Από τη σκηνή του Αρχαίου Θεάτρου της Επιδαύρου έχουν περάσει οι σημαντικότεροι ηθοποιοί και δημιουργοί του ελληνικού και παγκόσμιου πολιτισμού, γνωρίζοντας στιγμές αποθέωσης, συγκίνησης και βαθιάς ερμηνευτικής αλήθειας.
Στα 70 χρόνια του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, δεν είναι λίγες όμως οι φορές που ο ιερός αυτός τόπος, ως άλλος ένας καθρέφτης της κοινωνίας μας, μετατράπηκε σε πεδίο συγκρούσεων, φραστικών επιθέσεων, ηχηρών διαφωνιών και αποχωρήσεων.
Από το μακρινό 1982, μέχρι τους περσινούς «Σφήκες» της Έλενας Κιτσοπούλου, ιδού οι …. στιγμές που η Επίδαυρος δίχασε θεατρόφιλο κοινό και κριτικούς και δίκασε ηθοποιούς και σκηνοθέτες για τολμηρές και παράτολμες επιλογές τους.
Πόσο γυμνό αντέχει το «κοίλον»;
Την αρχή έκανε ο Ανδρέας Βουτσινάς το 1982 με την «Ελένη» του Ευριπίδη και τη σκηνοθετική του επιλογή να παρουσιάσει τη «Θεονόη» (Λυδία Φωτοπούλου) γυμνόστηθη, κρατώντας μαστίγιο, πλαισιωμένη από άλλες, επίσης ημίγυμνες γυναίκες. Οι αντιδράσεις του κοινού έντονες, οι οποίες εντάθηκαν περισσότερο όταν ο σκηνοθέτης βγήκε για την τελική υπόκλιση κρατώντας στην αγκαλιά του το σκυλάκι του.
Η Λυδία Φωτοπούλου ως «Θεονόη» στην Επίδαυρο το 1982.
Δύο χρόνια αργότερα, στην «Άλκηστη» σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά και πρωταγωνίστρια την Φιλαρέτη Κομνηνού, η ερωτική σκηνή στην διάρκεια ενός χορικού -και το εν μέρει ακάλυπτο κομμάτι του στήθους της ηθοποιού από τον Χορό που συμμετείχε-, οδήγησε στην αντίδραση της Άννας Συνοδινού, η οποία άρχισε να φωνάζει «Αίσχος βέβηλοι!», και στη συνέχεια αποχώρησε από το θέατρο.
Αρκετοί την ακολούθησαν, ενώ η παράσταση διακόπηκε. Μάλιστα υπήρξαν και εκείνοι που έφτασαν στο σημείο, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Χουβαρδά, να κατέβουν στην Ορχήστρα και χειροδικήσουν εναντίον των ηθοποιών.
Η Άννα Συνοδινού έφυγε εξοργισμένη από την «’Αλκηστη» σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, διαμαρτυρόμενη για την ερωτική σκηνή της παράστασης. ΑΠΕ ΜΠΕ/ΑΠΕ ΜΠΕ/ΨΩΜΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ
«Το ΚΘΒΕ, χωρίς αιδώ, υποχρέωσε ηθοποιούς του θιάσου του, σε μία σκηνή εκτός του δράματος, να αναπαραστήσουν μία απροκάλυπτη “ερωτική συνουσία“, μεταβάλλοντας έτσι τον ιερό αρχαιολογικό χώρο του θεάτρου του Πολυκλείτου σε “οίκο ανοχής” […]», έγραψε η αείμνηστη Συνοδινού στην εφημερίδα «Ακρόπολις», συνεχίζοντας την αντιπαράθεση.
Το 1997, ο Μηνάς Χατζησάββας, ως ολόγυμνος Διόνυσος στις «Βάκχες» του Ματία Λάνγκχοφ, κυλιέται, περπατώντας στα τέσσερα, σε λάσπες, αίματα και ανάμεσα σε σφαγμένα ζώα. Επιπλέον αντιδράσεις προκάλεσε και η παρουσία στην Ορχήστρα ενός αλόγου που αφόδευσε επί σκηνής. Το κοινό διχάστηκε και ο σκηνοθέτης συνελήφθη για βεβήλωση του ιερού χώρου.
Ο Ματία Λάνγκχοφ στο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος μετά την δεύτερη σύλληψή του για βεβήλωση του ιερού χώρου της Επιδαύρου.
