Κάθε εβδομάδα ένα βιβλίο από το ράφι της μεγάλης παγκόσμιας βιβλιοθήκης
Η τύφλωση του Ελίας Κανέτι κυκλοφόρησε το 1935 στη Βιέννη, ήταν το πρώτο βιβλίο του και σήμερα θεωρείται από τα κλασικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα. Ο συγγραφέας του το συνέλαβε όταν ήταν 24 ετών ως το πρώτο μιας σειράς που θα έφερε τον τίτλο Η ανθρώπινη κωμωδία των τρελών. Κεντρικός ήρωας κάθε βιβλίου θα ήταν ένας φανατικός ή μονομανής στα όρια της τρέλας. Ο Κανέτι εγκατέλειψε το αρχικό σχέδιο ολοκληρώνοντας μόνο το πρώτο από τα μυθιστορήματα που σχεδίαζε.
Ο κεντρικός ήρωας, ο σινολόγος Κίεν, ζει σε κάποιο διαμέρισμα περιστοιχισμένος από τους 25.000 τόμους της βιβλιοθήκης του. Τα βιβλία αποτελούν την υλική προέκταση του νου στον πραγματικό κόσμο, από τον οποίον ο Κίεν είναι εντελώς αποκομμένος. Στον κόσμο αυτόν, ωστόσο, τον σπρώχνει η κουτοπόνηρη και αγράμματη σπιτονοικοκυρά του, ονόματι Τερέζα, που κάποια στιγμή τον καταφέρνει να την παντρευτεί, παρά τον φοβικό μισογυνισμό του. Αν η βιβλιοθήκη του είναι ο νους, ο έξω κόσμος, η κόλαση της πόλης, αποτελεί τον αντινού, στα τοπία του οποίου περιπλανάται ο σινολόγος με οδηγό έναν νάνο που παίζει σκάκι. Και όταν τον επισκέπτεται ο αδελφός του, διακεκριμένος ψυχίατρος, προβαίνει σε λανθασμένη διάγνωση, με αποτέλεσμα να φτάσουμε στην τελική κρίση, στον «κόσμο μέσα στο κεφάλι», όπως υποδεικνύει ο τίτλος του τρίτου μέρους του μυθιστορήματος. Ο Κίεν τότε βάζει φωτιά στην τεράστια βιβλιοθήκη του και καίγεται μαζί της.
Ο κεντρικός ήρωας του Κανέτι συνιστά τυπικό δείγμα του ήρωα που ανέδειξε το μεγάλο μυθιστόρημα σε κάθε σχεδόν ευρωπαϊκή χώρα: του συνδυασμού κωμικού και μάρτυρα. Ο Κίεν είναι απερίγραπτα δυστυχής παραμένοντας εξωφρενικά αστείος – και αντιστρόφως. Η Τύφλωση, έτσι, σύμφωνα με την οξύτατη παρατήρηση της Σούζαν Σόντακ, είναι ένα έπος του εξευτελισμού. Ο άνθρωπος που θέλει να ξέρει τα πάντα, και που πιστεύει ότι ο μικρόκοσμός του περιέχει μέσα στις σελίδες της τεράστιας βιβλιοθήκης του τα πάντα, καταλήγει στο τέλος να αισθανθεί ένα τίποτα και να αντιληφθεί ότι και ο κόσμος που έστησε γύρω του είναι κι αυτός ένα τίποτα – για τούτο και του βάζει φωτιά.
Ο Κανέτι βρίσκεται κοντά στον Μπροχ αλλά πιο κοντά στον Κάφκα. Ανήκει στους μεγάλους «εγκεφαλικούς» – κατά το λεγόμενο – συγγραφείς. Μέσα στο δαιδαλώδες σπίτι του νου, ωστόσο, δεν κατοικεί ο σοφός αλλά ο Μινώταυρος. (Η Τερέζα, οι άλλοι, ο κόσμος). Γιατί το πάθος είναι το σκοτάδι της λογικής, η μαύρη καρδιά της εξουσίας. Στο πεδίο της δημιουργικής φαντασίας το πάθος αυτό εκφράζεται με την επίπονη προσπάθεια του συγγραφέα να ανακαλύψει και να ορίσει την περιοχή της απελπισίας μέσα από τη διαδικασία της κατάπτωσης.
Το καταστροφικό τέλος του μυθιστορήματος για κάποιους κριτικούς εκφράζει μεταφορικά την καταστροφή που επέφερε στην Ευρώπη ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, αλλά μια τέτοια προσέγγιση περιορίζει το φάσμα των μεταφορών που αναπτύσσονται σε τούτο το φαινομενικά σχηματικό στη δομή του αλλά εξαιρετικά περίπλοκο στις αποχρώσεις του μυθιστόρημα. Επί του προκειμένου, διαφωτιστικός είναι ο ίδιος ο Κανέτι, που σε ένα δοκίμιό του για την Τύφλωση με τίτλο Το πρώτο βιβλίο υποδεικνύει τη βαθιά σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο μυθιστόρημα και στο άλλο μεγάλο του έργο, το Μάζα και εξουσία, μιαν από τις βαθύτερες μελέτες για τη φύση της εξουσίας, τη συμπεριφορά του πλήθους και την ψυχολογία του επιζώντος.
Η τύφλωση επηρέασε πολλούς σημαντικούς συγγραφείς: από την Αϊρις Μέρντοχ ως τον Τόμας Μπέρνχαρντ. Στα ελληνικά μεταφράστηκε θαυμάσια από την Τζένη Μαστοράκη.
Ελίας Κανέτι, «Η τύφλωση»
