Δεν είναι μόνο η ασθένεια των γαλαζοαίματων (που λανσάρισαν σε κιτρινόχροα πρωτοσέλιδα η αδικοχαμένη Νταϊάνα της Ουαλίας και πιο πρόσφατα η Βικτόρια της Σουηδίας). Ούτε μόνο των ροκάδων (η Κάρεν Κάρπεντερ υπέκυψε σε αυτήν πριν από 15 ακριβώς χρόνια). Πάνω από 1.000 γυναίκες πεθαίνουν κάθε χρόνο από ψυχογενή ανορεξία σε έναν φαστ φουντ πλανήτη όπου οι θερμιδομετρητές χρίζονται ευαγγέλια. Ποια τα αίτια και ποια τα συμπτώματα; Υπάρχουν πιθανότητες θεραπείας;
«Αργά, απαλά, σχολαστικά, κόβω τη φέτα το ψωμί σε δύο κομμάτια, έπειτα σε τέσσερα κομμάτια, έπειτα σε οκτώ, έπειτα σε δεκαέξι και με μια κομψή κίνηση μεταφέρω κάθε κομμάτι στο στόμα μου, αφήνοντας να περάσουν τρία λεπτά ανάμεσα σε κάθε μπουκιά. Εν συνεχεία, με τον ίδιο τρόπο, τρώω ακριβώς μισή φέτα πεπόνι, καταλαμβανόμενη προς στιγμήν από πανικό: Πώς γίνεται κάτι τόσο σπαραξικάρδια γλυκό και ζουμερό, τόσο απελπιστικά πορτοκαλί και ζωντανό, να έχει τόσο λίγες θερμίδες; Και αν το πασπάλισαν παντού με ζάχαρη, ώστε να μην μπορώ να το δω;».
(Από το βιβλίο «Life-size» της Τζένιφερ Σουτ)
Η Σαμάνθα και η Μικαέλα ήταν εδώ
Την τελευταία νύχτα προτού πεθάνει η Σαμάνθα Κένταλ έφαγε μισό μπιφτέκι. Το πρωί τα βρετανικά ταμπλόιντς βρίσκονταν ασθμαίνοντας στο κατώφλι του σπιτιού της στο Μπέρμιγχαμ. Η «ανορεξική μασκότ» τους είχε αφήσει επιτέλους την ύστατη πνοή της, σε ηλικία 30 ετών, λιγότερο από 30 κιλά, μόλις τρία χρόνια και έξι μήνες από τον θάνατο της δίδυμης αδελφής της Μικαέλα, που έπεσε πρώτη στο πεδίο της μάχης με την anorexia nervosa. Η κοινή γνώμη έσπευσε να επιρρίψει την ευθύνη στη Σούζι Κένταλ, την ευτραφή μητέρα των διδύμων. «Εχασα τις δύο κόρες μου, τις έχασα για πάντα» απαντά εκείνη. «Θα ήθελα να ρωτήσω όλους αυτούς που με κατηγορούν ότι τις εγκατέλειψα: Οι ίδιοι, αλήθεια, τι θα έκαναν στη θέση μου; Ο κόσμος δεν έχει πάψει να με ρωτάει: “Και εσύ τι έκανες γι’ αυτές;”. Με ρωτάει αν αισθάνομαι ένοχη που δεν τις βοήθησα όσο έπρεπε. Αυτό που ξέρω είναι ότι αν είχα κάνει οτιδήποτε παραπάνω για να τις σώσω, θα ήμουν και εγώ η ίδια νεκρή».
