Ένα μελίσσι ακούραστο είναι η κοινωνία των μοναχών. Και στην επίπονη αλλά τόσο ουσιαστική διαδικασία της συγκομιδής και της επεξεργασίας της ελιάς, όλοι έχουν το ρόλο τους, διακονούν αρμονικά και με σύστημα, ακούραστοι, δεν αφήνουν το πόστο τους. Άλλοι μαζεύουν τον καρπό, άλλοι τον ξεχωρίζουν και άλλοι τον προωθούν είτε στο ελαιοτριβείο είτε στην επεξεργασία που απαιτείται για να γίνει βρώσιμος.
Φωτό: Γιώργος Αδάμος
Οι ελαιώνες της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου είναι από μόνοι τους ένας ξεχωριστός κόσμος. Ένα κεφάλαιο της ιστορίας και ένα συνοπτικό μάθημα φιλοσοφίας. Υπάρχουν 3.000 υπεραιωνόβιες ελιές, από τις ποικιλίες Χαλκιδικής, αγιορείτικες, γαλατσάνικες, κερασοελιές και θασίτικες, δέντρα που στέκουν ακλόνητα, παράγοντας καρπό κάθε χρονιά, μαθαίνοντάς μας να αντέχουμε τις δοκιμασίες, να παραμένουμε προσηλωμένοι στο στόχο μας.
Φωτό: Γιώργος Αδάμος
Υπάρχουν, όμως, και νεότερες ελιές, σε διάφορες ποικιλίες, όπως οι αθηνολιές και οι τσουνάτες, οι μαυροελιές Μεσσηνίας, οι Ατσιχόλου και οι Αμφίσσης, άλλες κατάλληλες για επιτραπέζιες, άλλες που συλλέγονται νωρίς νωρίς για διάφορους επιστημονικούς σκοπούς και άλλες που ωριμάζουν με τους ρυθμούς τους για να προσφέρουν το πολύτιμο αγνό ελαιόλαδο. Από τον Σεπτέμβριο έως τα τέλη Νοεμβρίου, η μονή αφοσιώνεται στην ελιά και κάθε μέρα έχει μόχθο και ομορφιά, εργασία που αποδίδει καρπούς ευλογημένους.
Οι επιτραπέζιες γίνονται άλλες τσακιστές και άλλες σχιστές ή και ολόκληρες. Φροντίζονται, μπαίνουν στα βαρέλια με αλάτι και λεμόνι, παίρνουν το χρόνο τους για να αναδείξουν την αληθινή τους γεύση. Οι θρούμπες κλείνονται σε τσουβάλια με αλάτι για τέσσερις μήνες, ενώ άλλες σε βαρέλια που κάθε εβδομάδα πρέπει να κουδουκλίζονται από τους μοναχούς, που κυλούν πέρα-δώθε τα σακιά, εξυπηρετώντας το πάστωμά τους.
Φωτό: Γιώργος Αδάμος
Το ελαιόλαδο της μονής είναι βιολογικό, με πλούσια γεύση και ιδανική οξύτητα. Φέρει στη σύνθεσή του όχι μόνο τα πολύτιμα συστατικά της ελιάς, αλλά και όλη την τεχνογνωσία που έχει αναπτυχθεί μέσα στους αιώνες στη μονή. Και, φυσικά, είναι ένα αγαθό που έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην καθημερινότητα των μοναχών. Η πρώτη βασική του αποστολή είναι η συμμετοχή του στην τελετουργική ζωή της Εκκλησίας. Ελαιόλαδο έχουμε στο Άγιο Βάπτισμα, στο Άγιο Μύρο αλλά και στο Άγιο Ευχέλαιο. Επίσης, το ελαιόλαδο κρατά ακοίμητα διακόσια καντήλια της Μονής Βατοπαιδίου. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, ότι ανέκαθεν υπήρχε ελαιοτριβείο που εξυπηρετούσε τις ανάγκες του μοναστηριού.
Φωτό: Γιώργος Αδάμος
Ένα πανέμορφο πετρόκτιστο κτίσμα με νερόμυλο και μυλόπετρες, που μάλιστα λειτουργούσε ακόμα και όταν δημιουργήθηκε το σύγχρονο ελαιοτριβείο, ψυχρής έκθλιψης, το 2000. Τώρα, φυσικά, υπάρχουν υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις και παράλληλα λειτουργούν εμφιαλωτήριο και συσκευαστήριο για να μπορεί το ελαιόλαδο να πωλείται και να προσφέρει έσοδα, απαραίτητα για τη συντήρηση της μονής. Κατά βάση, όμως, το ελαιόλαδο καλύπτει τις ανάγκες των μοναχών και των χιλιάδων επισκεπτών και αποστέλλεται ως ευλογία σε άλλες μονές. Η περιεκτικότητά του σε θρεπτικά και πολύτιμα συστατικά είναι εντυπωσιακά μεγάλη. Κάθε ποικιλία, ακολουθώντας τις μακραίωνες καλλιεργητικές πρακτικές, αποφέρει καρπούς πραγματικά θεραπευτικούς, συμβάλλοντας στην υγεία και την ευεξία.
