Δημήτρης Αληθεινός: Αυτό που τελικά μένει είναι η σταθερότητα στην άποψη

Τον περασμένο Σεπτέμβριο, η ειδική έκδοση των μαθητικών εφημερίδων που εδώ και μερικά χρόνια κυκλοφορούν κάθε μήνα με «Το Βήμα» ήταν αφιερωμένη στην Κάρπαθο. Και το πρωτοσέλιδό της είχε ανατεθεί στον ζωγράφο Δημήτρη Αληθεινό.

«Συμπτωματικά, το καλοκαίρι του 2023 είχα κάνει διακοπές στην Κάρπαθο, όπου είχα βρεθεί για πρώτη φορά» θυμάται σήμερα. «Αν και δεν γνωρίζω πολλά από τα ελληνικά νησιά, μπορώ να πω όμως ότι την Κάρπαθο την αγάπησα. Ολα γύρω της μου άφησαν πολύ όμορφες εντυπώσεις, γι’ αυτό και επέλεξα το νησί όταν μου έγινε η πρόταση».

Το έργο στο εξώφυλλο είναι η εικόνα ενός γλυπτού ύψους τριών μέτρων: μια γυναίκα που κυοφορεί τον πλανήτη (χαραγμένος στην κοιλιά της). «Στην ουσία, κυοφορεί το φως», σημειώνει ο Δημήτρης Αληθεινός, «και θα έλεγα ότι είναι το πρώτο μνημειακό γλυπτό που φωτίζεται από μέσα (το μάρμαρο είναι διάφανο στο σημείο της κοιλιάς)».

Γενικότερα, τα τεκταινόμενα στον κόσμο ανήκουν στα ενδιαφέροντα του Αληθεινού, όχι μόνο λόγω οικολογικής συνείδησης όσο «ανθρώπινης ενσυναίσθησης», κάτι που έχει φανεί με τις περίφημες «Κατακρύψεις» του, την εν εξελίξει σειρά έργων που ξεκίνησε το 1981 με θεματική τον πλανήτη, το περιβάλλον και τον άνθρωπο.

Δημήτρης Αληθεινός

Το εν λόγω έργο «είναι μια φωτοτόκος και ο πρώτος τίτλος του ήταν “Αγάπη και συγχώρεση”» περιγράφει. Εγινε με αφορμή ένα συνέδριο με τον ίδιο τίτλο που διοργάνωσε το 2012 στην Ασίζη το αμερικανικό Ιδρυμα Fetzer. Αν όμως στο γλυπτό η αγάπη είναι αμέσως διακριτή (μια γυναίκα έγκυος που κρατά την κοιλιά της), το ερώτημα που ο Αληθεινός δεχόταν από την αρχή είναι πού βρίσκεται η συγχώρεση: «Πιστεύω ότι αν κάποιος που έχει συνείδηση για το τι συμβαίνει γύρω του αποφασίσει, συνειδητά ή ασυνείδητα, να φέρει στον κόσμο ένα παιδί, αυτομάτως συγχωρεί την ανθρωπότητα για όλες τις αμαρτίες της. Κάθε καινούργια γέννα είναι μια συγχώρεση για όλα τα εγκλήματά της. Αυτό το έργο, που δεν έχει εκτεθεί παρά μόνο στην Ασίζη το ’12, έκρινα ότι ήταν το καλύτερο για τους νέους της Καρπάθου και όχι μόνο· ιδανικό για να εικονογραφήσει αυτή τη σπουδαία προσπάθεια του “Βήματος”».

Η αισθητική στο DNA

Στον Δημήτρη Αληθεινό, που γεννήθηκε στο Δουργούτι των Αθηνών, όπου έμεινε έως τα πέντε του, δεν αρέσει η λέξη «εικαστικός». «Δεν μου λέει τίποτα» σχολιάζει. «Το “ζωγράφος” έχει ένα νόημα, γιατί με τη λέξη “ζωγράφος” δεν καθορίζεις την τεχνική. Απλώς προσδιορίζεις από ποια σκοπιά βλέπεις την Τέχνη». Tα πρώτα του έργα, εκείνα που σώζονται, χρονολογούνται το 1960. Ο κατά 14 χρόνια μεγαλύτερος αδελφός του επίσης ζωγράφιζε και ήταν «το πρότυπό μου».

Ο ζαχαροπλάστης πατέρας τους ήταν Πολίτης, οπότε η αισθητική μέσα στο σπίτι τους έπαιζε μεγάλο ρόλο· «από το πώς θα σερβιριστεί το πιάτο, πώς θα είναι στρωμένο το τραπέζι, έως το πώς θα ντυθούμε και θα κινηθούμε. Χωρίς να επιβάλλει σε κανέναν τίποτα, ο πατέρας μου είχε περάσει σε όλους μας ότι η αισθητική είναι σημαντική. Η αισθητική ήταν η καθημερινότητα».

Είναι πιθανό στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του Δημήτρη Αληθεινού να έπαιξε ρόλο και το ότι από 15 χρόνων γύριζε με το ποδήλατο όλες τις γειτονιές της πόλης: «Θα έλεγα ότι η Αθήνα είναι το χωριό μου. Αλλά την έχω γνωρίσει πανέμορφη, τα τραγούδια που της έγραφαν τότε της άξιζαν. Ισως γι’ αυτό να μην ανέχομαι να τη βλέπω να έχει καταντήσει έτσι όπως τη βλέπουμε σήμερα.

