Δύο λιμάνια, δύο πολιτείες που ερίζουν για τα «πρωτεία» του νησιού. Το ένα, η πρωτεύουσα, στον μυχό του μεγάλου κόλπου. Το άλλο, 33 χιλιόμετρα δυτικότερα, ξακουστό κάποτε εμπορικό κέντρο. Η Σάμος, γνωστή παλαιότερα ως Βαθύ, και το Καρλόβασι.
Δύο πρόσωπα του 6ου αι. π.Χ. Συνώνυμα πια με το νησί και με τα χρόνια της ευημερίας του. Ο Πυθαγόρας και ο Πολυκράτης. Φιλόσοφος ο πρώτος, τύραννος πολυμήχανος ο δεύτερος.
Δύο βουνά. Το ένα στα δυτικά. Δυσπρόσιτο, φαλακρό, με κορυφές πανύψηλες τις υψηλότερες του Αιγαίου , απότομα φαράγγια, σπηλιές και μοναστήρια. Το άλλο στα ανατολικά. Χαμηλότερο, γεμάτο δάση, αμπέλια και ρεματιές. Ο Κέρκης και ο Αμπελος.
Βρισκόμαστε στη Σάμο. Στο «ευλογημένο» νησί της Ηρας, στο νοτιοανατολικό Αιγαίο. Με τα ίχνη της να συναντούν τους Πελασγούς, τους Λέλεγες και τους Κάρες στα βάθη των αιώνων και τους μύθους της να μιλούν για τέρατα με κραυγές φοβερές που κατοικούσαν κάποτε το νησί και για καράβια που πέτρωσαν στη θάλασσα αντίκρυ στο ιερό της Ηρας. Αλλά και με μια βλάστηση οργιαστική που παλεύει κάθε καλοκαίρι με τη φωτιά και στους χρόνους του παρελθόντος χάρισε στον τόπο ονόματα κολακευτικά, όπως Δρυούσα, Δόρυσσα και Κυπαρισσία.
Τη Σάμο δεν την ερωτεύεσαι συνήθως με την πρώτη ματιά. Χρειάζεται χρόνο για να σου φανερώσει την ψυχή της και να σε αφήσει να κοιτάξεις πέρα από τα τουριστικά χωριά και τις πολυσύχναστες παραλίες της. Χρειάζεσαι χρόνο για να ανακαλύψεις τα μυστικά της. Να μυρίσεις το άρωμά της. Αυτό που κρύβεται σε μονοπάτια άγνωστα, ξωκλήσια και μοναστήρια, δυσπρόσιτα ακρογιάλια και κάποιες κουβέντες της στιγμής στις ψάθινες καρέκλες του καφενείου, στις πλατείες των ορεινών χωριών.
Η ανατολική πλευρά
Χτισμένη αμφιθεατρικά στον μυχό ενός κόλπου η Σάμος μπορεί να αποτελέσει το ορμητήριο για να γνωρίσει κανείς την ευρύτερη ανατολική περιοχή του νησιού. Απολαύστε τη θέα των νεοκλασικών από την προκυμαία, αναζητήστε τον περίφημο κούρο που ανακαλύφθηκε πρόσφατα στη νέα πτέρυγα του αρχαιολογικού μουσείου της πόλης και ανεβείτε στο Πάνω Βαθύ. Δρομάκια ανηφορικά, σπίτια παραδοσιακά, κολλημένα το ένα στο άλλο με παράθυρα πολύχρωμα που αγναντεύουν το Αιγαίο. Εντυπωσιακά και τα δύο μοναστήρια λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Σάμο, η Ζωοδόχος Πηγή με την καταπληκτική θέα και το μοναδικό ξυλόγλυπτο τέμπλο και η Αγία Ζώνη στον εύφορο κάμπο της Βλαμαρής.
Σε μικρή απόσταση η πολυσύχναστη παραλία της Τσαμαδού και το τουριστικό Κοκκάρι, χωριό γραφικό με τα Δίδυμα, τους δύο προστατευτικούς μικροκάβους να γοητεύουν το βλέμμα. Οι λάτρεις της ησυχίας θα ήταν καλύτερα να προχωρήσουν ως το ψαροχώρι Αυλάκια με τα κρυστάλλινα νερά και από εκεί να ανηφορίσουν στους Βουρλιώτες, χωριό ορεινό με παραδοσιακή αρχιτεκτονική, μεγάλη παραγωγή κρασιού και ένα εντυπωσιακό μοναστήρι, την Παναγία τη Βροντιανή, τρία μόλις χιλιόμετρα μακρότερα. Σε μικρή σχετικά απόσταση βρίσκονται τα χωριά Μανωλάτες και Αμπελος στην πλαγιά του ομώνυμου βουνού, ενώ στον κεντρικό δρόμο για το Καρλόβασι και δίπλα στον Αγιο Κωνσταντίνο θα συναντήσετε τη ρεματιά Αηδόνια, με παχύ ίσκιο και πολλά νερά.