Πολύτιμες συνεργασίες
Απόδειξη αυτής της δραστηριότητας είναι και η όμορφη συνεργασία που έχει αναπτύξει η Μονή Βατοπαιδίου με το Τμήμα Φαρμακευτικής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, πάντα με τη σοφή καθοδήγηση και παρότρυνση του γέροντος Εφραίμ και με σκοπό την παραγωγή ελαιολάδου με ακόμα περισσότερες πολυφαινόλες, κάτι που επιτυγχάνεται, κατά κύριο λόγο, με την πρώιμη συγκομιδή των ποικιλιών Ατσιχόλου και αθηνολιάς, οι καρποί των οποίων αποστέλλονται κατευθείαν στο πανεπιστήμιο.
Φωτό: Γιώργος Αδάμος
Μια άλλη δημιουργική συνεργασία έχει ως αποτέλεσμα ένα ευεργετικό συμπλήρωμα διατροφής που ονομάζεται Thousand Olives και αποδεικνύεται πολύτιμος σύμμαχος της υγείας μας. Όπως χαρακτηριστικά μας είπαν οι μοναχοί, δύο κουταλιές από το μοναδικό αυτό αγουρέλαιο ή δύο κάψουλες Thousand Olives τονώνουν τον οργανισμό μας και ενισχύουν το ανοσοποιητικό μας.
Αποκτώντας την τεχνογνωσία
Στη μονή, οι γνώσεις για την καλλιέργεια της γης διαφυλάσσονται και μεταδίδονται με αφοσίωση και αγάπη ανά τους αιώνες. Οι μοναχοί, όμως, αποκτούν και εξειδικευμένες γνώσεις από ειδικούς επιστήμονες που καλούνται να προσφέρουν εκπαίδευση σε διάφορους τομείς.
Φωτό: Γιώργος Αδάμος
Έτσι, άλλοι γνωρίζουν τα μυστικά της κάθε παραγωγής και άλλοι είναι σημαντικοί στη λειτουργία των μηχανημάτων του ελαιοτριβείου. Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη, είναι όλα μελετημένα προσεκτικά και πραγματοποιούνται με σοφία και σεβασμό στο περιβάλλον. Ένας τόπος τόσο όμορφος, ευαίσθητος και πολύτιμος χρειάζεται βαθιά φροντίδα. Οι αγροτικές δουλειές δεν σταματούν ποτέ.
Ένας επίγειος παράδεισος
Δεν υπάρχει φρούτο που να μην καλλιεργείται στη Μονή Βατοπαιδίου. Είναι εύφορος τόπος όπου μπορούν να αναπτυχθούν όλα τα δέντρα. Υπάρχουν εσπεριδοειδή, μηλιές, αχλαδιές και ροδιές, κερασιές και ροδακινιές, ακτινίδια, λωτοί και μούσμουλα, σύκα και ό,τι άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί. Ανάλογα με την εποχή, γίνονται και οι συγκομιδές. Πλούσιοι είναι και οι μπαξέδες της, όπου μεγαλώνουν τα λαχανικά ανάλογα με την εποχή τους. Αν σκεφτούμε ότι καθημερινά επισκέπτονται τη μονή περισσότεροι από 120 προσκυνητές και συνυπολογίσουμε τους μοναχούς της, θα καταλάβουμε πόσο μεγάλες είναι οι διατροφικές ανάγκες, αλλά και πόσο υπέροχα φροντίζεται η γη για να μπορεί να τρέφει με επάρκεια όποιον χρειάζεται ένα πιάτο φαγητό.
Φωτό: Γιώργος Αδάμος
Υπέροχα είναι και τα βότανα του τόπου. Έχουν καταμετρηθεί τουλάχιστον 23 είδη – ρίγανη και φασκόμηλο, λουίζα και σιδηρίτης, μελισσόχορτο και θυμάρι και πόσα ακόμα, βαθιά αρωματικά, όλα βιολογικά. Συλλέγονται και αποξηραίνονται, για να χρησιμοποιηθούν άλλα στη μαγειρική, άλλα ως ροφήματα και άλλα για να γίνουν εκχυλίσματα που συμμετέχουν σε αρωματικά έλαια και στην παρασκευή σαπουνιών.