Η Αθήνα είναι μια πόλη κακιά επειδή δεν έχει πάρει αγάπη. Δεν σε αφήνει να την αγκαλιάσεις, δεν σε αφήνει να την περπατήσεις και δεν σε αφήνει να τη χαρείς. Πώς ένας άνθρωπος γίνεται κακός χωρίς να είναι επειδή δεν τον αγαπάνε; Και όμως, θα μπορούσε να είναι μία από τις πιο όμορφες πόλεις του κόσμου. Βλέπω καμιά φορά παλιές φωτογραφίες της στα κοινωνικά δίκτυα και με πιάνει όχι θλίψη αλλά οργή. Αλλά με ευχές δεν βάφουμε αβγά».

Η σημασία του να είσαι συνεπής

Οταν ο Δημήτρης Αληθεινός πήγε στην Ιταλία για σπουδές, άφησε πίσω του μια Αθήνα όπου δεν υπήρχε απολύτως τίποτα. Θυμάται ότι όταν το 1967 ή 1968 είχε γίνει μια έκθεση στην γκαλερί Ζουμπουλάκη με λίγα έργα σπουδαίων ζωγράφων (ανάμεσά τους του Πάμπλο Πικάσο), είχε γίνει λαϊκό προσκύνημα. «Πήγα στην Ιταλία τυφλός, γιατί στη Σχολή Καλών Τεχνών τότε δίδασκαν χρώμα και σχέδιο. Τίποτ’ άλλο. Και μάλιστα θα έπρεπε και το χρώμα και το σχέδιο να μην έχουν κανένα πολιτικό περιεχόμενο. Δεν υπήρχε η παραμικρή νύξη από τους καθηγητές για το καθεστώς. Οποιο δε έργο είχε πολιτικό περιεχόμενο, δεν έβλεπαν τον δημιουργό του με καλό μάτι» (αναφορές σε αυτά τα ζητήματα έχουν γίνει και στα διάφορα βιβλία που ο Δημήτρης Αληθεινός έχει κατά καιρούς υπογράψει, χωρίς ωστόσο να θεωρεί τον εαυτό του συγγραφέα).

Ο Αληθεινός ανήκει στην κατηγορία των ζωγράφων που ερευνούν χωρίς να αλλάζουν άποψη: «Η άποψή μου παραμένει μονότονα η ίδια – το μονότονα με ή χωρίς εισαγωγικά. Αυτό που αλλάζει, όπως όλα με καταπληκτική ταχύτητα αλλάζουν γύρω μας, είναι η ερμηνεία τους. Οταν αλλάζεις καθημερινά άποψη, είναι σαν να πηγαίνεις όπου φυσάει ο άνεμος. Αυτό που τελικά μένει είναι η σταθερότητα στην άποψη. Στο τέλος της ημέρας κρίνεσαι όχι μόνο για το έργο σου αλλά και για την άποψη που είχες. Για το αν υπήρξες συνεπής με αυτό που είσαι. Γιατί ο ποιητής με την έννοια του ποιώ δεν είναι το διακοσμητικό στοιχείο, ούτε ο διασκεδαστής μιας κοινωνίας. Είναι αυτός που λέει τις αλήθειες».

Δουλεύω δεν σημαίνει απαραίτητα εκθέτω

«Για εμένα η δουλειά είναι καθημερινή» απαντά ο Δημήτρης Αληθεινός στην ερώτηση με τι ασχολείται αυτή την περίοδο και αν έχει μια έκθεση στο μυαλό του: «Δεν δουλεύω για μια έκθεση – αυτό είναι το τελευταίο πράγμα που με απασχολεί. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι τα προβλήματα που έχω να λύσω πάνω στην εικαστική γλώσσα, το πού βρίσκεται η Τέχνη σήμερα και αν μπορώ να την πάω λίγο παραπέρα. Δεν παράγω αντικείμενα και θεωρώ ότι δεν φτιάχνουμε ένα έργο για να το εκθέσουμε. Φτιάχνουμε μια έκθεση με έργα όταν είμαστε σίγουροι ότι έχουν κάτι να δώσουν στον κόσμο. Διαφορετικά δεν κάνουμε τίποτ’ άλλο από το να επαναλαμβάνουμε τον εαυτό μας και τέτοια παραδείγματα
γύρω μας υπάρχουν πάρα πολλά».

Πώς, όμως, αν όχι με μια έκθεση, ένας εικαστικός μπορεί να επικοινωνήσει με τον κόσμο αυτό που θέλει να εκφράσει; Το ίδιο δεν ισχύει με έναν λογοτέχνη και την κυκλοφορία του βιβλίου του ή με έναν κινηματογραφικό σκηνοθέτη με τη διανομή της ταινίας του; «Μα για να μπορέσεις να επικοινωνήσεις σωστά, πρέπει το έργο που έχεις φτιάξει – είτε είσαι κινηματογραφιστής είτε είσαι ζωγράφος – να έχει μια σχέση με τον κόσμο» είναι η απάντηση.

«Αν κάποιος γυρίζει μια ταινία, δεν τη γυρίζει για να τη γυρίσει, αλλά γιατί έχει πράγματα να πει – αναφέρομαι τώρα σε ταινίες που είναι πραγματικά αξιόλογες και όχι στις ταινίες που γυρίζονται γιατί οφείλουν να γυριστούν λόγω του συστήματος. Μια ταινία, όμως, πρέπει να προβληθεί, γιατί αλλιώς δεν υπάρχει. Αντιθέτως, ένα έργο ζωγραφικής για να υπάρξει πρέπει απλώς να γίνει. Δεν είναι απαραίτητο να εκτεθεί την ώρα που γίνεται. Εχω έργα στο εργαστήριό μου τα οποία είναι φτιαγμένα πριν από 20, 30 χρόνια. Μπορεί και 50. Δεν τα εξέθεσα ποτέ. Με έχουν βοηθήσει, όμως, για να γίνουν άλλα, τα οποία αργότερα εκτέθηκαν».