Συνεχίζεται, με τους ίδιους όρους, το αθησαύριστο κείμενό μου για το ΥΓ. του Μανόλη Αναγνωστάκη. Θυμίζω πως πρόκειται για διασκευασμένη εισήγηση του 1992 η οποία αφορά 124 ποιητολογικά αποσπάσματα με τον προκείμενο τίτλο.
Περιφερειακή λίγο-πολύ ήταν η αναδρομική σύσταση στο μονοτονικό της περασμένης Κυριακής, με την ελπίδα ότι η σημερινή ίσως αποδειχτεί επίκεντρη. Περί αυτού πρόκειται, για όσους ενδιαφέρονται για κείμενα που σίτεψαν 23 ολόκληρα χρόνια, αν στο μεταξύ δεν έχουν μπαγιατέψει.
Ελεγα τις προάλλες ότι το προκείμενο ΥΓ. επικυρώνει και συνάμα αναιρεί την εικοσάχρονη και πλέον ποιητική σιωπή του Μανόλη Αναγνωστάκη, ο οποίος ούτως ή άλλως υπήρξε, συγκριτικώς και απολύτως, ολιγογράφος ποιητής. Υπενθυμίζω ότι η αποφασισμένη αυτή σιωπή ακούγεται ήδη στις Εποχές 3 και μάλιστα στον «Επίλογό» τους. Αντιγράφω τους τέσσερις πρώτους στίχους:
Οι στίχοι αυτοί μπορεί και να ‘ναι οι τελευταίοι / Οι τελευταίοι στους τελευταίους που θα γραφτούν. / Γιατί οι μελλούμενοι ποιητές δεν ζούνε πια. Αυτοί που θα μιλούσανε πέθαναν όλοι νέοι. «Επίλογος» εξάλλου επιγράφεται και το ποίημα που σφραγίζει, ως αμετάκλητη απόφαση σιωπής, τον Στόχο, την τελευταία συλλογή του ποιητή.
Σημειώνω το πρώτο μέρος, μοιρασμένο στα δύο: Κι όχι αυταπάτες προπαντός // το πολύ πολύ να τους εκλάβεις σα δυο θαμπούς προβολείς μες στην ομίχλη / Σαν ένα δελτάριο σε φίλους που λείπουν με τη μοναδική λέξη: ζω.
Πρέπει να υπολογίσουμε αυτές τις πρώιμες και ώριμες αποφάσεις του Αναγνωστάκη αν θέλουμε να εξηγήσουμε το γιατί και το πώς της παρατεινόμενης ποιητικής σιωπής του η οποία με το ΥΓ. κατά βάση επικυρώνεται.
Από την άποψη αυτή θα ήταν λάθος να υποθέσουμε ότι το ΥΓ. αποτελεί μήνυμα ανανεωμένης ποιητικής δοκιμής. Από την άλλη μεριά, θα ήταν επίσης λάθος να πιστέψουμε ότι ο Μανόλης Αναγνωστάκης, σωπαίνοντας δημοσίως ως ποιητής, διέρρηξε αμετάκλητα τις σχέσεις του με την ποίηση.
Η όψιμη δημοσίευση του ΥΓ. δείχνει ότι ο ποιητικός βίος συνεχίζεται με τη μορφή του απολογισμού και της απόσταξης καθιστώντας εξ υστέρου τα δημοσιευμένα ήδη ποιήματα δελτάριο σε φίλους που λείπουν – γράμμα με όψιμο υστερόγραφο.
Επιπλέον δεν πρέπει να αγνοηθεί ότι το ΥΓ. στο σύνολό του επισφραγίζεται με τη φράση πόσα άλλα κρυμμένα βαθιά. Ομολογία που θυμίζει, θέλοντας και μη, τα Κρυμμένα του Καβάφη, ακόμη και αν πρόκειται για τυχαία σύμπτωση.
Απέφυγα μέχρι στιγμής κάθε αξιολογικό σχόλιο. Αντ’ αυτού ανθολογούνται εφεξής δέκα αποσπάσματα, αμέσως ή εμμέσως ερωτικά, που ο ίδιος ο ποιητής δεν δίστασε να τους χρεώσει ένα μερίδιο κοινοτοπίας, δηλώνοντας απερίφραστα: Ο σπαραγμός της κοινοτοπίας. / Οι ίδιες λέξεις που λέμε όλοι.
Θα με πήγαινε μακριά να εξηγήσω γιατί θεωρώ αρετή την κατορθωμένη ενσωμάτωση κοινών τόπων σε σημαντικά έργα της λογοτεχνίας.
Η αίσθησή μου πάντως είναι πως, όταν η ποίηση φτάνει στο όριο της εκφραστικής της αντοχής, τότε οι κοινοί τόποι αποδείχνονται η καλύτερη σχεδία για να περάσουμε από τη μιλημένη στην αμίλητη όχθη του ποιητικού λόγου.
Στο κρίσιμο αυτό κεφάλαιο έχουμε τρία καίρια υποδείγματα: προηγήθηκε ο Σολωμός, μεσολάβησε ο Καβάφης και ακολούθησε ο Σεφέρης. Δεν έχω χώρο για παραδείγματα. Υπολείπεται το αυθαίρετο ανθολόγιο:
1. Ερωτας: όσο υπάρχουν το άγνωστο και οι αυταπάτες.
2. Ηξερε πως δεν είχε πεθάνει, αλλά δεν επρόκειτο ποτέ να την ξαναδεί.
3. Την αγάπησε γιατί έπρεπε ν’ αγαπήσει.
4. Ηθελε να ήταν ζωγράφος, για να ζωγραφίζει μόνο τα χέρια της.
5. Είχε ζήσει δυο ολόιδιες σκηνές πριν απ’ την «Καζαμπλάνκα».
6. Δεν περίμενες πια κανένα γράμμα.
7. Υστερα από οχτώ χρόνια έμαθε πως το τηλέφωνό της εκείνο το βράδυ ήταν χαλασμένο.
8. Κάπου ανάμεσα στο αξιοπρεπές μελό και στο φτηνό πάθος.
9. Νόμισε πως όλα τα είχε γράψει για εκείνη, μα εκείνη δεν είχε ακόμα γεννηθεί.
10. Ελα εδώ –δε θα μας βρουν.
Αυτά προς το παρόν. Τα περί πολιτικής και ποιητικής ηθικής αναβάλλονται. Για το επικείμενο τριήμερο του Πολυτεχνείου, φυλάγεται ένας αποκαλυπτικός στίχος, διαθήκη ανώνυμου ποιητή που αναγνωρίστηκε νεκρός: Πώς το τραγούδι κόψανε και το ‘καμαν οργή.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
