται, σε γενικές γραμμές, στα σχέδιά τους. Και αυτά είναι τρία:

Το πρώτο αφορά την υποχρέωση κάθε κράτους να ορίσει την αξία του νομίσματός του σε σχέση με το χρυσό ή το δολάριο, καθώς μόνο το αμερικανικό νόμισμα παραμένει μετατρέψιμο σε χρυσό (μία ουγκιά χρυσού αποτιμάται σε 35 δολάρια). Είναι ένα είδος επιστροφής στο παλαιό σύστημα χρυσού, με τη διαφορά ότι το δολάριο έχει εκδιώξει πλέον τη στερλίνα από τη θέση της νομισματικής αναφοράς. Υπό τον φόβο των κυμαινόμενων επιτοκίων της δεκαετίας του 1930, οι διαπραγματευτές εγκαινιάζουν έτσι ένα καθεστώς σχεδόν παγιωμένων ισοτιμιών ανάμεσα στα νομίσματα, καθώς η διακύμανση ανάμεσα στο «κάτω» και στο «πάνω» όριο δεν μπορεί να ξεπερνά το 2%.

Χωρίς τη δημιουργία μόνιμων οργανισμών, οι εκπρόσωποι στο Μπρέτον Γουντς ξέρουν ότι οι αρχές τους δεν μπορούν να γίνουν μακροπρόθεσμα πραγματικότητα. Δύο οργανισμοί δημιουργούνται. Ο ένας, το ΔΝΤ, πρέπει να επιτρέπει στις χώρες που χρειάζονται νόμισμα να το βρίσκουν. Με άλλα λόγια, να δίνει τη δυνατότητα, σε περίπτωση στιγμιαίου ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών τους, να παίρνουν ένα είδος πίστωσης για να μπορούν να αποφύγουν την υποτίμηση. Από την πλευρά της, η ΒΙRD, που είναι πιο γνωστή ως Παγκόσμια Τράπεζα, έχει στόχο να ευνοήσει την οικονομική ανάπτυξη χορηγώντας στα κράτη μακροχρόνια δάνεια με χαμηλά επιτόκια, για να χρηματοδοτούνται συγκεκριμένα προγράμματα.

Ακόμη περισσότερο και από τους στόχους τους, είναι οι τρόποι λειτουργίας των δύο οργανισμών, ΔΝΤ και ΠΤ, που προκαλούν τις πιο έντονες συζητήσεις στο Μπρέτον Γουντς. Η κάθε χώρα, πράγματι, ανησυχεί κυρίως για τη δική της «συμμετοχή», δηλαδή για τα ποσά που θα χρειαστεί να δώσει για τους δύο οργανισμούς, και τα οποία θα καθορίζουν και το ύψος της βοήθειας στην οποία θα μπορεί να προστρέξει. Είναι μια διαφορά οικονομική, εξίσου όμως και πολιτική. Ο Πιερ Μεντές Φρανς, για παράδειγμα, θα διαπραγματευθεί ως το τέλος να έχει η Γαλλία όσο μεγαλύτερη «συμμετοχή» γίνεται. Είναι το αντίτιμο της εθνικής κυριαρχίας τη στιγμή που ο στρατηγός Ντε Γκωλ παλεύει για τη διατήρηση του φράγκου, ενάντια στους Αμερικανούς και στο «χρήμα Αmgot» (από το όνομα της στρατιωτικής διοίκησης που ήθελαν τότε να εφαρμόσουν στην απελευθερωμένη Ευρώπη).

Το παράδοξο του Μπρέτον Γουντς είναι ότι οι θεσμοί που δημιουργήθηκαν την εποχή εκείνη τελικά επεβίωσαν ακόμη και μετά τις αρχές που υποτίθεται ότι εγγυώνταν. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, πράγματι, το αμερικανικό έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών διευρύνεται και τα αποθέματα χρυσού των ΗΠΑ μειώνονται. Στις 15 Αυγούστου του 1971 ο πρόεδρος Νίξον αναγγέλλει την άρση της μετατρεψιμότητας του δολαρίου σε χρυσό. Το δολάριο υποτιμάται και το καθεστώς σταθερών ισοτιμιών παύει να υπάρχει. Πράγμα που τελικά, ακόμη και τυπικά, αναγνωρίζουν επίσημα οι συμφωνίες της Τζαμάικας, το 1976. Η επιστροφή στα κυμαινόμενα επιτόκια επικυρώνει, από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, την αποτυχία του συστήματος Μπρέτον Γουντς. Αλλά το πνεύμα Μπρέτον Γουντς επιβιώνει. Κυρίως στην πίστη ότι οι άνθρωποι είναι σε θέση να ξεπεράσουν τις χειρότερες νομισματικές κρίσεις, φτάνει τα κράτη να μπορέσουν να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Μια μορφή εμπιστοσύνης που ο Κέινς τη συμπυκνώνει στον λόγο του, στις 22 Ιουλίου του 1944, στο κλείσιμο της συνδιάσκεψης: «Αν κάνουμε το καθήκον μας,ο εφιάλτης θα τελειώσει και η αδελφότητα θα πάψει να είναι απλώς λόγια».

Οι αποφάσεις της συνδιάσκεψης

Η ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ στην πόλη του Μπρέτον Γουντς (Νιου Χαμσάιρ) των ΗΠΑ διεξήχθη τον Ιούλιο του 1944. Ελαβαν μέρος 44 κυβερνήσεις που είχαν συμμετάσχει στον πόλεμο κατά της Γερμανίας και της Ιαπωνίας, με 735 αντιπροσώπους, εκ των οποίων ο Αμερικανός Χάρι Ντέξτερ Γουάιτ, ο Βρετανός Τζον Μέιναρντ Κέινς και ο Γάλλος Πιερ Μεντές Φρανς.

Δημιουργήθηκαν τότε δύο οργανισμοί:

* Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), που αποτελείται από 185 χώρες-μέλη και σήμερα διοικείται από έναν Γάλλο, τον Ντομινίκ Στρος-Καν (από το 2007) με έδρα την Ουάσιγκτον.

* Η Διεθνής Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης (ΒΙRD), πιο γνωστή ως Παγκόσμια Τράπεζα, που διοικείται σήμερα από τον Αμερικανό Ρόμπερτ Ζέλικ (από το 2007), η οποία έχει και αυτή την έδρα της στην Ουάσιγκτον.