Ράι σημαίνει γνώμη, άποψη, αλλά είναι και το όνομα της πιο δημοφιλούς λαϊκής μουσικής της Αλγερίας, η οποία στις ημέρες μας έχει ξεπεράσει τις κοινότητες των μεταναστών στη Γαλλία και γνωρίζει μεγάλη επιτυχία διεθνώς
Το ράι άρχισε να μορφοποιείται στις αρχές του αιώνα, καθώς οι παραδοσιακοί ήχοι των αράβων και βερβέρων βεδουίνων (οι οποίοι έφθαναν από το εσωτερικό της χώρας στα κοσμοπολίτικα αποικιοκρατικά λιμάνια, κυρίως στο Οράν και στο Αλγέρι, σε αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης) άρχισαν να αναμειγνύονται με τα τοπικά λαϊκά ιδιώματα και τα ξενόφερτα ακούσματα. Με το πέρασμα των χρόνων τα παραδοσιακά μυθικά και θρησκευτικά θέματα εγκαταλείφθηκαν και το ράι, αφομοιώνοντας την αργκό του δρόμου και γαλλικές λέξεις, άρχισε να εκφράζει τις νέες χαμηλές αστικές τάξεις, μιλώντας για τη φτώχεια, την ανεργία, τη μετανάστευση, τα προβλήματα της αποικιοκρατικής πίεσης και του υπερπληθυσμού, της βίας και της πορνείας και δοξάζοντας τις σαρκικές απολαύσεις και τα οινοπνευματώδη. Το ράι έγινε συνώνυμο με την αντίδραση στο εκάστοτε αλγερινό κατεστημένο: την παραδοσιακή, πουριτανική, ισλαμική κοινωνία, τις γαλλικές αποικιοκρατικές αρχές, το μαρξιστικό καθεστώς του Μπουμεντιέν (1965-77), τις διεφθαρμένες κυβερνήσεις που ακολούθησαν και τους φανατικούς ισλαμιστές που από το 1992, όταν δεν τους επιτράπηκε η άνοδος στην εξουσία, έσπειραν τον τρόμο στη χώρα με τις δολοφονίες τους, με διανοουμένους και καλλιτέχνες να αποτελούν πρώτους στόχους. Οι στίχοι του ράι, με θέματα τα προβλήματα των μεταναστών, όπως η κοινωνική αδικία και το ανερχόμενο κύμα εθνικισμού και ρατσισμού, δεν αποτελούσαν ευχάριστα θέματα για το γαλλικό κατεστημένο.
Τα τελευταία χρόνια όμως ο αλγερινός πολιτιστικός χείμαρρος ξεχείλισε και παρέσυρε κάθε είδους φράγμα. Το ράι, ώριμο πια και μοντέρνο, μεταλλάχθηκε και σταδιακά άρχισε να αφορά όλο και μεγαλύτερο κοινό, ως μία από τις πιο αυθεντικές γαλλικές πολυφυλετικές πολιτιστικές εκφράσεις: Δεν είναι πια μόνο η μουσική που εκφράζει τα πνιγμένα όνειρα και τις χαμένες ευκαιρίες της αλγερινής νεολαίας αλλά και ένα πολύπλευρο είδος που απεικονίζει τα πιστεύω όλων των μειονοτήτων και των ανοιχτόμυαλων Γάλλων, ιδιαίτερα της νεολαίας. Μπορεί οι σταρ του ράι να τραγουδούν σε αρκετές περιπτώσεις στα γαλλικά ή να πειραματίζονται ηχητικά, δεν τους λείπει όμως η αίσθηση ταυτότητας και κατεύθυνσης. Καθώς το Ισλάμ δεν έχει αφήσει πολλά περιθώρια αναπνοής στην Αλγερία, το ράι έχει επιβιώσει στη νέα πατρίδα του, τη Γαλλία, χωρίς να αλλοιωθεί ουσιαστικά από το κλίμα ισοπεδωτικού καταναλωτισμού της Δύσης.
Οι μαγνητικοί ήχοι του στα σταυροδρόμια Ανατολής-Δύσης και οι θεσπέσιες, κυματιστές, ανατολίτικες φωνές αποτελούν ισχυρότατο πόλο έλξης ακόμη και για τον μέσο ακροατή. Τώρα πλέον τα κανάλια της μαζικής ενημέρωσης έχουν αποδεχθεί τις μουσικές των μελαψών μεταναστών και κάνουν τα τραγούδια τους ευρέως διαθέσιμα, μεγιστοποιώντας τις πιθανότητες δεκτικότητας της κοινής γνώμης. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρουμε την πρόσφατη παρουσίαση του δίσκου «1, 2, 3 Soleils» των Taha, Khaled, Faudel, μιας συνεργασίας των τριών από τα τέσσερα μεγάλα αστέρια του ράι. Οι σικάτοι, καλοντυμένοι Παριζιάνοι δημιούργησαν το αδιαχώρητο στο Virgin Megastore του Παρισιού, καθώς και κυκλοφοριακό πρόβλημα στους περιβάλλοντες δρόμους, προσπαθώντας να δουν από κοντά τους νέους ήρωές τους. Τα πρόσωπα των τριών αυτών τραγουδιστών, όπως και αυτό του άλλου μεγάλου ράι σταρ, Cheb Mami, έχουν γεμίσει τα δισκοπωλεία, τα περιοδικά και τις γιγαντοαφίσες ενώ όλοι τους είναι συχνοί, εκλεκτοί προσκεκλημένοι σε εκπομπές υψηλής τηλεθέασης. Το «1, 2, 3 Soleils» είναι η ζωντανή ηχογράφηση της μεγάλης συναυλίας των τριών σταρ στο Παρίσι τον περασμένο Σεπτέμβριο. Πρόκειται για μια τεράστια επένδυση της γαλλικής δισκογραφίας στο όνομα της ράι μουσικής, μια υπερπαραγωγή που στοίχισε 300 εκατ. δρχ. Πενήντα άτομα επί σκηνής, με τον Khaled, τον Taha και τον Faudel να αποδίδουν όλες τις μεγάλες επιτυχίες τους, με συνοδεία δύο συγκροτημάτων, ενός αραβικού, με επικεφαλής τον αιγύπτιο κρουστό Hossam Ramzy, και ενός φανκ σόουλ και δύο ορχηστρών εγχόρδων, μιας αιγυπτιακής και μιας γαλλικής.
