Το Σάββατο 12 Ιουλίου είχα τη χαρά να ταξιδέψω στην Κρύα Βρύση της Βόρειας Εύβοιας για να παρακολουθήσω την περιπατητική παράσταση Στη Γη των Κρίνων – ένα συγκινητικό επιστέγασμα του προγράμματος Μέλισμα των εκπαιδευτικών και κοινωνικών δράσεων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Το Μέλισμα ξεκίνησε το 2022, όταν το Υπουργείο Πολιτισμού ανέθεσε στη Λυρική να συνεισφέρει μέσω της τέχνης και της δημιουργίας στην επούλωση του συλλογικού τραύματος που προκάλεσαν στην Εύβοια οι καταστροφικές πυρκαγιές του 2021.
Στη φετινή δεύτερη φάση του, το πρόγραμμα Μέλισμα εστίασε στη μελέτη και την ανάδειξη των τοπικών παραδόσεων, της ιστορίας και των πολιτισμικών ταυτοτήτων της περιοχής. Αυτό που παρακολουθήσαμε στην Κρύα Βρύση εκείνο το απόγευμα ξεπέρασε την έννοια της παράστασης. Ηταν μια βαθιά βιωματική εμπειρία με την ενεργή εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας, τη συμμετοχή περισσότερων από 100 ερμηνευτών, συμπεριλαμβανομένων της Παιδικής Χορωδίας Κρύας Βρύσης και ενός εξαίρετου μουσικού συνόλου.
Αν και αρκετές μέρες έχουν περάσει, αυτό που έχει μείνει ισχυρό μέσα στο μυαλό και την καρδιά μου είναι η πεποίθηση ότι η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει τόσο ως πράξη μνήμης και ενσυναίσθησης, όσο και ως μια δύναμη ανασυγκρότησης της τοπικής κοινωνίας, με στόχο τη δημιουργία σταθερών σχέσεων και χώρων συνάντησης.
Συμμετέχοντας με όλες τις αισθήσεις μου σε αυτή τη διαδρομή της «γης των κρίνων» περπάτησα σχεδόν υπνωτισμένος στη διαδρομή των έξι επιλεγμένων σταθμών μέσα στη φύση του νησιού. Κάθε στάση ήταν ένα τελετουργικό σημείο που εστίαζε στη ζωντανή εικόνα της παράδοσης, της ιστορίας και των βιωμάτων του τόπου.
Ξεκινώντας από την πλατεία, η πομπή προχώρησε μέσα σε μια ατμόσφαιρα υποβλητική. Σε ένα από τα πιο συγκλονιστικά σημεία της διαδρομής, το γαλανό της θάλασσας συναντούσε εντυπωσιακά το γκρι των βράχων και το καφέ της γης, μια εικόνα αρχέγονη, σαν να ανέσυρε από τη μνήμη του τόπου κάτι που προϋπήρχε της ανθρώπινης παρουσίας. Από εκεί, η πορεία, μας οδήγησε στον κάμπο. Και εκεί, ανάμεσα σε αργαλειούς που ηχούσαν σαν κρουστά όργανα και σε διάλογο με την Παιδική Χορωδία και τους ήχους των μουσικών, η ατμόσφαιρα έγινε μυστηριακή.
Οταν ο ήλιος άρχισε να δύει, στήθηκε για λίγο ένα πανηγύρι. Και μέσα σε αυτή την εορταστική εικόνα, οι έφηβοι πήραν τον λόγο: με απλές, αλλά ουσιαστικές λέξεις, πρόβαλαν ερωτήματα υπαρξιακά και οικολογικά. Η σιωπηλή πομπή ολοκληρώθηκε στην παραλία επισφραγίζοντας μία βαθιά συνάντηση με τον τόπο. Και μια υπόσχεση: οι φωνές των εφήβων να αφήνουν ανοιχτό το παράθυρο ελπίδας για το μέλλον.
Ηταν μια σπάνια στιγμή που κανείς βιώνει ελάχιστες φορές στη ζωή του. Με αναφορά στα Πολύτοπα του Ιάννη Ξενάκη, εκατοντάδες θεατές συμμετείχαν ευλαβικά με τη σιωπή να επικρατεί όχι επιβεβλημένα, αλλά φυσικά, ως μια ανάγκη των ανθρώπων να αφουγκραστούν, να νιώσουν και να κατανοήσουν. Η παράσταση Στη Γη των Κρίνων δεν θα είχε το ίδιο αποτύπωμα χωρίς την εξαιρετικά εύστοχη καλλιτεχνική πρόταση που τη διέτρεξε.