Η μακάβρια ιστορία της Μικαέλα και της Σαμάνθα ξεκινά στα 14 τους χρόνια, τότε που εκάστη ζύγιζε 88 κιλά! «Θεέ μου, μα… είναι τεράστιες» ήταν στον σταθμό του τρένου το σχόλιο της θείας που μόλις είχε έρθει από το Λονδίνο. Για κακή τους τύχη οι δίδυμες το άκουσαν. Στις θερινές διακοπές άρχισε η πρώτη ψυχοφθόρος δίαιτα: μοιράζονταν καθημερινά ένα μήλο, λίγο γιαούρτι και δύο τσιπς (το σακουλάκι με τα υπόλοιπα το πετούσαν αυτάρεσκα στο καλάθι των αχρήστων). Η μητέρα τους Σούζι (ο πατέρας τους είχε προ πολλού εγκαταλείψει την οικογενειακή εστία) αγωνίζεται να καταλάβει τι συμβαίνει. Η θερμιδογόνος δεκαετία του ’80 όμως δεν έχει ακόμη «χωνέψει» την έννοια της διατροφικής διαταραχής και η ασιτία των διδύμων ερμηνεύεται αρχικά ως μια εφηβική παραξενιά. «Καθόμασταν και μιλούσαμε γι’ αυτό με τις ώρες. Ελεγαν ότι συνειδητοποιούν ότι το έχουν παρακάνει και υπόσχονταν ότι δεν θα το επαναλάβουν» θυμάται σήμερα η κυρία Κένταλ. «Εδιναν και ξανάδιναν υποσχέσεις ότι την επόμενη μέρα θα έτρωγαν ένα κανονικό γεύμα. Αλλά ποτέ δεν το έκαναν».
Τα χρόνια γλιστρούν μαζί με τον δείκτη της ζυγαριάς. Οι δίδυμες θυμίζουν πλέον τροφίμους ναζιστικού στρατοπέδου συγκεντρώσεως. Η «ασθένειά» τους τις έχει πλήρως αποξενώσει. Συμπτώματα, τα συνήθη: μίσος για το σχολείο και τα πικρόχολα σχόλια των συμμαθητών, απέχθεια για τη δουλειά, μαραθώνιοι μάταιων «αποτοξινώσεων», καινούργιες ψευδείς υποσχέσεις σε γιατρούς, ψυχιάτρους και συγγενείς. Στα 22 τους χρόνια μένουν αμφότερες έγκυοι αλλά η άμβλωση φαντάζει η μοναδική λύση. «Κοιταχτήκαμε και οι δύο στον καθρέφτη και είπαμε “σίγουρα θα παχύνουμε με την εγκυμοσύνη”» θα εκμυστηρευθεί πριν από πέντε χρόνια η Μικαέλα στην εφημερίδα «Sunday Mirror». «Και έτσι αποφασίσαμε να κάνουμε έκτρωση». Το 1992 η Μικαέλα ξέρει πολύ καλά τι απάντηση θα δώσει στο τελεσίγραφο του φίλου της (ο πεντάχρονος δεσμός τους περνάει μεγάλη κρίση): «Την ανορεξία ή εμένα». Λίγο αργότερα η Σαμάνθα θα διαλύσει και αυτή τη σχέση της.
Ο ανταγωνισμός μεταξύ τους ποια θα είναι η πιο αδύνατη, ποια θα αντισταθεί περισσότερο χρόνο στην πολιορκία των θερμίδων επιδεινώνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. «Αν η Μικαέλα πει ότι δεν θέλει να πιει το φλιτζάνι με το τσάι», θα πει με τη σειρά της η Σαμάνθα, «τότε ούτε εγώ θα το πιω και ας πεθαίνω για ένα φλιτζάνι τσάι». Η Μικαέλα θα λυγίσει πρώτη. Η Σαμάνθα δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει. Σε ένα σύμπαν χωρίς 0% λιπαρά. «Είναι μαζί ξανά. Κανείς δεν θα μπορέσει να τις χωρίσει»…
Παραπλανητική ετυμολογία
Ο όρος anorexia nervosa (σ.σ. χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά εν έτει 1874 από τον Βρετανό Γουίλιαμ Γκαλ) είναι καθ’ όλα παραπλανητικός. Διότι ο ανορεξικός δεν χάνει αλλά καταπιέζει την όρεξή του. Οι γαστριμαργικοί πειρασμοί (ένα πιάτο καρμπονάρα ή ένα μπουκάλι κόκκινο Beaujolais) δεν παύουν ποτέ να του γαργαλούν ηδονικά τα ρουθούνια, να του αναστατώνουν τον ουρανίσκο. Ο ίδιος όμως αντλεί πολύ μεγαλύτερη ικανοποίηση όταν «συνθλίβει» το αίσθημα της πείνας του, όταν επιβεβαιώνει τον έλεγχο που έχει πάνω στο σώμα του. Η γλύκα του «υποσιτισμού» είναι πολύ μεγαλύτερη, ο ασκητισμός του πεπτικού συστήματος πολύ πιο ηδονικός και από το πιο εκλεπτυσμένο γαλλικό μενού. Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρώτη ιατρική έκθεση για τη νευρική ανορεξία χρονολογείται από το 1689. Στο βιβλίο του «The Treatise of Consumptions», ο Ρίτσαρντ Μόρτον περιγράφει την περίπτωση ενός 18χρονου κοριτσιού με παράδοξη συμπτωματολογία: «Δεν είχε πυρετό, αντιθέτως ολόκληρο το σώμα της ήταν παγωμένο· δεν είχε βήχα, ούτε αναπνευστικά προβλήματα. Μόνο είχε χάσει την όρεξή της, η πέψη γινόταν με δυσκολία, έχανε συχνά τις αισθήσεις της… ύστερα από τρεις μήνες πέθανε».