Ο Khaled είναι ο βασιλιάς της μουσικής ράι (ο τίτλος του αποδόθηκε σε φεστιβάλ στην Αλγερία το 1985) και ο πρώτος σταρ του είδους που υπέγραψε συμβόλαιο παγκόσμιας διανομής με πολυεθνική. Συνεργαζόμενος με κορυφαίους παραγωγούς, όπως ο Don Was, ο Philippe Eidel και ο Clive Hunt, και αναζητώντας πάντα έναν οικουμενικό ήχο παντρεύει το ράι με ρέγκε, φανκ, φλαμένκο, γαλλικά chansons, ραπ κτλ. (Οπως αποδεικνύουν και οι συνεργασίες του με τους Wailers, τον Jean-Jacques Goldman και τους μασσαλιώτες ράπερ 1ΑΜ.) Η βαθιά, πολλές φορές θλιμμένη φωνή του συνδυάζει τον ερωτισμό ενός χορού της κοιλιάς με τον μυστικισμό των δερβίσηδων. Ο δίσκος του «Khaled» του 1992 έγινε χρυσός στη Γαλλία ξεπερνώντας τα 100.000 αντίτυπα και το κομμάτι «Didi» υπήρξε το πρώτο αραβόφωνο κομμάτι που μπήκε στα 10 πρώτα της Γαλλίας.
Ο βραχνόφωνος Rachid Taha είναι ο ράι ρόκερ της παρέας και εκφραστής της φωνής των μεταναστών. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, με την τότε μπάντα του Carte de Sejour, ήταν ένας από τους πρωτοπόρους του εθνορόκ ήχου, ανοίγοντας τον δρόμο για γκρουπ όπως οι Negresses Vertes και οι Mano Negra. Αισθάνεται εξίσου άνετα πειραματιζόμενος με drum ‘n’ bass και techno αλλά και διασκευάζοντας με σεβασμό επιτυχίες του βορειοαφρικανικού ρεπερτορίου.
Ο νεαρός Faudel, μόλις 21 ετών σήμερα, είναι ο ανατέλλων αστέρας της ράι μουσικής, χάρη στην έρρινη, εκφραστική φωνή του και στο λαμπρό χαμόγελό του, που τον έκανε τηλεοπτικό σταρ (σε εντυπωσιακές διασκευές κομματιών των Khaled και Cheb Mami) προτού ακόμη κυκλοφορήσει ο πρώτος δίσκος του. Είναι ο μόνος από τους σταρ του ράι που γεννήθηκε στη Γαλλία και ο εντελώς μοντέρνος αραβογαλλικός ήχος του προβάλλει τη νέα, υγιή, μεικτή πολιτιστική φωνή της χώρας. Ο Cheb Mami, ο οποίος ζει εδώ και 10 χρόνια στη Γαλλία, είναι ο πρώτος καλλιτέχνης της μουσικής ράι που χρησιμοποίησε ραπ στα τραγούδια του και αποτελεί τεράστια ατραξιόν για τη γαλλική νεολαία ενώ οι πωλήσεις των δίσκων του ξεπερνούν τις 100.000 αντίτυπα. Είναι γνωστός ως «ο πρίγκιπας του ράι». Στον τελευταίο του δίσκο συνεργάστηκε με τον ράπερ Κ-Mel των Alliance Ethnik, τον γαλλοαλγερινό συνθέτη Imhotep των 1ΑΜ και τον βερβέρο τραγουδιστή Idir, εκφράζοντας μια πολύ πιο πολιτικά και κοινωνικά συνειδητοποιημένη στάση από το ποπ, ερωτικό παρελθόν του.
Σίγουρα οι καιροί έχουν αλλάξει και το σύγχρονο ράι με έδρα τη Γαλλία, πολύμορφο και φτιαγμένο για όλο τον κόσμο, ξεπερνώντας εμπόδια γλώσσας και προκατάληψης, ελκύει τους κατατρεγμένους, τους περιθωριοποιημένους αλλά και όσους απλώς θέλουν να διασκεδάσουν.
