«Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι ζήτημα πολιτικής βούλησης και δράσης», δήλωσε μεταξύ άλλων η προδρεύουσα του Forum Αρχαίων Πολιτισμών και Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, στην 9η Υπουργική Συνάντηση των κρατών-μελών, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα την Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου.
Οι δύο κεντρικές θεματικές
Η Λίνα Μενδώνη έθεσε τις δύο βασικές θεματικές της Συνάντησης: α) τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στην πολιτιστική κληρονομιά και β) την παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών.
Χαρακτηρίζοντας την κλιματική κρίση «επείγον και πολυδιάστατο ζήτημα», η κ. Μενδώνη υπογράμμισε ότι η προστασία της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς «δεν αποτελεί απλώς τεχνική πρόκληση, αλλά ζήτημα πολιτικής βούλησης, κοινωνικής συμμετοχής και διεθνούς συνεργασίας». Όπως σημείωσε, απαιτείται μετάβαση από την παραδοσιακή λογική της συντήρησης σε μια ευέλικτη και προσαρμοστική διαχείριση με έμφαση στην πρόληψη και την ανθεκτικότητα.
Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη κατά την ομιλία της στο Φόρουμ Αρχαίων Πολιτισμών
Αναφερόμενη στον ρόλο του Φόρουμ, τόνισε ότι μπορεί να λειτουργήσει ως ισχυρή πλατφόρμα ανταλλαγής τεχνογνωσίας, δεδομένων και κοινών δράσεων, επισημαίνοντας πως «η κλιματική κρίση αναδιαμορφώνει τον κόσμο που κληρονομήσαμε και η δική μας αντίδραση θα διαμορφώσει εκείνον που θα παραδώσουμε στις επόμενες γενιές».
Παράνομη διακίνηση και νέες τεχνολογίες
Σε ό,τι αφορά την παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών, η Υπουργός Πολιτισμού έκανε λόγο για «παγκόσμια μάστιγα», άμεσα συνδεδεμένη με την τρομοκρατία και το διεθνές οργανωμένο έγκλημα. Τόνισε ότι, παρά την ενίσχυση των εθνικών νομικών πλαισίων και τις διεθνείς συμβάσεις, το πρόβλημα παραμένει, καθιστώντας αναγκαίες νέες πρωτοβουλίες και ισχυρότερη διακρατική συνεργασία.
Η Λίνα Μενδώνη με τον Υπουργό Πολιτισμού της Ιταλίας Alessandro Giuli
Ιδιαίτερη αναφορά έκανε και στα πλαστά αντικείμενα, τα οποία «αλλοιώνουν την πολιτιστική κληρονομιά και παραπλανούν το κοινό», ενώ ανέδειξε τις δυνατότητες που προσφέρουν τα σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία και η Τεχνητή Νοημοσύνη στον εντοπισμό και την πρόληψη της παράνομης διακίνησης. Στο πλαίσιο αυτό, πρότεινε την εξέταση ενός κοινού κώδικα αρχών για την έρευνα προέλευσης των συλλογών, σε συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς.
Διεύρυνση του Φόρουμ και μήνυμα για τα Γλυπτά του Παρθενώνα
Αναφερόμενη στη διεύρυνση του Φόρουμ, η κ. Μενδώνη σημείωσε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία έχει δηλώσει εγγράφως την πρόθεσή της να ενταχθεί ως πλήρες μέλος, τονίζοντας ότι το Φόρουμ «δεν πρέπει να λειτουργεί ως κλειστό κλαμπ», αλλά να παραμένει ανοικτό σε χώρες με μακρά και πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Ιδιαίτερη μνεία έκανε και στη συμμετοχή της Ινδίας για πρώτη φορά, επισημαίνοντας ότι ένα Φόρουμ Αρχαίων Πολιτισμών χωρίς την Ινδία «δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρες».
Κλείνοντας την ομιλία της, η Υπουργός Πολιτισμού αναφέρθηκε στο ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα, επισημαίνοντας την «παραφωνία» της παρουσίας γύψινων αντιγράφων στη θέση των αυθεντικών, τα οποία βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Όπως υπογράμμισε, η ζωφόρος του Παρθενώνα αποτελεί σύμβολο της αθηναϊκής δημοκρατίας και των αξιών της ειρήνης και της δημιουργίας, αξίες που «δικαιούται να δει στην ολότητά της η ανθρωπότητα», εκφράζοντας την ελπίδα για τη στήριξη όλων ώστε να αποκατασταθεί αυτή η αδικία στο προσεχές μέλλον.
Οικογενειακή φωτογραφία-Forum Αρχαίων Πολιτισμών, Αθήνα 2025
Παρεμβάσεις ΥΠΕΞ και Υφυπουργού Εξωτερικών
Στην παρέμβασή του, ο Υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης επαναβεβαίωσε τη δέσμευση των κρατών-μελών για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, υπογραμμίζοντας τη σημασία της σε μια εποχή γεωπολιτικού κατακερματισμού. Επικαλέστηκε τη Διακήρυξη του Ερεβάν της 8ης Υπουργικής Συνόδου, τονίζοντας ότι η καταστροφή πολιτιστικής περιουσίας οποιουδήποτε λαού συνιστά απώλεια για ολόκληρη την ανθρωπότητα, και κάλεσε τους συμμετέχοντες να αντλήσουν έμπνευση από τα επιτεύγματα των αρχαίων πολιτισμών για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων.
