Γκέοργκ Ιγκερς – Τσινγκτζιά Εντουαρντ Γουάνγκ
(με τη συνεργασία της Σουπρίγια Μουχάρτζι)
Παγκόσμια Ιστορία της Σύγχρονης Ιστοριογραφίας
Eκδόσεις Νεφέλη, 2015, μετάφραση Πελαγία Μαρκέτου, σελ. 520
τιμή 35 ευρώ

Ο ευρωκεντρισμός ως οπτική για την παγκόσμια ιστορία, αλλά και ως υπόρρητη αίσθηση υπεροχής του δυτικού πολιτισμού, εξακολουθεί να αποτελεί περισσότερο τον κανόνα παρά την εξαίρεση στις επισκοπήσεις της ιστορίας της ιστοριογραφίας που απαντά κανείς διεθνώς. Η Παγκόσμια Ιστορία της Σύγχρονης Ιστοριογραφίας από τον πατριάρχη της αμερικανικής διανοητικής ιστορίας Γκέοργκ Ιγκερς και τους Τσινγκτζιά Εντουαρντ Γουάνγκ και Σουπρίγια Μουχάρτζι είναι ένα σημαντικό συνθετικό έργο που συνειδητά επιχειρεί να τοποθετηθεί στον αντίποδα παρόμοιων θεωρήσεων σκιαγραφώντας τη συνάντηση της δυτικής ιστοριογραφίας με την ιστορική συνείδηση και τις παραδόσεις γραφής στον υπόλοιπο κόσμο από τον 18o αιώνα ως σήμερα.

Ο σκελετός είναι γνώριμος: η κοσμοθεώρηση του Διαφωτισμού, η εθνική ιστοριογραφία, η επαγγελματοποίηση του ιστορικού κλάδου, η ανάπτυξη της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής ιστορίας, η γαλλική «σχολή των Annales», η «γλωσσολογική» και η «πολιτισμική στροφή», οι φεμινιστικές σπουδές και η ιστορία του φύλου, η αποκεντροθέτηση της δυτικής ιστορίας, η πρόκληση του μεταμοντερνισμού και του σχετικισμού έναντι της δυνατότητας αναπαράστασης του παρελθόντος δίνουν το αποτύπωμα της πορείας της σύγχρονης ιστοριογραφίας στη Δύση.

Ωστόσο είναι η εκτεταμένη διερεύνηση των ιχνών της στη Μέση Ανατολή, στην Ινδία, στην Απω Ανατολή, στη Λατινική Αμερική, στην Αφρική, το άγνωστο εκείνο έδαφος που κερδίζει ο αναγνώστης. Για τον Ιγκερς η ιστορική συνείδηση είναι παρούσα με διαφορετικές μορφές σε κάθε κουλτούρα, δεν υπάρχουν «λαοί χωρίς ιστορία». Οι διαφορετικές παραδόσεις γραφής της (η επίσημη δυναστική ιστορία στην Κίνα ή η πρώιμη ισλαμική ιστοριογραφία) υποβαθμίζονται από το οριενταλιστικό ιδεολογικό υπόβαθρο της αποικιοκρατίας, καθίστανται πρόδηλες όμως όταν οι εκτός Δύσης περιοχές εισάγουν τους ακαδημαϊκούς θεσμούς και την επαγγελματοποίηση της Ιστορίας.

Το νεότερο στοιχείο που αναδύεται με σαφήνεια από την επισκόπηση είναι οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε διαφορετικές κουλτούρες ιστορικής γραφής που υποδεικνύουν την ιδιοποίηση, την εφαρμογή και τη χρήση ιστορικών εργαλείων προσαρμοσμένων στο εκάστοτε κοινωνικό περιβάλλον. Ενα εξαιρετικά ενδιαφέρον παράδειγμα από τα πολλά που περιέχονται στο βιβλίο αφορά την Ιαπωνία του τέλους του 19ου αιώνα. Εκεί η παράδοση της «τεκμηριωτικής σχολής» της μελέτης των πηγών, η οποία αποτέλεσε κινεζική επίδραση του 18ου αιώνα, συνδυάστηκε με τις αρχές της γερμανικής ιστοριογραφίας του Λέοπολντ φον Ράνκε –«διαπολιτισμική ανταλλαγή» που παρήγαγε μια ιδιαίτερη προσέγγιση. Το ερευνητικό πρόγραμμα των επίσημων ιστορικών Σίγκενο Γιασούτσουγκου και Κούμε Κουνιτάκε υποβάθμισε τόσο τον πολιτικό συντηρητισμό και τη θρησκευτική πίστη του Ράνκε όσο και την εναλλακτική προς τη μεταφυσική κατανόηση της κομφουκιανής ιστορίας διάσταση της τεκμηριωτικής παιδείας κρατώντας τις συνισταμένες εκείνες που προήγαγαν την ιστορική μεθοδολογία. Η κριτική τους στάση σε στοιχεία της ανερχόμενης εθνικιστικής ιδεολογίας είχε ως αποτέλεσμα την αποπομπή τους από το Πανεπιστήμιο του Τόκιο τη δεκαετία του 1890.

Παρόμοιες θεματικές ενότητες για την εθνική ιδεολογία στην ινδική ιστοριογραφία, τη θεωρία της εξάρτησης και τη μελέτη των «υπάλληλων τάξεων» στη Λατινική Αμερική, τη διασπορά και την υποχώρηση της μαρξιστικής ιστοριογραφίας, την επίδραση του ισλαμισμού στη σύγχρονη ισλαμική ιστοριογραφία αποτυπώνουν τελικά ροές ιδεών, ανθρώπινα δίκτυα, τροπές του ιστοριογραφικού εκκρεμούς, ιδεολογικές χρήσεις της Ιστορίας, διακριτά μονοπάτια διαφορετικών γεωγραφικών χώρων προς τη νεωτερικότητα. Αυτό που ο Γκέοργκ Ιγκερς και οι συνεργάτες του κατορθώνουν να παρουσιάσουν ανάγλυφα είναι η ζωτικότητα και η δυναμική της ιστορικής επιστήμης σε παγκόσμιο επίπεδο, έστω κι αν νέες προσεγγίσεις σε καιρούς παγκοσμιοποίησης, η υπέρβαση του δυτικού μοντέλου ή της διχοτομίας «Δύση / μη Δύση» συνιστούν ακόμη ζητούμενα γι’ αυτήν.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