Κλινική εικόνα
Ενα ποσοστό 90% των περιστατικών με ψυχογενή ανορεξία είναι γυναίκες (με ιδιαίτερη «έμφαση» στις νεαρές ηλικίες, 12-25 ετών). Σύμφωνα με την κυρία Ελευθερία Βάρσου, επίκουρη καθηγήτρια Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και υπεύθυνη του ειδικού ιατρείου αντιμετώπισης των διαταραχών λήψης τροφής στο «Αιγινήτειο», «αφορμή συνήθως είναι μια απλή δίαιτα που στην πορεία χάνει τον έλεγχο». Δεν είναι τυχαίο ότι η ηλικία εκκίνησης είναι η εφηβική, «όταν οργανώνεις μέσα στο μυαλό σου την αυτεκτίμηση και ως εκ τούτου είσαι πολύ πιο ευάλωτος». Ενα εκρηκτικό «κοκτέιλ» πολιτισμικών, ατομικών και οικογενειακών παραγόντων ενοχοποιείται τις περισσότερες φορές για την εν λόγω διατροφική διαταραχή. Δεν είναι π.χ. άξιον απορίας ότι η ανορεξία αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο της Δύσης πώς αλήθεια να αναζητήσεις διατροφικά καπρίτσια σε αφρικανικές χώρες; , όπου η αφθονία σού εξασφαλίζει ταυτόχρονα και την πολυτέλεια να την απαρνηθείς. Οσο για τη Λατινική Αμερική, κατέλαβε και αυτή με τη σειρά της μια περίοπτη θέση στον χάρτη των εν λόγω διαταραχών. Αρκετά ενδεικτική η «Ημέρα Πρόληψης της Ανορεξίας και της Βουλιμίας» που καθιέρωσε τελευταίως η Διεύθυνση Γυναικών της Αργεντινής άλλωστε το κατά κεφαλήν ποσοστό ανορεξίας είναι πλέον στη χώρα αυτή τρεις φορές πιο υψηλό από το αντίστοιχο των ΗΠΑ.
Το πρώτο μαζικό «μπουμ» σημειώνεται ήδη από τη δεκαετία του ’60 (κυρίως σε Αμερική και Αγγλία), όταν το φαινόμενο της δίαιτας άρχισε να παίρνει τη μορφή επιδημίας: «Σήμερα έχει γίνει σαν μια βόλτα στα μαγαζιά», λέει χαρακτηριστικά η κυρία Βάρσου. «Κάνω δίαιτα για να αισθανθώ καλύτερα, για να φτιάξω την ψυχική μου διάθεση, για να δω ότι μπορώ να ελέγξω το σώμα μου. Ας χάσω κάμποσα κιλά και όλα τα υπόλοιπα θα λυθούν». Το πρόβλημα ξεκινά όταν το ιδεατό βάρος μετατοπίζεται ολοένα προς τα κάτω. Τα δύο τρία κιλά που θέλω να χάσω γίνονται πέντε, ύστερα δέκα, είκοσι… Η ραγδαία απώλεια βάρους (πάνω από 50%) συνοδεύεται σε λίγο από έναν παθολογικό φόβο του πάχους, αμηνόρροια, διαταραχή στην αξιολόγηση του μεγέθους (μια τηλεφωνική συσκευή ή ένα δωμάτιο διογκώνεται στα μάτια ενός ανορεξικού) και βέβαια αδυναμία στην αξιολόγηση της ποσότητας της τροφής.
