Η πρόταση για διεξαγωγή δημοψηφίσματος σχετικά με την αναθεώρηση ή μη του άρθρου 16 του Συντάγματος (με σκοπό την κατάργηση της συνταγματικής απαγόρευσης ιδιωτικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων) διατυπώθηκε προφανώς στο πλαίσιο της προσπάθειας του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης να βρει τρόπο διαφυγής από τις διαφωνίες στο εσωτερικό του για το θέμα αυτό. Δεν εκτιμήθηκε ωστόσο, όπως όφειλε, η συνταγματική παράμετρος του ζητήματος.
Το άρθρο 44 παρ. 2 του Συντάγματος επιτρέπει την προκήρυξη δημοψηφίσματος για κρίσιμα εθνικά θέματα ή για ψηφισμένα νομοσχέδια που ρυθμίζουν σοβαρό κοινωνικό ζήτημα. Νομοσχέδιο για αναθεώρηση συνταγματικής διάταξης είναι βέβαια αδιανόητο και συνεπώς το μόνο που θα μπορούσε να σκεφθεί κανείς είναι η υπαγωγή της αναθεώρησης στην έννοια του «κρίσιμου εθνικού θέματος». Είναι γεγονός ότι η ίδρυση μη κρατικών ΑΕΙ έχει μείζονα σημασία για όλο το εκπαιδευτικό μας σύστημα και επομένως δεν θα αποκλειόταν, εκ πρώτης όψεως, η θεώρησή της ως κρίσιμου εθνικού θέματος.
Η διαδικασία αναθεώρησης ρυθμίζεται όμως ρητά και αποκλειστικά από το άρθρο 110, παρ. 2 ως 5, του Συντάγματος. Η αναγόρευση της αναθεώρησης οποιασδήποτε συνταγματικής διάταξης σε «κρίσιμο εθνικό θέμα», ώστε να καταστεί αυτή αντικείμενο δημοψηφίσματος, θα αποτελούσε καταστρατήγηση της διαδικασίας αυτής (βλ. Ε. Βενιζέλου, Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου, 1991, σελ. 273 επ., Κ. Χρυσόγονου, Συνταγματικό Δίκαιο, 2003, σελ. 415). Η συμμετοχή του κυρίαρχου λαού στην τελευταία προβλέπεται ειδικά και περιοριστικά στις παρ. 3 και 4 του άρθρου 110 Συντ., αφού αυτός εκλέγει την αναθεωρητική Βουλή, που αποφασίζει τελικά για το περιεχόμενο των συνταγματικών διατάξεων, την ανάγκη αναθεώρησης των οποίων διαπίστωσε η προηγούμενη Βουλή. Η «υπέρβαση» του άρθρου 110 Συντ., ώστε να εισαχθεί εκ πλαγίου μια παράλληλη, δημοψηφισματική αναθεωρητική διαδικασία, εγκυμονεί ανυπολόγιστους κινδύνους. Η επίκληση της άμεσης έκφρασης της λαϊκής βούλησης θα μπορούσε τότε να χρησιμοποιηθεί ως ισχυρό πολιτικό επιχείρημα για να θιγούν ακόμη και μη αναθεωρητέες διατάξεις, όπως π.χ. αυτές που καθορίζουν τη βάση και τη μορφή του πολιτεύματος. Επομένως η διεξαγωγή δημοψηφίσματος με θέμα την αναθεώρηση ή μη του άρθρου 16 του Συντάγματος (ή οποιασδήποτε άλλης συνταγματικής διάταξης) είναι συνταγματικά ανεπίτρεπτη.
Ο κ. Κώστας Χρυσόγονος είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