Η ασκητική ζωή των μοναχών
Οι Ακολουθίες στη μονή ξεκινούν στις 4 το ξημέρωμα με Όρθρο και Θεία Λειτουργία που ολοκληρώνεται στις 8 το πρωί. Τότε παρατίθεται το κυρίως γεύμα και όχι το πρωινό, όπως θα νόμιζε κάποιος. Ανάλογα με τη μέρα, οι μοναχοί θα έχουν στο τραπέζι κάποιο από τα αλάδωτα φαγητά, όπως φασολάδα ή φακές, ταχινοπατάτες και ελιές, ή κάποιο λαδερό, όπως το μπριάμ, το ρυζάκι με τα θαλασσινά, τα φασολάκια ή ακόμα και το ψάρι.
Φωτό: Γιώργος Αδάμος
Το μεσημέρι υπάρχει για κέρασμα ένα φρούτο, ενώ στις 4 και μισή το απόγευμα ξεκινά ο Εσπερινός, που κρατά μία ώρα. Μετά σερβίρεται το δείπνο, που είναι παρόμοιο με το πρωινό γεύμα. Η Δευτέρα, η Τετάρτη και η Παρασκευή είναι πάντα αλάδωτες, ενώ τη Μεγάλη Σαρακοστή επιτρέπεται το λάδι μόνο όταν υπάρχει κατάλυση οίνου και ελαίου. Όπως εύστοχα μας είπαν οι πατέρες, αν προσέξουμε τις ώρες που απολαμβάνουν τα γεύματά τους, θα καταλάβουμε πως η διατροφή που συστήνεται ως «διαλειμματική» θα μπορούσε κάλλιστα να λέγεται «καλογερική νηστεία».
Φωτό: Γιώργος Αδάμος
Από όλα τα είδη διατροφής που υπάρχουν στο μοναστηριακό τραπέζι, μόνο τα τυροκομικά έρχονται απέξω, αφού τα μόνα θηλαστικά που υπάρχουν στο Άγιο Όρος είναι μουλάρια και άγρια ζώα και οι μοναχοί δεν τρώνε κρέας. Κάποιοι από αυτούς ωστόσο βγαίνουν στο πέλαγος και ψαρεύουν, μία φορά την εβδομάδα, τα δώρα της θάλασσας για τα γεύματά τους.
Το προζυμένιο ψωμί
Εκτός από το ελαιόλαδο, σημαντικό τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στο τελετουργικό της Εκκλησίας είναι και το ψωμί. Στη μονή υπάρχουν τριάντα παρεκκλήσια, τα οποία λειτουργούν εκ περιτροπής, και καθημερινά γίνονται δώδεκα λειτουργίες.
Φωτό: Γιώργος Αδάμος
Οι ζυγιές, τα διπλά ψωμάκια της Θείας Κοινωνίας, με τη μία σφραγίδα τους να είναι αφιερωμένη στον Ιησού Χριστό και την άλλη στην Παναγία και στο Τάγμα Αγγέλων, ζυμώνονται μία φορά την εβδομάδα, ενώ τα ψωμιά για την καθημερινή κατανάλωση ζυμώνονται δύο ακόμα μέρες ώστε να υπάρχει επάρκεια. Η κουζίνα είναι ένας τόπος με συνεχή εργασία. Οκτώ μοναχοί διακονούν σε μόνιμη βάση, ενώ συχνά, μετά την απογευματινή τράπεζα, γίνεται η «παγκοινιά», δηλαδή μαζεύονται πολλοί πατέρες και βοηθούν όλοι στην προετοιμασία των γευμάτων.
Ένας τόπος γεμάτος ευλογία
Η προστατευμένη περιοχή Natura του Αγίου Όρους, που έχει ανακηρυχθεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO, είναι προφυλαγμένη από τη ρύπανση και τις ανθρώπινες παρεμβάσεις για περισσότερα από χίλια χρόνια.
Φωτό: Γιώργος Αδάμος
Αυτό αρκεί για να καταλάβουμε γιατί η Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, όπως και όλη η Χερσόνησος του Άθω, χαρακτηρίζεται για το οικοσύστημά της, προσφέροντας ιδανικό περιβάλλον για να αναπτυχθούν περισσότερα από 1.470 είδη φυτών. Οι μοναχοί, εκτός από την αφοσίωσή τους στον Κύριο, επιτελούν σημαντικό έργο στην προστασία του περιβάλλοντος και στη διατήρηση όλης αυτής της ζωής που απολαμβάνει κάθε επισκέπτης. Η ύπαρξη ενός ιερού τόπου που μπορεί να εμπνέει για πολλούς διαφορετικούς λόγους είναι πολύτιμη για κάθε κοινωνία. Τα λιομαζώματα της μονής ήταν μια αφορμή για να έρθουμε κοντά σε έναν ασκητικό τρόπο ζωής και μια τέλεια δομημένη κοινωνία που παράγει καρπούς οι οποίοι είναι σημαντικοί για όλους. Αυτό ήταν το καλύτερο μάθημα.
Το κείμενο γράφτηκε βάσει περιγραφών των εμπειριών των συνεργατών μας που επισκέφθηκαν ως προσκυνητές τη Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου.
