Το κλειδί για την αντιμετώπιση του οικονομικού και κοινωνικού κόστους της χρήσης ουσιών αποτελεί η πρόληψη και η θεραπεία του φαινομένου. Αυτό είναι το εφετινό μήνυμα της ετήσιας έκθεσης της Διεθνούς Επιτροπής του ΟΗΕ για τον έλεγχο των ναρκωτικών (INCB), η οποία ανακοινώθηκε σήμερα σε όλο τον κόσμο, ενώ στην Ελλάδα παρουσιάσθηκε το μεσημέρι από το ΚΕΘΕΑ στα γραφεία της Ένωσης Συντακτών (ΕΣΗΕΑ).

Κόστος και όφελος από την θεραπεία
«Η διεθνής οικονομική κρίση και τα μέτρα λιτότητας που εφαρμόζονται σε πολλές χώρες φέρνουν στο προσκήνιο και τη συζήτηση για το κόστος και το όφελος των πολιτικών ελέγχου των ναρκωτικών. Έτσι, η Διεθνής Επιτροπή για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών στη φετινή ετήσια έκθεσή της επιχειρεί να αναλύσει το πολύπλευρο οικονομικό και κοινωνικό κόστος της χρήσης» ανέφερε στην αρχή της ομιλίας του ο πρόεδρος του Δ. Σ. του ΚΕΘΕΑ κ. Γεράσιμος Νοταράς.
Έρευνες όμως έχουν δείξει επανειλημμένα ότι η επένδυση στη θεραπεία είναι οικονομικά ανταποδοτική και κοστίζει λιγότερο στην πολιτεία από το να μην προσφέρει τέτοιου είδους υπηρεσίες, αφήνοντας τα άτομα να παραμείνουν στη χρήση ή στις φυλακές. Υπολογίζεται έως για κάθε 1 δολάριο που ξοδεύεται σε προγράμματα θεραπείας και πρόληψης εξοικονομούνται μέχρι και 10 δολάρια.
Στην Ελλάδα, αντίστοιχη έρευνα για τις θεραπευτικές κοινότητες του ΚΕΘΕΑ έδειξε ότι για κάθε 1€ που δίνεται για τη λειτουργία τους η εξοικονόμηση φτάνει μέχρι και τα 6,5 €.
Η εξοικονόμηση αυτή προκύπτει από τη μείωση του κόστους των υπηρεσιών υγείας, δίωξης, απονομής της ποινικής δικαιοσύνης, σωφρονισμού, καθώς και των άλλων δαπανών που συνδέονται με τη ζωή των ατόμων στη χρήση.
Η ανατομία της χρήσης
Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοίνωσε ο ΟΗΕ η ηρωίνη, η κάνναβη και η κοκαΐνη είναι οι ουσίες κατάχρησης που αναφέρονται πιο συχνά από όσους εντάσσονται σε θεραπεία σε όλο τον κόσμο.
Από τους περίπου 4,5 εκατ. χρήστες ουσιών που χρειάζονται θεραπεία παγκοσμίως, μόνο 1 στους 6 είναι ενταγμένος σε κάποιο πρόγραμμα.
Στον τομέα της υγείας το κόστος της χρήσης συνδέεται με την αυξημένη χρήση υπηρεσιών σωματικής και ψυχικής υγείας από τους χρήστες. Εκτιμάται ότι από τα 14 εκατομμύρια ενδοφλέβιων χρηστών το 1,6 έχει μολυνθεί με HIV, 7,2 πάσχουν από ηπατίτιδα C και 1,2 από ηπατίτιδα Β. Ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο 211.000 θάνατοι συνδέονται με τα ναρκωτικά.
Σύσταση του ΟΗΕ
Ο ΟΗΕ συστήνει παράλληλα στις κυβερνήσεις να εξασφαλίζουν την επαρκή και σταθερή χρηματοδότηση των προγραμμάτων πρόληψης, θεραπείας και επανένταξης, ακόμα και σε περιόδους λιτότητας, προκειμένου να ενισχυθεί η κοινωνική συνοχή, να αντιμετωπιστεί η ζήτηση των ναρκωτικών και να μειωθεί το οικονομικό και κοινωνικό κόστος που συνδέεται με την εξάρτηση.
Η σύσταση αυτή αποκτά ιδιαίτερα βαρύνουσα σημασία για τις χώρες που μαστίζονται από την οικονομική κρίση όπως η χώρα μας, καθώς «η χρήση ουσιών και η φτώχια συνδέονται με πολλούς τρόπους» αναφέρεται στην έκθεση.
Στην Ελλάδα η επιδείνωση του προβλήματος στοιχειοθετείται από μία αλληλουχία εξελίξεων όπως η επιδημία του HIV/AIDS στον πληθυσμό των εξαρτημένων, η εμφάνιση νέων ουσιών, η αύξηση της προσέλευσης στα θεραπευτικά προγράμματα, τα αιτήματα των τοπικών κοινωνιών για νέες μονάδες κ.α.
