Είχε κατέβει στην Κρήτη γιατί ο φίλος του, που ήταν προπονητής σε σύλλογο της Δ’ Εθνικής κατηγορίας, κινδύνευε όχι μόνο να χάσει τη θέση του, αφού η ομάδα πήγαινε χάλια, αλλά να χάσει και άλλα, πιο ακριβά πράγματα, γιατί κι εκεί δεν αστειεύονται. Εφτιαξε λοιπόν ένα υπόδειγμα προπόνησης για να αναπτύξει την ειδική αντοχή των ποδοσφαιριστών και καθόταν τώρα στην ξύλινη εξέδρα για να δει τι θα γινόταν στον κρίσιμο αγώνα με μια γειτονική ομάδα όπου συνήθως έπεφταν και πιστολιές από τους δυσαρεστημένους οπαδούς. Στο πρώτο ημίχρονο οι δικοί του έχαναν 2-0. Οι φίλαθλοι είχαν αγανακτήσει. Φώναζαν και απειλούσαν. Ηταν ασυνήθιστος και είχε τρομάξει. Αρχίζοντας όμως το δεύτερο ημίχρονο έγινε ένα «θαύμα»! Σχεδόν ανά επτά λεπτά η ομάδα του έβαζε γκολ. Κέρδισαν 5-2 και σώθηκαν, τουλάχιστον ο προπονητής και ο φίλος του. Οι φίλαθλοι που πριν από 45 λεπτά γιουχάιζαν, μετά χειροκροτούσαν ενθουσιασμένοι και παινεύονταν «η ομάδα μας ανέβηκε στο ημίχρονο».


Οι απαιτήσεις των θεατών, που πλέον δέχονται κάθε εβδομάδα στο σπίτι τους την επίσκεψη, έστω και τηλεοπτική, παικτών όπως ο Ροναλντίνιο, ο Ντρογκμπά ή ο Ραούλ είναι μαζί υπεράνθρωπες και απάνθρωπες, ακόμη και σε ένα επαρχιακό γήπεδο. Οι παίκτες πριν από το 1980 δεν είχαν την ανάγκη υποστήριξης που έχουν οι σύγχρονοι. Το επίπεδο προπονητικής και αγωνιστικής επιβάρυνσης ήταν σε φυσιολογικά επίπεδα για το σώμα. Αυτή η υπερέκθεση του ποδοσφαιρικού εμπορεύματος από την τηλεόραση δεν άφησε ανέπαφη τη φυσιογνωμία του αγώνα. Οι δυνάμεις, οι ταχύτητες και ο ρυθμός στο ποδόσφαιρο του τώρα είναι ασύλληπτες για τους παίκτες του ’50 και του ’60. Βέβαια τα μέσα και οι μέθοδοι προπόνησης βελτιώνονται εξαιτίας της ανάπτυξης των αθλητικών επιστημών. «Με τη βοήθειά τους η δύναμη, η αντοχή, η ταχύτητα, η επιδεξιότητα δέχονται την «επεξεργασία» και γίνονται ποδόσφαιρο, όλα έχουν γίνει μετρήσιμα» λέει ο συνομιλητής μου, που το επάγγελμά του χαρακτηρίζεται από τον κάπως μυστηριώδη για τους ασχέτους τίτλο: μεθοδολόγος. Ο Βελισσάριος Μάμουλας έχει σπουδάσει στο ΤΕΦΑ Αθήνας, έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στη Γαλλία, ασχολείται με την αθλητική έρευνα και μας βοηθάει να καταλάβουμε πόσο κάποιες μετρήσεις και οι αριθμοί που τις αντιπροσωπεύουν μπορούν να βοηθήσουν στο να δουλεύει καλά η ομάδα.


Κάποιος να την προσέχει


Μας αναθέτουν λοιπόν σήμερα, κύριε Μάμουλα, να φτιάξουμε και να συντηρήσουμε μια ομάδα ποδοσφαίρου για την επόμενη χρονιά. Τι κάνουμε; Ποιοι θα είναι οι φύλακες-άγγελοί της, δηλαδή ποια θα είναι η ομάδα που θα προσέχει την ομάδα;


