Είτε ως προορισμός μιας τολμηρής διαστημικής αποστολής είτε απλώς ως ένα ουράνιο σώμα που ασκεί μια ιδιαίτερη επίδραση στην καθημερινότητά μας, το φεγγάρι αποτέλεσε έναν σπάνιο καμβά για κινηματογραφική δημιουργία. Aπό εκεί, άλλωστε, από ένα ταξίδι στη Σελήνη, ξεκίνησαν όλα στη μεγάλη οθόνη.
Η μελωδική φωνή του Τόνι Μπένετ (ο οποίος, κατά τη γνώμη μου, ερμηνεύει καλύτερα το «Fly Μetothe Μoon» από τον Φρανκ Σινάτρα) ανέκαθεν μου δημιουργούσε την αίσθηση ότι η Σελήνη είναι το ιδανικό μέρος για διακοπές και ρομαντζάδα. Ισως και να είναι.
Κινηματογραφικά τουλάχιστον, το φεγγάρι ήταν πάντα το ιδανικό φόντο πανέμορφων εικόνων – και όχι απαραιτήτως καρτ ποστάλ. Εικόνων που χαράσσονται στη μνήμη και σε ακολουθούν εφ’ όρου ζωής. Ποτέ δεν θα ξεχάσουμε τον χαριτωμένο «Ε.Τ.» του Στίβεν Σπίλμπεργκ να σκαρφαλώνει στον ουρανό επάνω σε ένα ποδήλατο, με φόντο το φεγγάρι, εικόνα βγαλμένη, θαρρείς, από το θέατρο σκιών. Δεν θα ξεχάσουμε ούτε τον Γούντι Αλεν να κάθεται πλάι στην Νταϊάν Κίτον σε ένα παγκάκι και να απολαμβάνουν τη φεγγαροφώτιστη, ασπρόμαυρη βραδιά του «Μανχάταν». Θυμόμαστε ακόμη και σκηνές με το φεγγάρι από μέτριες ταινίες. Τον Μάρλον Μπράντο, φέρ’ ειπείν, που, λουσμένος στο φως του «Αυγουστιάτικου φεγγαριού», χοροπηδά εντελώς εκτός ρόλου, υποδυόμενος τον Γιαπωνέζο. Η λίστα ανάλογων σκηνών μοιάζει ατελείωτη μέσα στο σύμπαν του κινηματογράφου…
Μία από τις πρώτες εικόνες, άλλωστε, στην Ιστορία της έβδομης τέχνης είναι αυτή της Σελήνης στη μνημειώδη ταινία, διάρκειας 17 λεπτών, του Ζορζ Μελιές «Ταξίδι στο φεγγάρι» («Levoyagedanslalune»). Γυρισμένο το 1902, το φιλμ συνδύαζε με χαρακτηριστικό τρόπο την επιστημονική φαντασία του Ιουλίου Βερν με τα σύγχρονα θεατρικά στοιχεία (για παράδειγμα, η γυναικεία χορωδία των κατοίκων της Σελήνης), τον σουρεαλισμό και έναν καθησυχαστικό ανθρωπομορφισμό: σε χαρακτηριστική σκηνή της ταινίας βλέπουμε μια ρουκέτα να πέφτει στην επιφάνεια της Σελήνης και ένα δάκρυ να κυλά από το μάτι της…
Μια λεπτομερής αναδρομή στις χαρακτηριστικές «ταινίες φεγγαριού» δεν θα ήταν εφικτή μέσα από τις σελίδες ενός περιοδικού, αφού σε γενικές γραμμές μια πλήρης λίστα ξεπερνά τους 500 τίτλους. Μπορούμε, ωστόσο, να «μοιράσουμε» τις ταινίες φεγγαριού σε δύο βασικές κατηγορίες. Στις ταινίες φαντασίας ή επιστημονικής φαντασίας που έχουν ασχοληθεί με πραγματικά ή φανταστικά γεγονότα γύρω από την κατάκτηση της Σελήνης και σε εκείνες που αναφέρονται στη μυστηριακή, ανεξήγητη επιρροή της Σελήνης στους ανθρώπους (σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και οι ταινίες με τα τέρατα, με πιο πρόσφατο παράδειγμα το επιτυχημένο «Λυκόφως»).
