Τουλάχιστον 8,5 χιλιάδες νέες περιπτώσεις καρκίνου το χρόνο μπορούμε να αποφύγουμε στην Ελλάδα, εάν εφαρμόσουμε τις συστάσεις που περιέχονται στο φιλόδοξο «Ευρωπαϊκό Σχέδιο Καταπολέμησης του Καρκίνου» το οποίο παρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2021.

Η λογική του σχεδίου βασίζεται στην μείωση των παραγόντων εκείνων που αυξάνουν τα περιστατικά καρκίνου όπως οι διατροφικές συνήθεις και το κάπνισμα. Η εκτίμηση αυτή περιλαμβάνεται σε πρόσφατη ανάλυση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανασυγκρότησης (ΟΟΣΑ) με τίτλο, «Η επίδραση του Ευρωπαϊκού Κώδικα Κατά του Καρκίνου στην υγεία, την οικονομία και την κοινωνία».

Σύμφωνα με την ανάλυση, ο καρκίνος αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα και ταχύτερα αναπτυσσόμενα βάρη για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Κάθε λεπτό, τέσσερις άνθρωποι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Νορβηγία και την Ισλανδία (27 + 2 χώρες), μαθαίνουν ότι πάσχουν από καρκίνο· μια διάγνωση που δεν αλλάζει μόνο τη ζωή των ίδιων και των οικογενειών τους, αλλά επηρεάζει τα συστήματα υγείας, τις οικονομίες και τη συνολική λειτουργία των κοινωνιών.

Σύμφωνα με πρόσφατη κοινή έκθεση του ΟΟΣΑ και του Διεθνούς Οργανισμού Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το συνολικό κόστος της νόσου για τα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας αγγίζει τα 97 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, ενώ η απώλεια παραγωγικότητας υπολογίζεται στα 50 δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο.

Με τη γήρανση του πληθυσμού και το ολοένα αυξανόμενο κόστος των νέων, προηγμένων θεραπειών, το οικονομικό βάρος αναμένεται να διογκωθεί ακόμη περισσότερο τις επόμενες δεκαετίες. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η Ευρώπη στρέφει το βλέμμα της σε ένα εργαλείο που μπορεί να ανατρέψει την πορεία της νόσου: την πρόληψη.

Πρόληψη: το πιο ισχυρό «όπλο» της Ευρώπης

Το 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το φιλόδοξο «Ευρωπαϊκό Σχέδιο Καταπολέμησης του Καρκίνου», θέτοντας την πρόληψη στο επίκεντρο. Η λογική είναι απλή: έως και το 40% των περιστατικών καρκίνου στην Ευρώπη συνδέονται με τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου — το κάπνισμα, την επιβλαβή χρήση αλκοόλ, την παχυσαρκία, τη χαμηλή σωματική δραστηριότητα, την κακή διατροφή και την ατμοσφαιρική ρύπανση. Επομένως, η μείωση των παραγόντων αυτών μπορεί να σώσει εκατοντάδες χιλιάδες ζωές τον χρόνο.

Σε αυτό το πλαίσιο, δημοσιεύτηκε η 5η έκδοση του Ευρωπαϊκού Κώδικα Κατά του Καρκίνου (ECAC-5), ένα σύνολο 14 βασικών συστάσεων για τους πολίτες με στόχο τη δημιουργία περιβαλλόντων που διευκολύνουν τις υγιείς επιλογές. Τις 14 κατανοητές συστάσεις μπορούν να ακολουθήσουν όλοι χωρίς ειδικές γνώσεις ή συμβουλές.

Ο Κώδικας εστιάζει σε βασικούς παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο, όπως είναι το κάπνισμα, η παχυσαρκία, οι ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες, το αλκοόλ, η έκθεση στον ήλιο, η ατμοσφαιρική ρύπανση και οι παράγοντες κινδύνου από τους χώρους εργασίας. Επίσης συστήνεται η υλοποιήση προγραμμάτων προληπτικού ελέγχου.

Όσες περισσότερες συστάσεις ακολουθεί κανείς, τόσο χαμηλότερος θα είναι ο κίνδυνος για καρκίνο.

Τι θα συνέβαινε αν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες πετύχαιναν τα καλύτερα επίπεδα πρόληψης;

Η ανάλυση του ΟΟΣΑ διατυπώνει ένα εντυπωσιακό σενάριο: τι θα γινόταν αν όλες οι χώρες της Ευρώπης έφταναν στα καλύτερα επίπεδα απομείωσης των παραγόντων κινδύνου, εάν δηλαδή κάθε χώρα υιοθετούσε τις επιδόσεις των «πρωταθλητών» της πρόληψης — για παράδειγμα τη χαμηλή καθημερινή χρήση καπνού της Σουηδίας ή τα υψηλά επίπεδα σωματικής δραστηριότητας των Κάτω Χωρών.