Την ίδια στιγμή οι θεραπευτικές κοινότητες του ΚΕΘΕΑ, οι οποίες προσφέρουν δωρεάν υπηρεσίες απεξάρτησης και επανένταξης των χρηστών, αντιμετωπίζουν σημαντικές περικοπές στον προϋπολογισμό τους της τάξεως του 25% και σημαντικές ελλείψεις προσωπικού.
Την τελευταία μάλιστα τετραετία έχουν απομακρυνθεί από τις θεραπευτικές μονάδες 80 θεραπευτές με τα αιτήματα των χρηστών να έχουν αυξηθεί κατά 20%. Οι εκπρόσωποι του ΚΕΘΕΑ ζήτησαν την άμεση ολοκλήρωση του νέου εθνικού σχεδίου δράσης για τα ναρκωτικά και την εξασφάλιση των προϋποθέσεων υλοποίησής του σε επίπεδο πόρων και προσωπικού.
Παγκόσμιες τάσεις
Η Κεντρική Αμερική και η Καραϊβική συνεχίζουν να πλήττονται από τη διακίνηση ναρκωτικών και τη συνδεόμενη με τα ναρκωτικά βία. Περισσότερο από το 90% της κοκαΐνης που διακινείται στις ΗΠΑ είναι κολομβιανής προέλευσης και μεταφέρεται μέσω της Κεντρικής Αμερικής και στην Ευρώπη.
Το υψηλότερο ποσοστό θανάτων που συνδέονται με τα ναρκωτικά στον κόσμο κατέχει η βόρεια Αμερική. Αυξανόμενη απειλή όμως για τη δημόσια υγεία εξακολουθεί να είναι η κατάχρηση συνταγογραφούμενων φαρμάκων.
«Το 2011 αναφέρθηκαν 48.000 θάνατοι» ανέφερε ο κ. Βασίλης Γκιτάκος, διευθυντής των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ.
Η μεγάλη διαθεσιμότητα αυτών των ουσιών με την παρουσία τους στα νοικοκυριά ακόμα και όταν δεν είναι πια απαραίτητα καθώς και η λανθασμένη αντίληψη ότι τέτοια σκευάσματα έχουν λιγότερες πιθανότητες να προκαλέσουν εξάρτηση σε σχέση με τις παράνομες ουσίες, συντείνουν στη διόγκωση του προβλήματος.
Στη νότια Αμερική η παράνομη καλλιέργεια κοκαΐνης μειώθηκε στο χαμηλότερο επίπεδο το 2012 από το 1999. Όπως αναφέρει στην έκθεση της η επιτροπή, οι πρωτοβουλίες για τη νομιμοποίηση της χρήσης κάνναβης για ψυχαγωγικούς σκοπούς στις πολιτείες του Κολοράντο, της Ουάσινγκτον και της Ουρουγουάη αντιβαίνουν προς τις διεθνείς συμβάσεις για τον έλεγχο των ναρκωτικών, μιας και η νομιμοποίηση της κάνναβης αντιβαίνει στις διατάξεις της Σύμβασης του 1961, η οποία περιορίζει τη χρήση της κάνναβης μόνο σε ιατρικούς και επιστημονικούς σκοπούς.
Νέες ψυχοδραστικές ουσίες στην Ευρώπη
Πρωτοφανείς σε αριθμό αλλά και σε ποικιλία είναι οι νέες ψυχοδραστικές ουσίες, οι οποίες εμφανίζονται στην Ευρώπη και δεν υπόκεινται σε διεθνή έλεγχο. Σε ξεχωριστή μάλιστα ενότητα της έκθεσης και για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά η Επιτροπή επισημαίνει τους κινδύνους που αντιπροσωπεύουν οι νέες αυτές ψυχοδραστικές ουσίες.
Φαίνεται ότι συχνά πωλούνται ως «άλατα μπάνιου», «νόμιμα ναρκωτικά» ή «τροφή για φυτά» αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για συνθετικά κανναβινοειδή, συνθετικές καθινόνες, πιπεραζίνες και φαινεθυλαμίνες, οι οποίες έχουν παρόμοιο ψυχοδραστικό αποτέλεσμα με τα ελεγχόμενα ναρκωτικά. «Το φαινόμενο αφορά σχεδόν όλες τις περιοχές του κόσμου, καθώς, παγκοσμίως, σχεδόν κάθε μέρα μια νέα ουσία κάνει την εμφάνισή της σε 70 χώρες» επισημαίνει ο κ Γκιτάκος.
Ταυτόχρονα αυξάνεται η καλλιέργεια κάνναβης τόσο κατ’ οίκον όσο και σε φυτείες, ενώ η πώλησή της διευκολύνεται μέσω Διαδικτύου σε αρκετές χώρες. Μεγάλης έκτασης καλλιέργειες κάνναβης έχουν εντοπιστεί σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και ιδιαίτερα στην Αλβανία, με την κάνναβη να συνεχίζει να αποτελεί το ναρκωτικό το οποίο κυρίως ζητούν ως βοήθημα θεραπεία όσοι προσέρχονται για πρώτη φορά σε θεραπευτικές υπηρεσίες.