Οι ταινίες της πρώτης κατηγορίας άρχισαν να ευδοκιμούν στη δεκαετία του 1950, την εποχή που η κατάκτηση του Διαστήματος είχε βρεθεί στην κορυφή των προτεραιοτήτων των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ενωσης, των δύο τότε υπερδυνάμεων της υφηλίου. Πλανήτες όπως ο Αρης, ο Κρόνος, η Αφροδίτη και βεβαίως η Σελήνη αποτέλεσαν τόπους όπου εκτυλίχθηκαν απίστευτα σενάρια σε δεκάδες δευτεροκλασάτες ταινίες (ή και τηλεοπτικές σειρές, όπως η «Ζώνη του λυκόφωτος») που σήμερα τις βλέπουμε (όποτε και αν) με γλυκιά νοσταλγία για τη χαριτωμένη αφέλειά τους.
Δεκαεννέα χρόνια, λοιπόν, προτού ο Νιλ Αρμστρονγκ, ο Μπαζ Ολντριν και ο Μάικλ Κόλινς προσγειωθούν στη Σελήνη, σκηνοθέτες του Χόλιγουντ όπως ο Ερβινγκ Πίτσελ, ο Εντουαρντ Μπερντς και Φρεντ Γουίλκοξ προσπαθούσαν να προβλέψουν το ταξίδι του ανθρώπου στο Διάστημα και πιο συγκεκριμένα στο φεγγάρι. Το «Απ’ τη Γη στη Σελήνη» («DestinationMoon», 1950) του Πίτσελ, για παράδειγμα, είναι ένας συνδυασμός επιστημονικής ακρίβειας, παραμυθιού και ψυχροπολεμικής προπαγάνδας, αφού καταπιάνεται με την αποστολή εξερεύνησης του φεγγαριού από μια ομάδα αμερικανών αστροναυτών, η οποία θα πρέπει να προσσεληνωθεί πριν από τους «κακούς» Ρώσους. Οι αστροναύτες κατορθώνουν να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους, αλλά το πρόβλημα που προκύπτει είναι η έλλειψη καυσίμων για την επιστροφή… Ολα αυτά τα b-movies του ’50 επηρέασαν πολλούς σκηνοθέτες που τα πρωτοείδαν έφηβοι και αργότερα τα τίμησαν με δικές τους ταινίες. Το «Σκοτεινό αστέρι» («DarkStar», 1970) του Τζον Κάρπεντερ και οι «Αμαζόνες της νύχτας» («AmazonWomenontheMoon», 1987) που συσκηνοθέτησαν αρκετοί (ανάμεσά τους ο Τζο Ντάντε και ο Τζον Λάντις) είναι μερικά από αυτά τα hommages.
Μια ωριμότερη εκδοχή του «Απ’ τη Γη στη Σελήνη» γυρίστηκε το 1968 από τον Ρόμπερτ Ολτμαν. Στους «Κυρίαρχους του Διαστήματος» («Countdown»), που διαφημίστηκε ως «η ταινία που τοποθετεί τον άνθρωπο στη Σελήνη», σεναριακός πυρήνας είναι και πάλι ο ανταγωνισμός Σοβιετικών – Αμερικανών. Ενας αμερικανός αστροναύτης (Τζέιμς Κάαν) επρόκειτο να σταλεί στη Σελήνη όπου θα παραμείνει για έναν ολόκληρο χρόνο προτού τον παραλάβει μια επόμενη διαστημική αποστολή. Τα δεδομένα ανατρέπονται, όμως, όταν γίνεται αντιληπτό ότι οι Ρώσοι έχουν ήδη ανάψει τις μηχανές του δικού τους διαστημόπλοιου, με τον ίδιο προορισμό…
Το στοιχείο της περιπέτειας ήταν μέρος της φιλοσοφίας των περισσότερων από αυτές τις ταινίες, οι οποίες όμως φάνηκαν παρωχημένες όταν έκανε την εμφάνισή της το «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, η πρώτη ταινία στην Ιστορία του κινηματογράφου που αντιμετώπισε με σοβαρότητα την επιστημονική φαντασία. Αξίζει να σημειωθεί, όμως, ότι τόσο η ταινία του Ολτμαν όσο και αυτή του Κιούμπρικ προβλήθηκαν το 1968, δηλαδή μία χρονιά πριν από την ιστορική αποστολή του «Απόλλων 11» στη Σελήνη. Το Χόλιγουντ είχε ήδη αρχίσει να αφουγκράζεται το γαλαξιακό μέλλον και η επιστημονική φαντασία αποκτούσε γερά θεμέλια.