Το σύνηθες πορτρέτο
Ποιοι ανήκουν στις ομάδες «υψηλού κινδύνου»; «Ατομα τελειοθηρικά, ευαίσθητα σε εξωτερικά ερεθίσματα, που έχουν μεγαλώσει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον αυστηρών κανόνων που ευοδώνει απόλυτες σκέψεις». Οσο για το οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο δεν παίζει πλέον καθοριστικό ρόλο (σ.σ.: τον 17ο αιώνα τα κρούσματα αφορούσαν αποκλειστικά παιδιά ευγενών). Η άρνηση λήψης τροφής μεταμορφώνεται συχνά σε ένα ζοφερό «παιχνίδι εξουσίας» ανάμεσα στους γονείς και στην κόρη που στο δικό τους «φάε κάτι, έχεις γίνει πετσί και κόκαλο» θέλει να φωνάξει «εγώ θα κρίνω πώς θα κουμαντάρω το σώμα μου». Η ανάγκη επιβεβαίωσης του ρόλου της μέσα στην οικογένεια γίνεται ο μόνιμος εφιάλτης της. Και δεν είναι τυχαίο ότι «συχνά υπάρχει δυσκαμψία στον τρόπο επικοινωνίας της οικογένειας. Οι αληθινές συγκρούσεις καλύπτονται συνήθως κάτω από ένα επικάλυμμα αρμονίας».
Ακόμη και η ανάγκη έλξης του άλλου φύλου χάνει σταδιακά το ενδιαφέρον της, «το σεξ γίνεται από αδιάφορο ως τρομακτικό, άλλωστε το ανορεξικό άτομο δεν διαθέτει τις περισσότερες φορές τη συναισθηματική ωριμότητα που απαιτείται γι’ αυτό, δεν είναι ακόμη προετοιμασμένο». Οχι βέβαια ότι η ερωτική απογοήτευση δεν ενοχοποιείται συχνά για τις διαταραχές της διατροφής. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο «British Journal of Medical Psychology», έξι στους δέκα ανορεξικούς έχουν αντιμετωπίσει στο παρελθόν (προτού εννοείται κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα συμπτώματα της πάθησης) κάποιο συναισθηματικού χαρακτήρα πρόβλημα.
Μια ανορεξιογόνος ιστορία
«Η Αννα ήταν από μικρή πολύ ευαίσθητη, αγχώδης και τελειομανής, με μια παθολογική προσκόλληση στη μητέρα της, την οποία ταυτοχρόνως ανταγωνιζόταν στα πάντα· το βάρος της ήταν κανονικό, έκανε πολύ αθλητισμό και στην οικογένεια δεν υπήρχε ιστορικό παχυσαρκίας. Ξαφνικά στα 14 της χρόνια αποφάσισε ότι είναι πολύ χοντρή. Αρχισε εκ του μηδενός μια εξαντλητική δίαιτα έτρωγε μόνο τηγανητές πατάτες από φαστ φουντ και μήλα , έχασε 15 κιλά μέσα σε έξι μήνες, της κόπηκε η περίοδος. Οι γονείς της κόντευαν να τρελαθούν, θεωρούσαν ότι με αυτόν τρόπο τους απέρριπτε, δεν δέχονταν προσκλήσεις σε φιλικά σπίτια για να μη ρωτά ο κόσμος. Οι γιατροί τής είχαν συστήσει επειγόντως θεραπεία, εκείνη όμως επέμενε ότι “είχε ψωμάκια”. Η κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώρητο».
Η κυρία Α.Κ. (προτίμησε να κρατήσει την ανωνυμία της) διηγείται την ιστορία της ανιψιάς της, Ελένης, η οποία κατάφερε μετά από δύο ολόκληρα χρόνια να απεγκλωβίσει την όρεξή της. «Κάποια στιγμή την φιλοξένησα για λίγες μέρες στο σπίτι μου. Το πρώτο βράδυ πήγαμε οι δυο μας σε ένα ιταλικό εστιατόριο. Δεν έφαγε τίποτα. Την ρώτησα τι συμβαίνει. Παραδέχτηκε ότι έχει σοβαρό πρόβλημα, ότι φοβάται, μου εξομολογήθηκε ότι τα άρχισε όλα μόνο και μόνο για να τραβήξει την προσοχή των γονιών της, που είχαν συνέχεια το νου τους στη δουλειά. Της είπα “Θα πεθάνεις” και μου απάντησε “Ναι, αλλά θα στενοχωρηθούν επιτέλους!”. Είχε φτάσει από 58 κιλά 39. Τα πράγματα άλλαξαν μόνο όταν ερωτεύτηκε. Γνώρισε έναν νεαρό λίγο μεγαλύτερό της, ο οποίος της είπε πόσο όμορφη είναι και γιατί δεν παίρνει λίγο βάρος. Αρχισε να τρώει, μιλούσε με τις ώρες μαζί του στο τηλέφωνο, έγινε άλλος άνθρωπος. Από τότε όλα πάνε καλά. Ελπίζουμε όλοι πως δεν θα επιστρέψει ποτέ σε εκείνη την κατάσταση».
