Στις 20 Δεκεμβρίου 1812 κυκλοφόρησε η πρώτη έκδοση της συλλογής παραμυθιών των αδελφών Γκριμ, με τον τίτλο «Παιδικά και Οικογενειακά Παραμύθια». Η έκδοση περιλάμβανε 86 παραμύθια, ανάμεσά τους ιστορίες που έμελλε να αποκτήσουν παγκόσμια φήμη, όπως η «Χιονάτη», η «Σταχτοπούτα», «Χάνσελ και Γκρέτελ», «Ραπουνζέλ» και «Κοκκινοσκουφίτσα».

Στόχος του έργου δεν ήταν εξαρχής η παιδική ψυχαγωγία. Όπως επισημαίνουν μεταγενέστερα δημοσιεύματα του ιστορικού αρχείου των εφημερίδων «ΤΟ ΒΗΜΑ» και «ΤΑ ΝΕΑ», οι αδελφοί Γκριμ επιδίωκαν κυρίως τη διάσωση της γερμανικής λαϊκής παράδοσης και της προφορικής αφήγησης. Τα παραμύθια στις πρώτες τους μορφές ήταν συχνά σκληρά και σκοτεινά. Με τα χρόνια όμως, προσαρμόστηκαν και απέκτησαν πιο παιδικό χαρακτήρα.

Τα παραμύθια πριν γίνουν παιδικά

Τη σκοτεινή φύση των αρχικών εκδοχών των παραμυθιών των Γκριμ ανέδειξε ο Γιάννης Μητσάκος σε άρθρο του στα «ΝΕΑ» της 15ης Ιανουαρίου 2000, τονίζοντας ότι τα αυθεντικά παραμύθια των Γκριμ απείχαν πολύ από τις εξιδανικευμένες αφηγήσεις που κυριάρχησαν αργότερα:

«Φόνοι, απαγωγές, κανιβαλισμοί, ακρωτηριασμοί, βίαιη εκδίκηση, αιμομιξίες, νεκροφιλία […] Η Χιονάτη στη συλλογή του 1812 φοράει στη μητέρα της παπούτσια από πυρακτωμένο σίδερο και την αφήνει να χορέψει μέχρι θανάτου. Στο τέλος της “Σταχτοπούτας”, δύο περιστέρια τρώνε τα μάτια των αδελφών της, που προηγουμένως έχουν κόψει με μαχαίρι τα δάχτυλα των ποδιών και τις φτέρνες τους, για να μπορέσουν να φορέσουν το παπούτσι που έφερε ο πρίγκιπας […]

»Στο “Κορίτσι χωρίς χέρια”, διαβάζουμε για έναν πατέρα που πούλησε την κόρη του στον Διάβολο και, όταν το κατάλαβε, της έκοψε τα χέρια για να μην μπορέσει αυτός να την πάρει. Στο “Αγριοκυπαρίσσι”, η κακιά μητριά αποκεφαλίζει τον θετό της γιο, τον τεμαχίζει, τον μαγειρεύει και τον σερβίρει στον άντρα της.

»Τα πραγματικά παραμύθια των αδερφών Γκριμ ήταν ιστορίες μιας άλλης εποχής, μιας εποχής όπου υπήρχαν ακόμη ιδέες όπως το Απόλυτο Καλό και το Απόλυτο Κακό, μιας εποχής όπου η ζωή εκτός παραμυθιών ήταν σχεδόν το ίδιο σκληρή με τη ζωή μέσα σ’ αυτά. Και, φυσικά, μιας εποχής όπου δεν υπήρχε ο Ουώλτ Ντίσνεϋ…

Eικονογράφηση του παραμυθιού των Αδελφών Γκριμ «Χάνσελ και Γκρέτελ»

»Οι νοσηρές αυτές εικόνες δεν είναι γεννήματα αποκλειστικά της φαντασίας των Γερμανών αδερφών Γκριμ. Εκείνοι, μορφωμένοι λόγιοι, ταξίδεψαν σε όλες τις γωνιές της χώρας τους, και κατέγραψαν ιστορίες αρχαίες, που επιζούσαν κυκλοφορώντας από στόμα σε στόμα, την ώρα που οι άνθρωποι εργάζονταν, διασκέδαζαν, ή απλά κάθονταν γύρω από τη φωτιά, την ώρα που τα παιδιά κοιμούνταν στα κρεβάτια τους.

»Την ίδια εποχή που ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν γράφει για τη μικρή γοργόνα και το ασχημόπαπο που έγινε κύκνος, οι αδερφοί Γκριμ πλάθουν ένα σύμπαν μαγείας, πάθους και εγκλημάτων. Ένα σύμπαν “για μεγάλους”».

Αχώριστοι στη ζωή και στο έργο

Πίσω όμως από το σκοτεινό αυτό σύμπαν δεν βρίσκονται επινοήσεις φαντασίας, αλλά δύο άνθρωποι, αχώριστοι από την παιδική ηλικία, με κοινό πάθος για τη γλώσσα και τις λαϊκές παραδόσεις.

