Αντρέι Φιλάτοφ: Ο ολιγάρχης του σκακιού

Τέλη της δεκαετίας του 1980. Ενας νεαρός Ρώσος, γεννημένος στην Ουκρανία, φτάνει στην πόλη Κατοβίτσε της Πολωνίας, προκειμένου να παρακολουθήσει ένας διεθνές τουρνουά σκακιού. Το όνομά του είναι Αντρέι Φιλάτοφ και πρόκειται για έναν νεαρό, φιλόδοξο, αλλά άσημο σκακιστή. Εχει καταφέρει να εισαχθεί στην Ακαδημία Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού της Λευκορωσίας και ονειρεύεται μια επαγγελματική καριέρα διαιτητή σκακιού. Τα οικονομικά του είναι ιδιαίτερα πενιχρά. Η περίοδος της περεστρόικα στη Ρωσία είχε μειώσει την υποτροφία του σε μόλις τρία δολάρια τον μήνα.

Στις βαλίτσες που ετοίμασε για την Πολωνία κουβαλά σκακιστικά βιβλία και πάκους πυκνογραμμένων αναλύσεων. Οταν φτάνει στην πόλη μαζί με τους φίλους του, με έκπληξη διαπιστώνει ότι οι αποσκευές εκείνων είναι γεμάτες με φωτογραφικές μηχανές, μύλους του καφέ, ανεμιστήρες και κάθε άλλου είδους μικροσυσκευές. Τις είχαν αγοράσει σε ρούβλια και τις πουλούσαν τώρα στην Πολωνία σε δολάρια. Ηταν η πρώτη φορά που πέρασε από το μυαλό του ότι το σκάκι ίσως να μην ήταν τελικά η λύση για τον βιοπορισμό του. Εκείνος, βέβαια, δεν έμεινε στο εμπόριο μικροσυσκευών που στριμώχνονταν σε ταξιδιωτικά μπαγκάζια. Αντιθέτως, έστησε έναν κολοσσό στον τομέα των μεταφορών, μέσω του οποίου εκατομμύρια, βιομηχανικά κυρίως, προϊόντα διακινούνταν εντός και εκτός της Ρωσίας, διά ξηράς και διά θαλάσσης. Η χώρα άλλαζε και εκείνος άδραξε την ευκαιρία. Τα κατάφερε και σήμερα αποτελεί έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους στη Ρωσία. Οι παλιές αγάπες, όμως, δεν ξεχνιούνται.

«Πώς είναι δυνατόν η Μόσχα να μη διεκδικεί τη διοργάνωση του τελικού για τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή στο σκάκι;», ρωτούσε, πριν από περίπου δύο χρόνια, ο Αντρέι Φιλάτοφ, υψώνοντας τη φωνή του στον καλό φίλο του, ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια, τον ισραηλινό Grandmaster στο σκάκι, Μπόρις Γκέλφαντ. Ετσι η απόφαση πάρθηκε επάνω στην κουβέντα. Ο Φιλάτοφ δώρισε πέντε εκατομμύρια δολάρια προκειμένου η Ρωσία να φιλοξενήσει τον τελικό του 2012, ο οποίος και διεξήχθη ανάμεσα στον φίλο του Μπόρις Γκέλφαντ και στον ινδό παγκόσμιο πρωταθλητή Βισβανάθαν Ανάντ.

«Το 1935, στο Μουσείο Πούσκιν, ο Στάλιν διοργάνωσε ένα διεθνές τουρνουά σκακιού, θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να αναδείξει τη ρωσική κουλτούρα», τόνιζε χαρακτηριστικά εκείνη την εποχή. Φυσικά, ο Φιλάτοφ δεν ήθελε τίποτε λιγότερο για τον εαυτό του. Ετσι ο τελικός διοργανώθηκε στην περίφημη Πινακοθήκη Τρετιακόφ της Μόσχας, η οποία και φιλοξενεί πάνω από 170.000 έργα ρωσικής τέχνης.

Ηταν μια αναμενόμενη απόφαση για όσους γνώριζαν το πάθος του για την τέχνη. Ο ίδιος έχει ξεκινήσει μια σταυροφορία για την προώθηση της ρωσικής τέχνης ανά τον κόσμο, μέσω του ιδρύματος που δημιούργησε με την επωνυμία Filatov Family Art Fund. Σκοπός του οργανισμού είναι να επιστρέψει στη Ρωσία πίνακες, σκίτσα και αγάλματα που βρίσκονται στο εξωτερικό και ανήκουν στην περίοδο 1917-1991. Παράλληλα, το ίδρυμα προωθεί την προβολή της ρωσικής τέχνης του περασμένου αιώνα, διοργανώνοντας εκθέσεις με δανεισμό των έργων που ανήκουν στη συλλογή του. Μάλιστα, τον περασμένο Νοέμβριο το ίδρυμα απέκτησε έναν σπάνιο καμβά του ζωγράφου Αριστάρχ Λεντούλοβ.