Επιστρέψτε στη Σάμο και πάρτε τον δρόμο για τη Χώρα, την παλιά πρωτεύουσα, με αρκετό τοπικό χρώμα και έναν εύφορο κάμπο στα πόδια της. Λίγο νωρίτερα θα βρείτε τους Μυτιληνιούς, το κεφαλοχώρι με το γνωστό παλαιοντολογικό μουσείο. Το Πυθαγόρειο φαίνεται ήδη στο βάθος, αν όμως σας κάνει κέφι συνεχίστε για λίγο ακόμη δυτικότερα, ως τον Πύργο και το μοναστήρι της Μεγάλης Παναγιάς, το σημαντικότερο του νησιού με ηλικία 400 ετών και πολλές τοιχογραφίες.
Ο Πυθαγόρας και το θεώρημά του σάς καλωσορίζουν στην είσοδο του Πυθαγορείου, με φόντο τις τουριστικές καφετερίες και τις ταβέρνες της προκυμαίας. Το τοπίο διατηρεί τη φυσική ομορφιά του και σε αρκετό βαθμό το παραδοσιακό χρώμα του. Στην περίπτωση όπου αποφασίσετε να φάτε εδώ, προτιμήστε τις ταβέρνες που υπάρχουν στα άκρα του λιμανιού. Αξιοθέατο σημαντικό της περιοχής το Ευπαλίνειο Ορυγμα, το εντυπωσιακό υδραγωγείο μήκους 1.038(!) μέτρων ο επισκέπτης μπορεί να περπατήσει σήμερα μόνο τα 250 μ. που κατασκευάστηκε την εποχή του Πολυκράτη. Σε μικρή απόσταση βρίσκεται το αρχαίο θέατρο του Πυθαγορείου και λίγο υψηλότερα η Παναγία η Σπηλιανή με το καθολικό της στο βάθος μιας μεγάλης σπηλιάς, μια θέα να σου κόβει την ανάσα και ένα μαγαζάκι με παγωτά και καρτ ποστάλ στο… προαύλιο της εκκλησίας να «αλλοιώνει» τη θρησκευτική ατμόσφαιρα.
Στα νοτιοδυτικά του Πυθαγορείου απλώνεται το Ηραίο, επίσημο ιερό της Σάμου και ιωνικό κέντρο λατρείας, με σήμα χαρακτηριστικό τον μοναδικό εναπομείναντα κίονα. Σε μικρή απόσταση ο Πύργος του Σαρακίνη και το Ποτοκάκι με την αμμώδη παραλία του.
Ιδανικές για κολύμπι είναι και οι παραλίες νοτιοανατολικά του Πυθαγορείου. Πρόκειται για τους όρμους της Κέρβελης, του Ποσειδωνίου και της Ψιλής Αμμου με νερά κρυστάλλινα, θέα στις αντικρινές και πολύ κοντινές μικρασιατικές ακτές και ψαροταβέρνες πάνω στο κύμα.
Η δυτική πλευρά
Φθάνοντας στο Καρλόβασι το βλέμμα πέφτει στα Ταμπάκικα, τα εγκαταλειμμένα, στην πλειονότητά τους, βυρσοδεψεία στην άκρη της πόλης, κομμάτια μιας άλλης εποχής όπου οι μυρωδιές από τα σολοδέρματα γέμιζαν τις συνοικίες, τα Καρλοβάσια στη γλώσσα των ντόπιων. Το τοπίο εδώ συνθέτουν σπίτια νεοκλασικά των αρχών του αιώνα, εργαστήρια αγγειοπλαστικής, καρνάγια, εκκλησίες πετρόκτιστες με γαλάζιους τρούλους, αλλά και πεύκα και ελιές στην παλιά γειτονιά, στις πλαγιές του λόφου.
Για κολύμπι προσφέρεται η παραλία Ποτάμι στα δυτικά της πόλης με άγρια ομορφιά και ένα ιδιότυπο εκκλησάκι, αυτό του Αγίου Νικολάου, ιδανικό για περισυλλογή (ενδείκνυται η ώρα του ηλιοβασιλέματος). Οι λάτρεις της πεζοπορίας μπορούν να ακολουθήσουν το μονοπάτι μετά το Ποτάμι, που οδηγεί σε δύο κόλπους παρθένους. Πρόκειται για το Μεγάλο και το Μικρό Σεϊτάνι, που αποτελεί μάλιστα και καταφύγιο για τη φώκια monachus monachus. Στην ίδια περιοχή και συγκεκριμένα λίγο πριν από την παραλία Ποτάμι ένας χωματόδρομος οδηγεί στην παλιά εκκλησίτσα της Μεταμόρφωσης και στους καταρράκτες. Οι δύο μικρές λίμνες που σχηματίζουν είναι κατάλληλες ακόμη και για κολύμπι.