Στο «ΒΗΜΑ» της 27ης Ιανουαρίου 1985, με αφορμή τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Γιάκομπ Γκριμ, περιγράφεται η ζωή και το έργο των δύο αδελφών και πώς εμπνεύστηκαν τα «παραμύθια» τους συλλέγοντας ιστορίες από απλούς ανθρώπους:

«Μια φορά κι έναν καιρό, τότε όπου τα δάση στη Γερμανία ήταν πυκνά και σκοτεινά και οι άνθρωποι ζούσαν σε καλύβες κι όχι σε πολυκατοικίες, γεννήθηκαν δύο αδέλφια, σε μια πολυμελή οικογένεια, στο Χανάου (σ.σ. πόλη στο σημερινό κρατίδιο της Έσσης στη Γερμανία).

»Τα αδέλφια αυτά ήταν αχώριστα. Όσο ήταν παιδιά, κοιμόνταν στο ίδιο κρεβάτι και διάβαζαν τα μαθήματά τους στο ίδιο τραπέζι. Όταν ο νεότερος αδελφός, ο Βίλχελμ, παντρεύτηκε, ο μεγαλύτερος, ο Γιάκομπ, πήγε να μείνει μαζί του. Και οι δύο αδελφοί είχαν μεγάλη αγάπη στη γερμανική γλώσσα και στις λαϊκές παραδόσεις, ιδιαίτερα στα παιδικά παραμύθια.

Από την προφορική αφήγηση στο χαρτί

»Συγκέντρωσαν περισσότερες από είκοσι ιστορίες από τη γυναίκα ενός ράφτη που έμενε στο χωριό Νήντερτσβέρεν, μέσα στις οποίες ήταν και η ιστορία για μια πριγκίπισσα που είχε μεταμορφωθεί σε χήνα. Από την γυναίκα του Βίλχελμ, την Ντόρτχεν, και άλλους, οι αδελφοί Γκριμ μάζεψαν τα κομματάκια του θρύλου που μιλούσε για τον Κακό Νάνο. Από μια νεαρή γυναίκα που την έλεγαν Μαρί Χάσσενπφλουγκ άκουσαν για τη Χιονάτη και τους Επτά Νάνους.

»Οι ιστορίες αυτές δημοσιεύθηκαν το 1812 με τίτλο “Παιδικά και Οικογενειακά Παραμύθια” και έκαναν τους αδελφούς Γκριμ διάσημους. Από τότε, τα παραμύθια των Γκριμ έχουν καταλάβει περίοπτη θέση στην παγκόσμια κλασική λογοτεχνία, έχουν μεταφρασθεί σε περισσότερες από 70 γλώσσες και έχουν πουλήσει εκατοντάδες εκατομμύρια βιβλία.

»Επίσης, έγιναν πηγή εμπνεύσεως για πολλούς διάσημους εικονογράφους βιβλίων, από τον Τζωρτζ Κρούκσαντ ως τον Μώρις Σέντακ, για μουσικούς, η όπερα “Χάνσελ και Γκρέτελ” (1893) του Ένγκελμπερτ Χούλμπερντινκ είναι ένα παράδειγμα – και για κινηματογραφιστές όπως ο Γουώλτ Ντίσνευ στις ταινίες “Σταχτοπούτα” και “Χιονάτη”.

Αφίσα κινηματογραφικής κυκλοφορίας για την ταινία «Η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι», 1937.

»Πέρα όμως από το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών, η συλλογή των λαϊκών αυτών παραμυθιών πρόσφερε μια πλούσια πηγή πληροφοριών στους μελετητές των λαϊκών παραδόσεων, στους κοινωνιολόγους, τους ψυχολόγους και τους γλωσσολόγους.

Η άγνωστη συμβολή στη γλωσσολογία

»Η συλλογή και η καταγραφή των παραμυθιών είναι ένα μέρος μόνο του έργου των αδελφών Γκριμ. Ο Γιάκομπ έγραφε την πρώτη μελέτη για την γερμανική γραμματική. Ο Βίλχελμ συνέλεξε διάφορα γερμανικά μεσαιωνικά τραγούδια και θρύλους. Το 1838, οι αδελφοί Γκριμ άρχισαν ένα πολύ φιλόδοξο σχέδιο: τη σύνταξη μεγάλου ερμηνευτικού γερμανικού λεξικού, τριάντα δύο τόμων, το οποίο δεν τελείωσε παρά το 1961. Επίσης είχαν εκδώσει και τη “Μαγειρική των Γκριμ” που περιέχει 210 μαγειρικές συνταγές των φαγητών που μαγείρευε η Ντόρτχεν για τον σύζυγό της και τον Γιάκομπ».

Έκδοση του Γερμανικού Λεξικού (Deutches Worterbuch) από τους Γιάκομπ και Βίλχελμ Γκριμ, 1854.

Η 20η Δεκεμβρίου 1812 δεν σηματοδοτεί απλώς την έκδοση ενός βιβλίου. Σηματοδοτεί τη διάδοση της γερμανικής λαϊκής προφορικής παράδοσης στην παγκόσμια πολιτιστική μνήμη.