9η Υπουργική Συνάντηση του Φόρουμ Αρχαίων Πολιτισμών, στην Αθήνα
Η συμπροεδρεύουσα του Φόρουμ, Υφυπουργός Εξωτερικών και πρέσβης Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, ανέδειξε τον ρόλο του διαπολιτισμικού διαλόγου και της βιωσιμότητας, σημειώνοντας ότι η πολιτιστική κληρονομιά πρέπει να ενταχθεί στον πυρήνα της ατζέντας για το μέλλον, με ενεργή συμμετοχή της νεολαίας και των τοπικών κοινωνιών.
Διακήρυξη των Αθηνών και επόμενη Προεδρία
Στη διακήρυξη των Αθηνών τα κράτη-μέλη του Forum αναγνωρίζουν τη σημασία της διεθνούς συνεργασίας, των νέων και αναδυόμενων τεχνολογιών, της ευαισθητοποίησης του κοινού και ενός ισχυρού νομικού πλαισίου για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και, ιδίως, για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών, με στόχο την επιστροφή και την αποκατάστασή τους στη χώρα προέλευσής τους, σύμφωνα με τη Σύμβαση της UNESCO του 1970 για τα Μέσα Απαγόρευσης και Πρόληψης της Παράνομης Εισαγωγής, Εξαγωγής και Μεταβίβασης της Κυριότητας Πολιτιστικών Αγαθών.
Συμφωνήθηκε επίσης να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ των μελών του Φόρουμ Αρχαίων Πολιτισμών στους προαναφερθέντες τομείς, συμπεριλαμβανομένης της εξέτασης της προστιθέμενης αξίας της σύνταξης ενός πολυμερούς κειμένου, ενδεχομένως με τη μορφή μνημονίου ή δήλωσης αρχών, με στόχο να συμπληρώσει, και όχι να αντικαταστήσει, τα υφιστάμενα κανονιστικά μέσα της UNESCO.
Επισημαίνεται βεβαίως το ζήτημα των πλαστών αρχαιοτήτων, οι οποίες παραποιούν την πολιτιστική κληρονομιά, υπονομεύουν την αξία των αυθεντικών αντικειμένων και συντηρούν παράνομες αγορές που συχνά συνδέονται με διακρατικά εγκληματικά δίκτυα. Ακόμη ενισχύεται η διμερής και πολυμερής συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφοριών για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης, μεταξύ άλλων με την INTERPOL, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τελωνείων (WCO) και το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC).
Αναγνωρίζεται παράλληλα η ανάγκη θέσπισης ενός κοινού κώδικα αρχών για την έρευνα προέλευσης που θα εφαρμόζεται σε αντικείμενα των συλλογών μουσείων και πολιτιστικών ιδρυμάτων, διασφαλίζοντας ότι ο κώδικας αυτός θα βασίζεται στα πρότυπα της UNESCO, του ICOM, του ICCROM και του UNIDROIT και θα σέβεται τις εθνικές νομοθεσίες και την κυριαρχική εξουσία των κρατών.
Στις εργασίες έλαβαν μέρος, μεταξύ άλλων, ο Υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας Sun Yeli, ο Υπουργός Πολιτισμού της Ιταλικής Δημοκρατίας Alessandro Giuli, ο Υπουργός Τουρισμού και Αρχαιοτήτων της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου Sherif Fathy, ο Υπουργός Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Τουρισμού και Χειροτεχνίας του Ιράν Salehi Amiri Seyed Reza, ο Υπουργός Πολιτισμού, Τουρισμού και Αρχαιοτήτων του Ιράκ Ahmed Fakkak Al Badrani, η Υφυπουργός Πολιτισμού της Κυπριακής Δημοκρατίας Λίνα Κασσιανίδου, ο Υφυπουργός Εξωτερικών της Αρμενίας Davit Karapetyan, ο Γενικός Διευθυντής Πολιτιστικών Υποθέσεων του ΥΠΕΞ του Περού Carlos German Augusto Amezaga Rodriguez, καθώς και η Πρέσβης της Βολιβίας στην Αγία Έδρα, με παράλληλη διαπίστευση στην Ελλάδα, Teresa Susana Subieta. Το Μεξικό και η Ινδία συμμετείχαν μέσω των πρέσβεών τους στην Αθήνα.
Οι Υπουργοί και οι επικεφαλής των αντιπροσωπειών εξήραν την άρτια διοργάνωση της Ελληνικής Προεδρίας, ενώ η Σύνοδος ολοκληρώθηκε με την ομόφωνη υιοθέτηση της Διακήρυξης των Αθηνών. Στο πλαίσιο αυτό αποφασίστηκε η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας ως πλήρους μέλους του Φόρουμ, καθώς και η συμμετοχή της Ινδίας ως χώρας-παρατηρητή, με προοπτική μελλοντικής πλήρους ένταξης. Την Προεδρία του Φόρουμ για το 2026 αναλαμβάνει η Ιταλική Δημοκρατία.
Μετά την υπογραφή της Διακήρυξης, ακολούθησε ξενάγηση των αντιπροσωπειών στο Μουσείο της Ακρόπολης από τον Γενικό Διευθυντή του, καθηγητή Νικόλαο Σταμπολίδη, καθώς και στον Βράχο της Ακρόπολης από την Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, Δρ Έλενα Κουντούρη.