«Μπροστά από τον προπονητή υπάρχει μια ομάδα. Οι παίκτες. Πίσω από τον προπονητή στέκεται και εργάζεται αδιάκοπα μια άλλη ομάδα, οι αθλητικοί επιστήμονες. Ο εργοφυσιολόγος, ο φυσίατρος, ο αθλητίατρος, ο βιο-μηχανικός, ο διαιτολόγος, ο ψυχολόγος και ο ενορχηστρωτής όλων αυτών των συνεργατών, ο υπεύθυνος σχεδιασμού της προπόνησης, ο μεθοδολόγος. Αυτό είναι ένα τυπικό μοντέλο επιστημονικής υποστήριξης μιας ομάδας». Ναι, αλλά μην ψάχνετε άδικα σε όλες τις ομάδες της ελληνικής Σούπερ Λίγκα να τους βρείτε όλους αυτούς. Στη «δική μας» πάντως θα υπάρχουν.


Θα γίνει άραγε και καλή προετοιμασία; Μερικοί οπαδοί όλον το χειμώνα πιστεύουν ότι η ομάδα τους δεν πάει καλά γιατί δεν έκανε καλή προετοιμασία το καλοκαίρι. Μέγα λάθος αυτό, όπως λέει ο μεθοδολόγος: «Στη σύγχρονη φιλοσοφία της προπονητικής του ποδοσφαίρου η προετοιμασία των ποδοσφαιριστών διεξάγεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Διότι μια ομάδα δεν γίνεται να οργανωθεί και να σχηματιστεί μέσα σε δύο μήνες. Για παράδειγμα η αερόβια ικανότητα και η δύναμη δεν μπορούν να βελτιωθούν παρά ελάχιστα μέσα σε διάστημα δύο μηνών. Συνεπώς οι κινητικές ικανότητες των αθλητών πρέπει να καλλιεργούνται είτε βρίσκονται σε περίοδο αγωνιστική είτε όχι». Το καλοκαίρι οι ομάδες ασχολούνται με τη Γενική Φυσική Προετοιμασία διότι η καλοκαιρινή περίοδος είναι η ιδανικότερη για πειραματισμούς, για δοκιμές πλάνων, αυτό που συνηθίζεται να αποκαλείται μοντάρισμα. Το δέσιμο όμως την ομάδας είναι μια πολύ μακροχρόνια διαδικασία. Χρειάζονται όχι δύο – τρία καλοκαίρια προετοιμασίας, αλλά τρία – τέσσερα πρωταθλήματα και εκατοντάδες ώρες ειδικής προετοιμασίας για να μπορέσουν οι 18 παίκτες να λειτουργήσουν σαν ένα σώμα μέσα στο γήπεδο. Γι’ αυτό και το θέμα «μεταγραφές» δεν μπορεί να είναι δουλειά, απόλαυση ή χόμπι του προέδρου της ομάδας.


Μεταγραφές, ο μεγάλος καημός


Οι οπαδοί πάντα απαιτούν τον ερχομό νέων παικτών και εκστασιάζονται όταν αυτό συμβαίνει. Οσο πιο διάσημοι τόσο καλύτερα, σκέπτονται. Τι γνώμη έχουν όμως οι φύλακες-άγγελοι; Γι’ αυτούς μπορεί να μην ισχύει το ίδιο, γιατί είναι εκείνοι που έχουν καταρτίσει το «κινητικό προφίλ» της ομάδας. Ενας λίγο παράξενος όρος για κάτι πολύ λογικό: κάθε καινούργιος παίκτης πρέπει να ταιριάζει ακριβώς σαν χαρτονάκι στο μισοφτιαγμένο παζλ που έχει αρχίσει να χτίζεται με την υπόλοιπη ομάδα. Γι’ αυτό έχουν παρακολουθήσει πράγματα που ο μέσος θεατής δεν έχει καν τη δυνατότητα να δει: Πόσες φορές δίνει συνολικά ο υπό μεταγραφή παίκτης την μπάλα δεξιά και πόσες αριστερά μέσα σε έναν αγώνα; Είναι δεξιόφθαλμος ή αριστερόφθαλμος, παρουσιάζει δηλαδή τη λεγόμενη πλευρίωση και έχει την τάση να παίζει πιο πολύ με όσους βρίσκονται στη μια πλευρά του γηπέδου; Αν είναι εξτρέμ, παίζει δηλαδή στα άκρα, αυτό έχει μεγάλη σημασία. Ποια είναι η κινητική του ευφυΐα, δηλαδή να λύνει προβλήματα σε καθεστώς πίεσης;