Αργότερα, ο Μηνάς Χατζησάββας θα πει σε συνέντευξή του: «Ο Ματία Λάνγκχοφ με τις “Βάκχες” στην Επίδαυρο, το 1997, με έκανε να αλλάξω τον τρόπο που σκεφτόμουν θεατρικά. Από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές στην καριέρα μου, όταν έβγαινα γυμνός στα τέσσερα, κάνοντας το ζώο».
«Ήταν δική μου ιδέα (να εμφανιστεί γυμνός). Δεν ακουγόταν τσικ. Ποτέ δεν με γιούχαραν. Για τις αντιδράσεις του κόσμου θα πω ότι δεν μετρούσε τόσο το ότι ήμουν γυμνός – ήταν απόλυτα λειτουργικό – όσο ότι αυτό συνέβαινε σε μια τραγωδία στην Επίδαυρο – το θεώρησαν ύβρη».
Πάντως, το 2007, όταν η νεαρή Στεφανία Γουλιώτη, εμφανίστηκε γυμνή ως «Ηλέκτρα», σε σκηνοθεσία Πέτερ Στάιν, να καθαγιάζεται με φως και νερό, οι κριτικές ήταν διθυραμβικές, με κοινό και κριτικούς να συμφωνούν ότι ταίριαζε απολύτως στο «ιερό» κείμενο.
Η γυμνή Στεφανία Γουλιώτη ως «Ηλέκτρα» αποθεώθηκε το 2007 από κοινό και κριτικούς.
Το κοινό απαιτεί σεβασμό στον χώρο της Επιδαύρου
Η θυμέλη, η ιερή καρδιά της Ορχήστρας, έγινε πεδίο συμβολικής αντιπαράθεσης το 2009, όταν ο Νίκος Καραθάνος ως Ξέρξης πάτησε πάνω της. Οι φωνές «Κατέβα από τον βωμό!» διέκοψαν προσωρινά την παράσταση των «Περσών» του Ντίμιτερ Γκότσεφ.
Παρομοίως, ένα αναμμένο τσιγάρο στην Ορχήστρα το 1989 από την Αννα Μακράκη ως Εξάγγελος, προκάλεσε τέτοια οργή, που η σκηνή κόπηκε την επομένη, παρά που εκείνη τη στιγμή η ηθοποιός κράτησε την ψυχραιμία της και ολοκλήρωσε τη σκηνή.
Ο Κώστας Καζάκος ως Οιδίπους Τύραννός το 1989.
Επρόκειτο για τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία του Γεωργιανού Ρόμπερτ Στούρουα και πρωταγωνιστές την Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Καζάκο. Χρόνια αργότερα, ο Καζάκος δήλωσε ότι οι ηθοποιοί είχαν προειδοποιήσει τον Στούρουα για τις αντιδράσεις, αλλά εκείνος ήταν ανένδοτος να κρατήσει τη σκηνή.
Επίσης, αποκάλυψε ότι η Καρέζη του έλεγε να μη βγει στη σκηνή ο ίδιος μετά το περιστατικό, αλλά εκείνος αποφάσισε ότι με την ερμηνεία του θα άλλαζε το κλίμα στο θέατρο. Σύμφωνα με τον ίδιο, τα κατάφερε.
Πιο ήπια ήταν τα σχόλια για το τσιγάρο της Αφροδίτης (Έλενα Τοπαλίδου) στον «Ιππόλυτο» της Ευαγγελάτου το 2023, δείγμα ίσως μιας κοινωνικής μετατόπισης.
Η «Αφροδίτη» (Έλενα Τοπαλίδου) στον «Ιππόλυτο» της Κατερίνας Ευαγγελάτου το 2023.
Οι πρωταγωνιστές που ξεσήκωσαν αντιδράσεις
Η Αλίκη Βουγιουκλάκη, με τις εμφανίσεις της ως «Λυσιστράτη» και «Αντιγόνη», το 1986 και το 1990 αντίστοιχα, προκάλεσε τέτοιες συζητήσεις που οι συμμετοχές της έχουν μείνει αξέχαστες.
Η «εθνική μας σταρ» λατρεύτηκε από το κοινό της αλλά αμφισβητήθηκε ως ηθοποιός του αρχαίου δράματος.
Ειδικά στην δεύτερη παράσταση, παρόλο που τη σκηνοθεσία είχε αναλάβει ο Μίνος Βολανάκης και η μουσική ανήκε στον Μίκη Θεοδωράκη, οι κριτικοί ήταν αμείλικτοι –ο Θεόδωρος Κρητικός θα γράψει στην «Ελευθεροτυπία» σκληρό κείμενο με τίτλο «Νιάου νιάου η Αντιγονούλα…».