Από την Νταϊάνα στη Βικτόρια
Οι βουλιμικές κρίσεις της πριγκίπισσας της Ουαλίας είχαν κάνει τον γύρο του πλανήτη σήμα κατατεθέν μιας εύθραυστης προσωπικότητας που έμελλε να γίνει η ίδια βορά των μίντια. Πρόσφατα κυκλοφόρησε μια νέα θλιβερή πριγκιπική ιστορία. Η 20χρονη Βικτόρια της Σουηδίας έπεσε και αυτή θύμα της ανορεξίας (οι καμουφλαρισμένες φωτογραφίες της στον διεθνή Τύπο δεν στάθηκαν ικανές να αποκρύψουν το εμφανές πλέον πρόβλημα). Τον περασμένο Νοέμβριο η σουηδική αυλή επιβεβαίωσε τις φήμες και ζήτησε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να αφήσουν την πριγκίπισσα στην ησυχία της. Φαίνεται όμως ότι οι διατροφικές διαταραχές δεν προσβάλλουν μόνο τα ανάκτορα. Η Κάρεν Κάρπεντερ, ντράμερ των «Κάρπεντερς», υπέκυψε εν έτει 1983 (σε ηλικία 33 ετών) στην ψυχική διαταραχή με τον υψηλότερο δείκτη θνησιμότητας (της τάξεως του 20%) από οποιαδήποτε άλλη.
«Στοπ!» στη νευρική ανορεξία
Δυστυχώς η συγκεκριμένη διαταραχή της διατροφής βρίσκεται στη λίστα με τις εξαιρετικά δύσκολα ιάσιμες. Σύμφωνα με την κυρία Βάρσου, τα ποσοστά επιτυχίας σε εξωνοσοκομειακή βάση είναι πολύ φτωχά. Η πλειονότητα των ατόμων με anorexia nervosa ζουν ισοβίως με την πάθησή τους ή φθάνουν στον θάνατο από ασιτία, επιπλοκές ή κατάχρηση ουσιών (οινοπνευματώδη, τοξικές ουσίες) που συνοδεύουν το εν λόγω σύνδρομο. Μόνο ένα ελπιδοφόρο 25% «αυτόματης ίασης» μένει να δίνει «κουράγιο» στους ειδικούς. Σε γενικές γραμμές «για να έχει νόημα η θεραπευτική επέμβαση πρέπει να στηρίζεται στην ψυχοθεραπεία. Η θεραπευτική συμμαχία με τον ασθενή είναι απαραίτητη γι’ αυτό άλλωστε στις περιπτώσεις αναγκαστικής νοσηλείας ο ανορεξικός “θεραπεύεται” προσωρινά για να επιστρέψει ολοταχώς στον δρόμο της ασιτίας».