Ο Φιλάτοφ φαίνεται να βρήκε λοιπόν τον τρόπο να συνενώσει τις δύο μεγάλες αγάπες του. «Πρόκειται για ένα εργαλείο που θα προωθήσει την ανάπτυξη των μουσείων, αλλά και του σκακιού ταυτοχρόνως. Για παράδειγμα, μέσω της online προβολής του αγώνα από την πινακοθήκη, άνθρωποι σε όλον τον κόσμο, όχι μόνο θα αναλύουν το παιχνίδι, αλλά θα μάθουν για τους καλλιτέχνες και τις τέχνες μας», δήλωνε χαρακτηριστικά το 2012 με αφορμή την οργάνωση του τελικού στη Μόσχα.

Πιστός στην ίδια γραμμή, διοργάνωσε την περασμένη άνοιξη και ένα τουρνουά στη μνήμη του ρώσου παγκόσμιου πρωταθλητή σκακιού του προηγούμενου αιώνα, Αλεξάντερ Αλιέχιν. Οι αγώνες πραγματοποιήθηκαν στους Κήπους του Κεραμεικού (Tuileries) δυτικά του Λούβρου, αλλά και στο Εθνικό Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης. Παράλληλα φρόντισε και για την αποκατάσταση της επιτύμβιας στήλης του Αλιέχιν στο Παρίσι. Φυσικά, ο κατάλογος των δραστηριοτήτων του γύρω από το σκάκι δεν σταματά εδώ. Ηδη από το 2001 διοργανώνει στην Ουκρανία παιδικό τουρνουά στη μνήμη του προσωπικού προπονητή του, Αλεξάντερ Βαλεριάνοβιτς Σινίτσιν. Είναι ενδεικτικό ότι μόλις πριν από έναν μήνα βραβεύτηκε στα βραβεία της αγγλόφωνης εφημερίδας «The Moscow Times» για τη συμμετοχή του στη δημιουργία του πρώτου τηλεοπτικού καναλιού αποκλειστικά για σκάκι.

Σήμερα, όπως έχει δηλώσει, δυστυχώς δεν διαθέτει καθόλου χρόνο για να εξασκείται στο αγαπημένο του παιχνίδι. Πάντως, το παιδικό του όνειρο για τη συμμετοχή σε έναν τελικό παγκοσμίου πρωταθλήματος τελικά εκπληρώθηκε. Μπορεί να μην ήταν παίκτης, αλλά ήταν ο σπόνσορας…

Ο Φιλάτοφ για τους περισσότερους αποτελεί μια κλασική περίπτωση ρώσου πατριώτη. Αλλωστε, αυτό είναι και το προφίλ που ο ίδιος φαίνεται να προωθεί στον υπέρτατο βαθμό για τον εαυτό του. «Η Ρωσία είναι μια χώρα που γνώρισε τον τρόμο και την ταπείνωση και όμως έπειτα από όλα αυτά σήκωσε κεφάλι», έχει δηλώσει χαρακτηριστικά για την πατρίδα του, ενώ δεν έκρυψε τον θαυμασμό του και στο πρόσωπο του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, σημειώνοντας χαρακτηριστικά ότι πρόκειται για την καλύτερη, αλλά και την πιο έξυπνη κυβέρνηση που γνώρισε η Ρωσία τα τελευταία 100 χρόνια. «Ο πρόεδρος Πούτιν έδωσε ξανά στη Ρωσία το κύρος της», έχει πει.

Φυσικά, πέρα από την ιδεολογική ταύτιση με το νέο ρωσικό ιδεώδες και στην πράξη όλες οι κινήσεις του διαπνέονται από έναν έντονο πατριωτικό χαρακτήρα: από την επισκευή μνημείων πεσόντων Σοβιετικών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι την αγορά, σχεδόν αποκλειστικά ρωσικών, έργων τέχνης.

«Ποτέ δεν ενδιαφέρθηκα να αγοράσω μια ποδοσφαιρική ομάδα» έχει πει. Θα μπορούσε, άραγε, να θεωρηθεί το αντίπαλο δέος του ρώσου μεγιστάνα Ρόμαν Αμπράμοβιτς, ιδιοκτήτη της βρετανικής ομάδας Τσέλσι, αλλά και «όψιμου» φιλότεχνου που δαπανά εκατομμύρια δολάρια για την αγορά ενός έργου του Φράνσις Μπέικον; Τα μεγέθη σαφώς δεν είναι συγκρίσιμα, τουλάχιστον προς το παρόν. Ο Αμπράμοβιτς αυτή τη στιγμή είναι ο 13ος πλουσιότερος άνθρωπος στη Ρωσία, ενώ ο Φιλάτοφ βρίσκεται μόλις στην 74η θέση, σύμφωνα με την πρόσφατη λίστα του περιοδικού «Forbes».

Αλλωστε και το προσωπικό προφίλ των δύο ανδρών απέχει παρασάγγας. Η ταραχώδης προσωπική ζωή του Αμπράμοβιτς δεν έχει καμία σχέση με τον πιστό και καλό οικογενειάρχη Φιλάτοφ. Πατέρας τριών παιδιών, στην ερώτηση αν καταφέρνει να ισορροπήσει επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις, παραπέμπει ρομαντικά στη σύζυγό του.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 12 Ιανουαρίου 2014