Ως σχετικά πρόσφατα ο στοχασμός περί δημοκρατίας βρισκόταν στον αστερισμό του Φράνσις Φουκουγιάμα: περισσότερο από την κατίσχυση της οικονομίας της αγοράς ή το πυροτέχνημα του «τέλους της Ιστορίας», η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού σήμαινε για τον αμερικανό πολιτικό επιστήμονα τον θρίαμβο της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Μια πλειάδα θεωρητικών τις επόμενες δεκαετίες ανέλαβαν να τελειοποιήσουν το σχήμα. Ο ευρωπαϊκός 20ός αιώνας έθεσε αντιμέτωπους τους δημοκρατικούς θεσμούς με ποικιλίες ολοκληρωτισμού από το περιθώριο του πολιτικού φάσματος: από αυτές φασισμός και ναζισμός εξέπνευσαν με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου τον Μάιο του 1945, ενώ ο κομμουνισμός ηττήθηκε ιδεολογικά τις παρατεταμένες δεκαετίες του Ψυχρού Πολέμου. Ετσι το 1989 συμβόλιζε την οριστική ολοκλήρωση ενός ευρέος ιστορικού κύκλου –η παρένθεση είχε κλείσει, η δημοκρατία είχε δικαιωθεί και λογιζόταν ως το φυσικό σύγχρονο πολίτευμα.
Οι βεβαιότητες ωστόσο υπάρχουν για να καταρρέουν. Αρχής γενομένης από την αμερικανική κρίση των στεγαστικών δανείων και πολύ πιο επιτακτικά μετά την κρίση χρέους της ευρωζώνης, την αποσταθεροποίηση των οικονομιών του Νότου, την κοινωνική αναταραχή και την άνοδο της Ακροδεξιάς, η συζήτηση περί των προϋποθέσεων, των προοπτικών και της λειτουργίας της δυτικής δημοκρατίας επανήλθε απότομα ως πεδίο διαλόγου στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Ο βρετανός ιστορικός του Πανεπιστημίου Κολούμπια Μαρκ Μαζάουερ επεσήμανε σε δύο άρθρα του εντός του 2013 για τους «Financial Times» και το «Prospect Magazine» την έκδοση ενός κύματος βιβλίων που ανιχνεύουν την παθολογία του πολιτεύματος σε τόσο διαφορετικά μεταξύ τους αίτια όσο η «εξέγερση» της μεσαίας τάξης, η αναποτελεσματική ηγεσία και η διάβρωση των πολιτικών θεσμών από τις επιταγές ενός αχαλίνωτου καπιταλισμού. Εξίσου ανόμοιες και οι θεραπείες που προκρίνονται: ο αναρχικός αμερικανός ανθρωπολόγος και ηγέτης του κινήματος «Occupy Wall Street» Ντέιβιντ Γκρέιμπερ βρίσκει το αντίδοτο στην αντικατάσταση της αντιπροσωπευτικής με θεσμούς συλλογικής κινητοποίησης και άμεσης δημοκρατίας και ο γάλλος ιστορικός Πιερ Ροζανβαλόν υπενθυμίζει την ανάγκη επιστροφής στην έννοια της ισότητας.
Τα εκδοτικά δεδομένα δείχνουν ότι η ανταλλαγή απόψεων μόνο να διευρυνθεί πρόκειται το 2014 –μια πρόχειρη ματιά στις διαθεσιμότητες του Amazon αποκαλύπτει δεκάδες βιβλία στη λίστα των «προσεχώς». Ανάμεσά τους, ανατομίες της τρέχουσας προβληματικής («The “New Normal”: Persistent Austerity, Declining Democracy and the Globalisation of Resistance» του Αλαν Νάσερ, εκδόσεις Pluto Press), χρηστικές εισαγωγικές («The People’s Government: An Introduction to Democracy» του Ντελ Ντίκσον, εκδόσεις Cambridge University Press), θεωρητικές τεκμηριώσεις σε επίπεδο θεσμών («Capitalism V. Democracy: Money in Politics and the Free Market Constitution» του Τίμοθι Κούνερ, εκδόσεις Stanford University Press). Εξίσου ενδεικτική για το ανανεωμένο ενδιαφέρον των ιστορικών και η επάνοδος του Μαρκ Μαζάουερ στον χώρο που είχε εκτενώς διερευνήσει στη «Σκοτεινή ήπειρο»: η πρόσφατα αναγγελθείσα διάλεξή του στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ για τον Μάρτιο του 2014 φέρει τον τίτλο «Φασισμός και Δημοκρατία σήμερα: Ποιες οι χρήσεις της μελέτης της Ιστορίας στην τρέχουσα κρίση;». Και εν όψει των ευρωεκλογών της ερχόμενης άνοιξης και της διάχυτης δυσθυμίας που διακατέχει το εκλογικό σώμα το ερώτημα καθίσταται κάτι παραπάνω από πρακτικό.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