Ψιλά γράμματα για τις περισσότερες ελληνικές ομάδες ίσως. Συνήθως έρχεται ο καινούργιος, ο κ. Χ, και λίγο προτού υπογράψει το συμβόλαιο, σε ένα πρωί περνάει από μετρήσεις για να βγει στην εφημερίδα την άλλη ημέρα η πασίγνωστη και φθαρμένη φράση: Ταύρος ο Χ. Ετσι στην Ελλάδα η σύνθεση της ομάδας αλλάζει τρομακτικά λόγω των μεταγραφών. Κάποιοι παίκτες δηλαδή έρχονται και κάποιοι φεύγουν σχεδόν ανεξέλεγκτα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διαταράσσεται το τεχνικοτακτικό προφίλ της ομάδας. Κλασικό παράδειγμα είναι ο Παναθηναϊκός, όπου μετά την αποκαλούμενη ομάδα της Ριζούπολης ακολούθησε ένα μεγάλο εύρος μεταγραφών για να δημιουργηθεί τελικά ένα τεχνικοτακτικό χάος. Αλλά στη «δική» μας ομάδα δεν έχει τέτοια και έτσι μετά τις σωστές μεταγραφές και την προετοιμασία μπαίνουμε στους αγώνες χωρίς να χάνουμε από τα… χαρτιά μας και τον παραμικρό χτύπο της καρδιάς κάθε παίκτη.


Πληροφοριοδότης εν δράσει


Θα δημιουργηθούν πρωτόκολλα παρακολούθησης για κάθε παίκτη σε κάθε του εμφάνιση, αγώνα αλλά και προπόνηση. Οσο κι αν φαίνεται εξωπραγματικό, πρέπει να παίρνουμε την πίεση πριν και μετά την προπόνηση, να μετριέται η καρδιακή συχνότητα, να είναι γνωστό το οριακό βάρος κάθε παίκτη, δηλαδή το χαμηλότερο βάρος που μπορεί να φθάσει χωρίς να μειωθεί η απόδοσή του, και να γίνονται ακριβείς μετρήσεις σε μυϊκές ομάδες. Γιατί, για παράδειγμα, ο τετρακέφαλος και ο δικέφαλος λειτουργούν ανταγωνιστικά, και όταν υπερεξασκείς τον έναν μπορεί να ατροφήσει ο άλλος και ο παίκτης τραυματίζεται χωρίς να καταλάβει καν τι φταίει. Και αν ακόμη οι παράγοντες της ομάδας επιμένουν να βλέπουν τον παίκτη σαν μηχανή, πρέπει τότε να τον μεταχειρίζονται και σαν μηχανή που χαλάει εύκολα χωρίς την κατάλληλη συντήρηση. Ετσι μέσα στις πολλές καταγραφές πρέπει να είναι η διεγερσιμότητα των μυών, η ελευθερία στην κίνηση των αρθρώσεων, η ψυχοκινητική ετοιμότητά του, ενώ και ο προσδιορισμός του προφίλ προσωπικότητας του ποδοσφαιριστή είναι εξίσου σημαντικός.


Εναν αθλητή δεν φτάνει μόνο να τον προετοιμάσεις σωματικά για να αποδώσει. Ο προπονητής, γνωρίζοντας την προσωπικότητα του αθλητή, μπορεί να τον διαχειριστεί, αλλά πόσες ομάδες εδώ έχουν καν ψυχολόγο; Ολοι κοιτάζουν τον παίκτη στα… πόδια. Αλλά και εκεί, στη λεγόμενη ειδική προετοιμασία, μέσα στην εβδομάδα τα πράγματα δεν είναι απλά. Κατά τον κ. Μάμουλα: «Η ειδική προετοιμασία είναι η σπουδαιότερη δουλειά της προπονητικής. Ενας παίκτης μπορεί να έχει άριστη φυσική κατάσταση, αλλά να μην έχει αντοχή στο ποδόσφαιρο. Ο ποδοσφαιριστής στην ώρα του αγώνα τρέχει με έναν ιδιόμορφο τρόπο. Πέντε δευτερόλεπτα τρέχει σαν σίφουνας και ανεβάζει τους παλμούς του στους 220 ανά λεπτό. Οταν τελειώνει η εμπλοκή του στη φάση, περπατά για 20-30 δευτερόλεπτα και η καρδιακή του συχνότητα επανέρχεται στους 130-140 παλμούς». Ετσι εξηγείται και η νίκη εκείνης της ομάδας στην Κρήτη. Φτιάχτηκε ένα μοντέλο προπόνησης για την ανάπτυξη της ειδικής αντοχής των ποδοσφαιριστών και ο αγώνας απέκτησε έναν ρυθμό όπου οι παίκτες της νικήτριας ήταν σε θέση για πέντε δευτερόλεπτα να φουλάρουν τις μηχανές και για 20 δευτερόλεπτα να τρέχουν χαλαρά και να ξεκουράζονται! Αυτόν τον ρυθμό οι άλλοι δεν μπόρεσαν να τον ακολουθήσουν ως το τέλος.