Περίπου το 30% των οροθετικών χρηστών που κάνουν ενέσιμη χρήση παγκοσμίως βρίσκεται στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ευρώπη, λόγω της υψηλής επικράτησης της ενέσιμης χρήσης στην περιοχή, ενώ σε ιστορικά υψηλά επίπεδα φαίνεται να σταθεροποιείται η κατάχρηση ναρκωτικών και ψυχοτρόπων. Με ποσοστό περίπου στο 22% η Ουκρανία κατέχει το μεγαλύτερο πληθυσμό ενδοφλέβιων χρηστών που έχουν προσβληθεί από τον HIV/AIDS.
Αντίστοιχη είναι η εικόνα και στην ανατολική και νοτιοανατολική Ευρώπη, όπου η χρήση διεγερτικών τύπου αμφεταμίνης παραμένει σταθερή με μικρή αύξηση να
αναφέρεται σε ορισμένες χώρες. Με την παράνομη παραγωγή να εξαπλώνεται σε νέες περιοχές της γηραιάς ηπείρου.
«Πάντως η «βαλκανική οδός» (Τουρκία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Δυτική Ευρώπη) είναι ακόμα αυτή που χρησιμοποιείται περισσότερο για το λαθρεμπόριο ναρκωτικών ουσιών στην περιοχή της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν καταγραφεί στην έκθεση» αναφέρει ο κ. Γκιτάκος.
Αύξηση της διακίνησης οπιούχων στην Αφρική
Γενική αύξηση της διακίνησης οπιούχων παρατηρείται στην Αφρική, ενώ παράλληλα διευρύνεται η αγορά διεγερτικών τύπου αμφεταμίνης. Την ίδια στιγμή μόνο 1 στους 18 προβληματικούς χρήστες εντάσσεται σε πρόγραμμα θεραπείας, ποσοστό πολύ μικρότερο σε σχέση με άλλες περιοχές του κόσμου. Παράλληλα, η Αφρική εξακολουθεί να είναι η περιοχή με τη χαμηλότερη κατανάλωση οπιούχων αναλγητικών φαρμάκων για την ανακούφιση του πόνου, με αποτέλεσμα την αδυναμία πρόσβασης πολλών ασθενών, όπως οι καρκινοπαθείς σε αναλγητικά φάρμακα.
«Οι ανισότητες στην πρόσβαση σε ανακουφιστική φροντίδα συνεχίζουν να απασχολούν την Επιτροπή, γιατί παρόλο που η παγκόσμια προσφορά αναλγητικών φαρμάκων είναι αντίστοιχη με την παγκόσμια ζήτηση, ο κύριος όγκος της κατανάλωσής τους συνεχίζει να συγκεντρώνεται κυρίως
στις ανεπτυγμένες χώρες. Έτσι σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες άνθρωποι που υποφέρουν από σοβαρές ασθένειες, όπως ο καρκίνος δεν έχουν τη δυνατότητα να λάβουν αναλγητικά φάρμακα» υπογράμμισε ο κ. Γκιτάκος.
Ηρωίνη και αμφεταμίνη στην Ασία
Αυξημένη ζήτηση σε ηρωίνη και διεγερτικά τύπου αμφεταμίνης, καθώς και αύξηση της κατάχρησης φαρμακευτικών σκευασμάτων παρατηρείται και στην Ασία. Στο Αφγανιστάν μάλιστα η καλλιέργεια της οπιούχου παπαρούνας αυξήθηκε για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, ενώ μεγαλώνει και η σημασία της χώρας ως κέντρου παραγωγής ρητίνης της κάνναβης σε παγκόσμιο επίπεδο.
«Η χώρα παραμένει παγκόσμιο κέντρο παραγωγής ηρωίνης ενώ αυξάνεται η σημασία της και ως κέντρου παραγωγής ρητίνης της κάνναβης σε παγκόσμιο επίπεδο» υπογραμμίζει ο κ. Γκιτάκος.
Τέλος, η Ωκεανία είναι η μόνη περιοχή του κόσμου όπου παρατηρείται αύξηση των κατασχέσεων όλων των κύριων ειδών ναρκωτικών.
Η δράση του ΚΕΘΕΑ
Το ΚΕΘΕΑ με θεραπευτικές μονάδες σε 23 πόλεις και 18 σωφρονιστικά ιδρύματα, τα στοχεύει στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση της εξάρτησης και των προβλημάτων που τη συνοδεύουν αλλά και στην ισότιμη επανένταξη των ατόμων στην κοινωνία. Επίσης αποτελεί έναν από τους κύριους ελληνικούς φορείς πρόληψης και εκπαίδευσης επαγγελματιών, έρευνας και ενημέρωσης της κοινής γνώμης στον τομέα των εξαρτημένων.