«Hοuston, we’vegotaproblem»: Η φράση του αστροναύτη Τζιμ Λόβελ προς το προσωπικό του Κέντρου Ελέγχου της NASA έμεινε στην Ιστορία, όταν ως κυβερνήτης του «Απόλλων 13» εντόπισε μια σοβαρή βλάβη στις μηχανές του διαστημοπλοίου του, η οποία παρ’ ολίγον να αποβεί μοιραία για τον ίδιο και το πλήρωμά του. Τα λάθη δεν έλειψαν την εποχή που ο άνθρωπος αγωνιούσε να πατήσει το πόδι του στη Σελήνη. Σε ένα από αυτά επανήλθε ο Ρον Χάουαρντ το 1993 με το «Aπόλλων 13», σκηνοθετώντας με ακρίβεια το αποτυχημένο διαστημικό ταξίδι.
Οι αποστολές στο φεγγάρι δεν έπαψαν να επανέρχονται στον κινηματογράφο ακόμη και όταν η Σελήνη έγινε «oldnews», αφού ο ανθρώπινος νους είχε πια στις προτεραιότητές του πλανήτες ακόμη πιο μακρινούς. Ως ένας από τους τέσσερις «Καουμπόηδες του Διαστήματος» του Κλιντ Ιστγουντ, ο Τόμι Λι Τζόουνς, πριν από ακριβώς δέκα χρόνια, είχε βρεθεί στο φεγγάρι δίπλα στη σημαία του Αρμστρονγκ, ενώ εφέτος αίσθηση έχει ήδη προκαλέσει το «Moon», η πρώτη ταινία του Ντάνκαν Τζόουνς (γιου του Ντέιβιντ Μπάουι) με τον Σαμ Ρόκγουελ στον ρόλο ενός αστροναύτη.
Στην κατηγορία των τεράτων, τίτλοι και ήρωες μιλούν από μόνοι τους («λυκάνθρωπος», «βρικόλακας» κ.ο.κ.), ενώ το θεματικό πεδίο διευρύνεται με τις ταινίες που επιχειρούν να εξετάσουν το μυστήριο που κρύβεται πίσω από την αλλόκοτη επίδραση του φεγγαριού στην καθημερινότητά μας. Μία από τις πιο ανώδυνες αλλά και τις πιο γνωστές ταινίες αυτής της κατηγορίας είναι το «Κάτω από τη λάμψη του φεγγαριού» («Moonstruck», 1987), όπου κάτι φαίνεται ότι τρέχει ανάμεσα στη Σερ και στη Σελήνη που τη «χτυπά» και της ανοίγει την πόρτα του έρωτα. Αντιθέτως, μία από τις πιο επώδυνες είναι το «Φεγγάρι» («Laluna», 1979) του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, όπου κυριολεκτικά σε πιάνει απελπισία με το δράμα που βιώνει η κεντρική ηρωίδα εξαιτίας του ναρκομανούς γιου της.
Στον «Φεγγαροχτυπημένο» και στην «Αρρώστια του φεγγαριού», δύο από τα έξι επεισόδια της βραβευμένης σπονδυλωτής ταινίας «Χάος» («Kaos», 1984) των αδελφών Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι (από διηγήματα του Λουίτζι Πιραντέλο), κοινός παρονομαστής είναι η μυστηριώδης επίδραση που ασκεί το φεγγάρι σε κάποιους κατοίκους της Σικελίας. Και καθ’ όλη τη διάρκεια της «Φωνής του φεγγαριού» («Lavocedellaluna», 1989), κύκνειου άσματος του Φεντερίκο Φελίνι, βλέπουμε τους πρωταγωνιστές να συνομιλούν με το φεγγάρι, να συλλογίζονται μαζί του ή να αφιερώνουν καντάδες. Τι να είναι το φεγγάρι; Για άλλους είναι κατάρα, άλλοι το βρίσκουν μαγικό, κάποιοι το θεωρούν πηγή μυστηρίου.
Κάποιοι βρίσκουν σε αυτό το στοιχείο της απόλυτης θηλυκότητας που υποκινεί το ερωτικό πάθος. Οπως ο Τζέιμς Στιούαρτ στην «Υπέροχη ζωή» («It’ saWonderfulLife», 1939) του Φρανκ Κάπρα: Προτείνει στην Τζιν Αρθουρ να της κατεβάσει με λάσο το φεγγάρι για να της το δώσει να το καταπιεί, ώστε να χρυσίσουν οι άκρες των δαχτύλων και των μαλλιών της…
Δημοσιεύθηκε στο BHMagazino, τεύχος 457, σελ. 92-96, 19/07/2009.