Η σκηνοθεσία της Αννας Τζάκου, με την καθοριστική συμβολή της καλλιτεχνικής ομάδας (Σταμάτης Πασόπουλος, Μαρία-Ολγα Αθηναίου, Αννα Χουσιάδα, Μάριος Χατζηπροκοπίου), κατάφερε να κάνει τη θεατρική πράξη μέρος της εσωτερικότητας του φυσικού περιβάλλοντος, ως ζωντανού φορέα μνήμης. Θα ήθελα να επισημάνω την εξαιρετική μουσική σύνθεση του Σταμάτη Πασόπουλου, η οποία ενσωματώθηκε οργανικά στο δρώμενο.
Με ιδιαίτερη εφευρετικότητα και βάθος, ο συνθέτης συνδύασε το φυσικό ηχοτοπίο, τις φωνές των εφήβων, τον ρυθμό των αργαλειών, τον ήχο των κουδουνιών, το μουσικό σύνολο και την Παιδική Χορωδία της Κρύας Βρύσης, δημιουργώντας μια πολυεπίπεδη ακουστική εμπειρία, με εξαιρετικό ηχητικό σχεδιασμό.
Από την πρώτη στιγμή που ξεκινήσαμε αυτή τη σπουδαία αποστολή, πιστέψαμε ότι η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης ίασης, σύνδεσης και επανεκκίνησης. Το Μέλισμα αποτελεί ζωντανή απόδειξη πως η τέχνη μπορεί – και πρέπει – να είναι εργαλείο όχι μόνο πολιτισμικής έκφρασης, αλλά και ανασυγκρότησης της κοινωνίας, μέσα από τον διάλογο, τη συμμετοχή και την καλλιτεχνική δημιουργία.
Ο κοινωνικός αντίκτυπος τέτοιων δράσεων δεν είναι αφηρημένος ή θεωρητικός. Αντίθετα είναι μετρήσιμος και πραγματικός. Είναι κάτι που βλέπουμε, που βιώνουμε, που αποτυπώνεται στα πρόσωπα των συμμετεχόντων, στις σχέσεις που δημιουργούνται, στις κοινότητες που ενεργοποιούνται και στους δεσμούς που μένουν ζωντανοί και μετά το τέλος της δράσης.
Η περίπτωση της Βόρειας Εύβοιας, μιας κοινότητας που δοκιμάστηκε σκληρά, είναι ενδεικτική: η τέχνη εδώ δεν προσέφερε μόνο ανακούφιση, αλλά και έναν χώρο σύνδεσης, συμμετοχής και έκφρασης. Είναι αυτή η διαδικασία που ενσαρκώνει και την ουσία της εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής: μια εξωστρέφεια σταθερή και συνειδητή, που δεν εξαντλείται στα όρια των πόλεων, αλλά φτάνει έως και τις πιο απομακρυσμένες κοινότητες με σεβασμό και διάθεση ουσιαστικής συνάντησης.
Η διαρκής και καθοριστική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού σε αυτή την κοινή προσπάθεια μας επιτρέπει να εξελισσόμαστε, έχοντας ως όραμα μια τέχνη βαθιά συνδεδεμένη με την κοινωνία και ένα πολιτιστικό έργο που δεν παράγει μόνο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, αλλά αφήνει και ουσιαστικό κοινωνικό αποτύπωμα.
Με βαθιά ευγνωμοσύνη και συγκίνηση, κρατώ αυτή την εμπειρία όχι μόνο ως ανάμνηση, αλλά και ως δέσμευση να συνεχίσουμε να ακούμε, να συνδεόμαστε και να δημιουργούμε. Θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στην Υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, για τη σταθερή και ουσιαστική στήριξή της στο έργο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Η πίστη της στο έργο μας είναι καταλυτική και μας δίνει τη δύναμη να συνεχίζουμε.
Ο κ. Γιώργος Κουμεντάκης είναι καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