Η τέχνη και η ίαση
Μια μάλλον εκκεντρική συγχώνευση της ιατρικής επιστήμης με την τέχνη με (απώτερο βεβαίως) στόχο τη θεραπεία ψυχικών ασθενειών χρηματοδότησε προσφάτως η φαρμακευτική εταιρεία Wellcome. Επιστήμονες και… ιατρικά ευαισθητοποιημένοι καλλιτέχνες προτείνουν τις δικές τους θεραπευτικές αγωγές. Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας, η φωτογράφος – γλύπτρια Σέλεϊ Γουίλσον και ο ψυχίατρος Αρθουρ Κρισπ «συναντώνται» για να βοηθήσουν ανορεξικά κορίτσια να προσεγγίσουν διαφορετικά την εικόνα του σώματός τους. «Οπλο» τους μια σειρά πήλινα γλυπτά που απεικονίζουν «σώματα ανορεξικών». Η καλλιτέχνις «πλάθει» στη συνέχεια τον πηλό δίνοντάς του διαφορετικές μορφές, οι οποίες φωτογραφίζονται. Τα γλυπτά αντιπροσωπεύουν την αντικειμενική απεικόνιση ενός σώματος. Κάθε «παραποιημένη» φωτογραφία δεν είναι παρά η υποκειμενική εικόνα που έχουν διαφορετικοί άνθρωποι για το ίδιο σώμα. «Ο έλεγχος είναι το κλειδί» καταθέτει τα συμπεράσματά του ο Κρισπ. «Τα άτομα που πάσχουν από anorexia nervosa επιθυμούν να διατηρήσουν τον έλεγχο της ανάπτυξής τους, τελικά όμως βρίσκονται εγκλωβισμένα στον ίδιο τους τον εαυτό. Αυτό είναι και το μήνυμα που θέλω να τους μεταφέρω». 10 μυστικά για τις διαταραχές της διατροφής
1. Δεν πρέπει να συγχέουμε την ψυχογενή ανορεξία με την οργανική, η οποία μπορεί να οφείλεται σε νεφρική ανεπάρκεια, σε ηπατική ανεπάρκεια, καρκίνο κ.ο.κ.
2. Σύμφωνα με στοιχεία που περισυνέλεξε η Αμερικανική Εταιρεία Ανορεξίας και Βουλιμίας (American Anorexia Bulimia Association, Inc.), πάνω από πέντε εκατομμύρια Αμερικανοί πάσχουν από κάποια μορφή διαταραχής της τροφής, ενώ 1.000 γυναίκες κάθε χρόνο πεθαίνουν από ανορεξία.
3. Η anorexia nervosa παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό θνησιμότητας (της τάξεως του 20%) σε σχέση με τις άλλες ψυχικές ασθένειες.
4. Ενα 50% των εννιάχρονων και ένα 80% των δεκάχρονων κοριτσιών έχουν ακολουθήσει κάποιο είδος δίαιτας.
5. Στην Ελλάδα τα επιδημιολογικά δεδομένα είναι πενιχρά βασίζονται αποκλειστικά στον αριθμό των περιστατικών που ζητούν βοήθεια. Πάντως η γενική κλινική εντύπωση στη χώρα μας είναι αντίστοιχη με αυτήν των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών.
6. Την τελευταία εικοσαετία αυξάνεται η συχνότητα ατόμων με ανορεξία βουλιμικού χαρακτήρα. Πρόκειται για την ανορεξία που «διακόπτεται» από επεισόδια υπερφαγίας με καθαρτική συμπεριφορά (έμετος, κατάχρηση διουρητικών κλπ.).
7. Υπάρχουν (πιο σπάνιες) περιπτώσεις που η συμπτωματολογία αναπτύσσεται σε γεροντική ηλικία (late onset anorexia). Αν ανιχνεύσει κανείς το ιστορικό του ασθενούς, είναι πολύ πιθανό να εντοπίσει στην εφηβική ηλικία κάποια συγκεκαλυμμένη ιστορία ενασχόλησης με κιλά και βάρος.
8. Οι συγγενείς και φίλοι του ανορεξικού ατόμου θα πρέπει να αποφεύγουν να συζητούν μαζί του θέματα βάρους, μέτρηση θερμίδων και διατροφικές συνήθειες εν γένει, όπως επίσης και τα θετικά ή τα αρνητικά σχόλια για την εμφάνιση του ασθενούς. Η συνήθης «γκάφα» των συγγενικών προσώπων, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι οι παραινέσεις του τύπου: «Φάε κάτι, είσαι πετσί και κόκαλο». Είναι προτιμότερο να εξερευνώνται «ουδέτερα» θέματα που να μην αφορούν το φαγητό, τα κιλά, τη σωματική άσκηση.
9. Μπορεί η ανορεξία και η βουλιμία να φέρονται ως γυναικείο προνόμιο, τα στοιχεία πάντως δείχνουν ότι ένα 10% των ατόμων με διαταραχές της λήψης τροφής είναι άρρενες.
10.Τα ανορεξικά άτομα δεν έχουν απαραιτήτως ιστορικό παχυσαρκίας, σίγουρα όμως η παχυσαρκία στην εφηβική ηλικία συνιστά επιβαρυντικό παράγοντα.