Εννοείται ότι ένας «πληροφοριοδότης» παρακολουθεί κάθε παίκτη ως τη στιγμή που μπαίνει στον αγώνα. Γίνεται δηλαδή συνέχεια έλεγχος της λειτουργικής ικανότητας των ποδοσφαιριστών. Αρτηριακή πίεση και καρδιακή συχνότητα σε ηρεμία αξιολογούνται, δίνοντας πληροφορίες στον προπονητή για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάθε παίκτης και για την απόδοση που μπορεί να περιμένει. Οσο για το μέλλον ήδη σε ξένες ομάδες δοκιμάζονται τρομερές καινοτομίες, όπως οι εγχύσεις κυττάρων, που μας κάνουν να φοβόμαστε ότι οι παίκτες θα θυμίζουν ρόμποκοπ. Πρόκειται για μια καινούργια μέθοδο που βρίσκεται στα σπάργανα και αφορά την επούλωση βλαβών σημαντικών οργάνων του σώματος, η οποία στηρίζεται στην ανάπλαση των κυττάρων. Χρησιμοποιείται για παράδειγμα στην καρδιολογία για τη θεραπεία του εμφράγματος. Το έμφραγμα προσβάλλει ένα μέρος του μυϊκού ιστού της καρδιάς που χάνει την ικανότητα να διεγείρεται ηλεκτρικά. Με την έγχυση βλαστικών κυττάρων η περιοχή του εμφράγματος αναπλάθεται, αναδημιουργείται. Η τεχνολογία της έγχυσης των κυττάρων βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο και ασφαλώς δεν περιορίζεται μόνο σε επουλώσεις εμφραγμάτων. Τραυματισμοί όπως χρόνιες τενοντίτιδες ή μυϊκές δυσλειτουργίες, που ως σήμερα ήταν αξεπέραστες και οδηγούσαν τους αθλητές σε πρώιμη συνταξιοδότηση, θα αντιμετωπίζονται σαν απλά κρυολογήματα!


Οταν σβήνουν τα φώτα


Μετά το τέλος κάθε αγώνα πρέπει και πάλι να γίνονται μετρήσεις. Μια σταγόνα αίμα από το δάχτυλο του παίκτη αποτελεί ένα βιβλίο πληροφοριών που μπορούν να κάνουν την επόμενη προπόνηση πιο εύστοχη. Με τις εξετάσεις αίματος παρακολουθείται με ακρίβεια η επίδραση της προπόνησης αλλά και του αγώνα στους αθλητές και καθορίζεται η επιβάρυνση και η διατροφική τους υποστήριξη. Ολα τα στοιχεία που χρειάζεται η προπονητική ομάδα τα βρίσκει στο κορμί του αθλητή, γιατί αυτό είναι η πραγματική βιντεοκασέτα του αγώνα. Αλλά και ο προπονητής πρέπει να έχει γνώσεις εργοφυσιολογίας, διαφορετικά δεν είναι προπονητής και – το χειρότερο – δεν μπορεί να συνεννοηθεί με τον εργοφυσιολόγο, έναν εξειδικευμένο επιστήμονα, που παρακολουθεί τους μηχανισμούς παραγωγής ενέργειας των παικτών και είναι ο μηχανικός της ομάδας.