Τα αποτελέσματα είναι συγκλονιστικά καθώς με βάση το σενάριο αυτό θα είχαμε 300.000 λιγότερες περιπτώσεις καρκίνου κάθε χρόνο και επίσης αντίστοιχο αριθμό λιγότερων θανάτων. Σε αυτά τα νούμερα περιλαμβάνονται το 33% των νέων περιπτώσεων καρκίνου παχέος εντέρου και το 27% καρκίνου πνεύμονα.

Οι αλλαγές στη διατροφή, το κάπνισμα, τη φυσική δραστηριότητα και άλλους παράγοντες θα μείωναν τα περιστατικά όλων των μορφών καρκίνου, με μεγαλύτερη επίδραση στον καρκίνο του παχέος εντέρου και του πνεύμονα. Επίσης οι βελτιώσεις δεν περιορίζονται στον καρκίνο. Θα υπήρχε τεράστια μείωση θανάτων από καρδιαγγειακά νοσήματα, κίρρωση, διαβήτη και χρόνιες πνευμονοπάθειες.

Κατά μέσο όρο, η ευρωπαϊκή κοινωνία θα κέρδιζε πάνω από δύο χρόνια υγιούς ζωής ανά πολίτη, ενώ θα είχαμε και 500.000 λιγότερα περιστατικά κατάθλιψης καθώς η καλή υγεία αντανακλάται και στην ψυχική ευημερία — ένα στοιχείο που συχνά υποτιμάται.

Η Ελλάδα θα ήταν μάλιστα μαζί με την Ισπανία που θα έβλεπε τη μεγαλύτερη διαφορά, ειδικά στον καρκίνο του πνεύμονα, καθώς πρωταγωνιστούμε και σε αρνητικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση καρκίνου όπως η κακή διατροφή και το κάπνισμα.

Εξοικονόμηση Πόρων

Η πρόληψη δεν σώζει μόνο ζωές· εξοικονομεί και χρήματα καθώς θα εξοικονομούσαμε συνολικά στις 27 + 2 χώρες 20 δισ. ευρώ από τις λιγότερες δαπάνες υγείας για καρκίνο κάθε χρόνο και 41 δισ. ευρώ λιγότερες δαπάνες για άλλες χρόνιες ασθένειες. Αυτό σημαίνει ότι τα κράτη θα μπορούσαν να ανακατευθύνουν πόρους σε τομείς όπως η παιδεία, η ψηφιακή μετάβαση ή η στήριξη της πράσινης οικονομίας.

Ωστόσο, το μεγαλύτερο ίσως οικονομικό όφελος προκύπτει από την αγορά εργασίας. Η κακή υγεία δεν προκαλεί επιπτώσεις μόνο σε επίπεδο θνησιμότητας, αλλά και σε επίπεδο παρουσίας και απόδοσης στην εργασία. Η μείωση των παραγόντων κινδύνου θα προσέθετε 2,6 εκατομμύρια ισοδύναμα εργαζομένων πλήρους απασχόλησης, αποφέροντας 110 δισεκατομμύρια ευρώ επιπλέον παραγωγικότητα τον χρόνο.

Η πρόληψη σώζει και το περιβάλλον

Η έκθεση διαφωτίζει και μια λιγότερο συζητημένη πτυχή: τη σχέση διατροφής και περιβάλλοντος. Η μείωση της κατανάλωσης κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος, μαζί με την αύξηση κατανάλωσης φρούτων, λαχανικών και προϊόντων ολικής άλεσης, δεν προστατεύει μόνο από τον καρκίνο.

Μειώνει και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 69 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα. Αυτό αντιστοιχεί στις ετήσιες εκπομπές 16 εκατομμυρίων αυτοκινήτων ή στον συνολικό αριθμό αυτοκινήτων της Σουηδίας, της Αυστρίας και του Βελγίου μαζί.

Τι πρέπει να γίνει τώρα

Όπως αναφέρεται στην ανάλυση του ΟΟΣΑ, ο Κώδικας δεν είναι απλώς ένα ενημερωτικό φυλλάδιο. Είναι ένας πλήρης οδικός χάρτης δράσης και η επιτυχία απαιτεί συντονισμό σε τρία επίπεδα:

Ενημέρωση των πολιτών με αξιόπιστα, απλά και κατανοητά μηνύματα για τον τρόπο ζωής και την υγεία. Ενεργός ρόλος των συστημάτων υγείας, από τους επαγγελματίες υγείας έως τις δημόσιες αρχές.

Δημιουργία υποστηρικτικών περιβαλλόντων, όπου οι υγιεινές επιλογές γίνονται οι εύκολες και διαθέσιμες επιλογές.

Ειδικά για τα παιδιά και τους νέους, οι πολιτικές αυτές είναι κρίσιμες: πρόσβαση σε υγιεινά τρόφιμα στα σχολεία, περιορισμός της προώθησης ανθυγιεινών προϊόντων, ασφαλείς χώροι άθλησης και μετακίνησης, υποστήριξη για διακοπή καπνίσματος.