Διασχίζοντας το εσωτερικό του νησιού μπορείτε να φθάσετε στον Μαραθόκαμπο, ένα χωριό παραδοσιακό, από τα μεγαλύτερα της Σάμου. Βουτήξτε στις δύο κοντινές παραλίες, τα Βοτσαλάκια και τον Λιμνιώνα, και αν έχετε το κουράγιο ανεβείτε στη σπηλιά του Πυθαγόρα δυσπρόσιτη ακόμη και σήμερα και στα ασκηταριά του Κέρκη, όπου σύμφωνα με την παράδοση μόναζαν κάποτε δεκάδες ασκητές. Με ορμητήριο το ορεινό χωριό των Κοσμαδαίων μπορείτε να φθάσετε ως τη σπηλιά με την εκκλησία της Σαραντασκαλιώτισσας. Εντυπωσιακό, τόσο για τη διάβαση του ομώνυμου φαραγγιού όσο και για τους σταλαγμίτες και τους σταλακτίτες του, είναι και το σπήλαιο του Κακοπέρατου. Ανάλογο ορμητήριο για τα ασκηταριά του Κέρκη αποτελεί και το παλιό χωριό της Καλλιθέας, από την άλλη πλευρά του βουνού. Το Λαογραφικό Μουσείο
Το Πνευματικό Ιδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» εγκαινίασε πρόσφατα στο Πυθαγόρειο το λαογραφικό μουσείο του νησιού. Στόχος του, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ιδρύματος κ. Τηλαύγη Δημητρίου, «η παρουσίαση προς το κοινό των Σαμίων αλλά και όσους αγαπούν και ενδιαφέρονται για τη Σάμο όλων εκείνων των στοιχείων που συνέθεσαν στο παρελθόν την παραδοσιακή ζωή των προγόνων μας». Πυρήνας τόσο του μουσείου όσο και του ιδρύματος το πολύπλευρο έργο του Νικολάου Δημητρίου, του δασκάλου που αφιέρωσε τη ζωή του στη συγκέντρωση και στην ταξινόμηση υλικού από την προπολεμική κυρίως Σάμο, με βασικό σημείο αναφοράς την επτάτομη εργασία του «Λαογραφικά της Σάμου», κεντρικό έργο της νεότερης σαμιακής λαογραφίας.
Το μουσείο, που χρηματοδοτήθηκε από την Ξενοδοχειακή και Τουριστική Αιγαίου ΑΕ και στεγάζεται στο χωριό του ξενοδοχειακού συγκροτήματος «Δόρυσσα», παρουσιάζει σε ενιαίο χώρο, κατάλληλα διαμορφωμένο σύμφωνα με τις οδηγίες ειδικών επιστημόνων, διάφορες θεματικές ενότητες από την καθημερινή ζωή των κατοίκων του νησιού πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ιδιαίτερα γοητευτικό και λειτουργικό το μονοκάμαρο, πρόγονος του αστικού σπιτιού, εξοπλισμένο με τα απολύτως απαραίτητα, που «συμπύκνωνε» ως τα τέλη του περασμένου αιώνα τη ζωή της σαμιώτικης οικογένειας.
Από τις καινοτομίες του Λαογραφικού Μουσείου Σάμου τα επτά ανεξάρτητα εργαστήρια στον περιβάλλοντα χώρο, που αποδίδουν όσο γίνεται πιστότερα τον χώρο και τις συνθήκες εργασίας αντιπροσωπευτικών επαγγελμάτων του νησιού, όπως ο σιδεράς και ο αγγειοπλάστης, που τείνουν σήμερα προς εξαφάνιση.
Τι να δοκιμάσετε
Το ντόπιο κρασί, φημισμένο για το άρωμα και το χρώμα του.
Τη «γιορτή», παραδοσιακό φαγητό με κρέας βρασμένο και χοντραλεσμένο σιτάρι που σερβίρεται στα πανηγύρια αφού ευλογηθεί πρώτα από τον παπά.
Πού να μείνετε
Πυθαγόρειο. Στην κεντρική ξενοδοχειακή μονάδα του υπερσύγχρονου «Δόρυσσα» ή στο εντυπωσιακό χωριό του συγκροτήματος, που συγκεντρώνει όλους τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς της Σάμου αλλά και τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα μιας κοινότητας, από την πλατεία με την εκκλησία και το καφενείο ως τον παραδοσιακό φούρνο και τα εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας και κεραμικής (τηλ. 0273 61360).
Καρλόβασι. Στο γραφικό «Ανέμα», στην παραλία της πόλης (τηλ. 0273 35101).
Πώς θα πάτε
Ακτοπλοϊκώς: τόσο το Καρλόβασι όσο και η Σάμος συνδέονται καθημερινά με τον Πειραιά. Διάρκεια ταξιδιού: 12-13 ώρες.
Αεροπορικώς: με το αεροδρόμιο της Σάμου υπάρχει καθημερινή σύνδεση. Διάρκεια πτήσης: 45 λεπτά περίπου.