Πολλοί προπονητές εδώ στην Ελλάδα κατηγορούνται ότι σχεδιάζουν την προπόνηση της ομάδας τους με ελάχιστο υλικό πληροφοριών. Και εργάζονται χωρίς επαρκή επιστημονική πληροφόρηση. Ετσι, ενώ θα μπορούσαν να προβλέψουν ότι έρχεται ένας μυϊκός τραυματισμός, δεν το κάνουν. Δεν τους νοιάζει άραγε το ότι σε μια άρθρωση, όπου υπάρχουν από τη μια οι μύες που κάμπτουν και από την άλλη οι μύες που εκτείνουν, όταν έχουν γυμναστεί ασύμμετρα είναι μια κραυγή ότι αναμένεται να προκληθεί μια γερή θλάση έπειτα από ένα σουτ, σε ένα σπριντ, σε ένα άλμα; Οι μυϊκοί τραυματισμοί, εκτός εκείνων που προκαλούνται από χτύπημα, είναι προβλέψιμοι όταν οφείλονται σε έλλειψη προθέρμανσης, στην κόπωση, σε μειωμένη νευρομυϊκή συναρμογή, στην ασύμμετρη γυμναστική κατάσταση των ανταγωνιστικών μυών και στη λάθος τεχνική. Με τη συσκευή CYBEX, που χρησιμοποιείται και ως μέσο προπόνησης και ως μέσο εργομέτρησης, γίνεται και ο έλεγχος της πιθανής ασύμμετρης γυμναστικής κατάστασης καμπτήρων – εκτεινόντων μυών που προκαλεί συνήθως η εξειδικευμένη και σκληρή προπόνηση των ποδοσφαιριστών στην οκτάμηνη αγνωστική περίοδο. Δυστυχώς όμως οι περισσότεροι προπονητές προσαρμόζονται στο επίπεδο και στη λογική των ομάδων στις οποίες εργάζονται, οι οποίες θέλουν αποτέλεσμα γρήγορα και τσάμπα. Θέλουν «γκολ από τα αποδυτήρια», όπως λέγονται στην ποδοσφαιρική αργκό τα γκολ που μπαίνουν στα πρώτα λεπτά, χωρίς όμως να έχουν δουλέψει όσο πρέπει στα προπονητήρια.


Ο ποδοσφαιριστής αξιολογείται ιατρικά, εργομετρικά, ψυχοκινητικά, ψυχολογικά, τεχνικά και αγωνιστικά. Η ιατρική εξέταση περιλαμβάνει τον έλεγχο του ερειστικού συστήματος (δηλαδή εκεί όπου όλο το σώμα στηρίζεται) και του μυϊκού συστήματος, αλλά εξετάζει επίσης την ελευθερία κίνησης των αρθρώσεων και τις σχέσεις μεταξύ ανταγωνιστικών μυών, ενώ προχωρεί και στον εντοπισμό βλαβών του κινητικού συστήματος.


Στην εργομετρική εξέταση προσδιορίζονται:


* Η αερόβια ικανότητα, η οποία εκφράζει την καρδιοαναπνευστική αντοχή και ορίζεται ως η ικανή εκτέλεση ενός μακροχρόνιου σε διάρκεια, αλλά υπομέγιστου σε ένταση, έργου κάτω από ένα επαρκές ενεργειακό ισοζύγιο Ο2 μεταξύ πρόσληψης και κατανάλωσής του.


* Η αναερόβια ικανότητα που εκφράζει την ικανότητα εκτέλεσης ενός σύντομου σε διάρκεια, αλλά μέγιστου σε ένταση, έργου κάτω από συνθήκες έλλειψης Ο2.


* Ενα πλήθος άλλων παραμέτρων που εκφράζουν το επίπεδο της αθλητικής προετοιμασίας και ετοιμότητας των αθλητών, όπως ο πνευμονικός αερισμός (VE), ο όγκος οξυγόνου (VO2), ο όγκος διοξειδίου του άνθρακα (VCO2), το αναπνευστικό πηλίκο (RQ), η καρδιακή συχνότητα, η ενεργειακή οικονομία (VO2 σε δεδομένη ταχύτητα ή επιβάρυνση) και το αναερόβιο κατώφλι.


Το ψυχοκινητικό προφίλ του παίκτη είναι μια ακριβής καταγραφή παραμέτρων που καθορίζουν την κινητική συμπεριφορά, το τι μπορεί να κάνει ένας παίκτης στο γήπεδο και κυρίως πώς. Τέτοιες παράμετροι είναι η ταχύτητα αντίδρασης, ο βαθμός αυτοσυγκέντρωσης, ο βαθμός θέλησης, η αντίληψη ισορροπίας, ο βαθμός αντίστασης στο στρες, η πλευρίωση κ.ά. Διότι έχει καθοριστική σημασία, για παράδειγμα, αν ο παίκτης που αγωνίζεται στη θέση του δεξιού εξτρέμ είναι δεξιόφθαλμος ή αριστερόφθαλμος…