Η Αλίκη Βουγιουκλάκη ως «Αντιγόνη» στην Επίδαυρο.
Είκοσι-τρία χρόνια αργότερα, ένας άλλος λαμπερός σταρ, ο Σάκης Ρουβάς θα διχάσει και πάλι το κοινό της Επιδαύρου. Αυτή τη φορά στον ρόλο του Διονύσου στις «Βάκχες» του Ευριπίδη, σε μια παράσταση με ζωντανή μουσική επί σκηνής, σκηνοθεσία Δημήτρη Λιγνάδη, σκηνικά της Εύας Νάθενα και μουσική επιμέλεια του Μιχάλη Αφολαγιάν.
Ο Σάκης Ρουβάς ως «Διόνυσος» στις «Βάκχες» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Δημήτρη Λιγνάδη.
Η Φένια Αποστόλου το 2023 δέχεται επίθεση από λαϊκιστικά έντυπα λόγω της ταυτότητάς της ως τρανς σεξεργάτριας και η συζήτηση φτάνει μέχρι τη Βουλή. Όμως, η ίδια δεν κρύβεται και υποστηρίζει τη θέση της, ότι η τέχνη υπερβαίνει τις προκαταλήψεις.
Η τρανς σεξεργάτρια, Φένια Αποστόλου εμφανίστηκε στην Επίδαυρο το 2023 και το θέμα έφτασε μέχρι την Βουλή.
Τα «γιουχαΐσματα» που έγραψαν ιστορία
Η Επίδαυρος, με τους δεκάδες χιλιάδες θεατές κάθε χρόνο, δεν είναι ποτέ ουδέτερος τόπος. Το κοινό έχει αποχωρήσει μαζικά, έχει φωνάξει «Αίσχος!», έχει χειροκροτήσει όρθιο και έχει γιουχάρει σκηνοθέτες κατά την υπόκλιση. Όταν αυτοί του κάνουν την χάρη να εμφανιστούν στο τέλος της παράστασης.
Το 2008, η «Μήδεια» του Ευριπίδη με σκηνοθέτη τον Ανατόλι Βασίλιεφ -προσκεκλημένος της πρωταγωνίστριας και τότε καλλιτεχνικής διευθύντριας του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας Λυδία Κονιόρδου-, αποδοκιμάστηκε έντονα από το κοινό.
Όπως έγραψε τότε ο Κοσμάς Βίδος στο «Βήμα»: «…επί περίπου μία ώρα πριν από το τέλος της τεράστιας σε διάρκεια παράστασης το κοινό γελούσε, κορόιδευε και γιουχάριζε όσα διαδραματίζονταν στη σκηνή –αυτό και τις δύο ημέρες– πετώντας ακόμη και κέρματα στους ηθοποιούς».
Η Λυδία Κονιόρδου σήκωσε το βάρος της αποτυχίας της «Μήδειας» το 2008 σε σκηνοθεσία Ανατόλι Βασίλιεφ.
Ο δημοσιογράφος περιγράφει σκηνικά απείρου κάλλους στο Αρχαίο Θέατρο και έναν Βασίλιεφ που άφησε τη Λυδία Κονιόρδου να μόνη της στο τέλος μαζί με τους συνεργάτες της, ενώ εκείνος του κοιτούσε από μακριά: «Γιατί ο Βασίλιεφ δεν βγήκε να υποκλιθεί, χαρίζοντας όλα τα “αίσχος!” και τα “τι μ…ες είναι αυτές;” στους ηθοποιούς του».
Την ίδια χρονιά οι «Βάτρα-Χ», σκηνοθετημένοι από τον Δημήτρη Λιγνάδη, έκαναν 1000-1500 θεατές να αποχωρήσουν πριν το τέλος.
Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, Γιώργος Μαρίνος, Δημήτρης Λιγνάδης, «ΒάτραΧ» 2008.
Το 2016, η «Ορέστεια», η τριλογία του Αισχύλου που ο Γιάννης Χουβαρδά τοποθέτησε χρονικά στην περίοδο του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, έμεινε στην ιστορία για τους καβγάδες που προκάλεσε στα social media.
Το οργισμένο ποστ του Γεράσιμου Γενατά, στο οποίο επιτέθηκε στους συναδέλφους του Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη (Ορέστης) και Νίκο Κουρή (Αγαμέμνονας), έκανε τον Μαρκουλάκη να απαντήσει και αυτός διαδικτυακά: «Οι κάτοχοι της απόλυτης αλήθειας ας υποστείλουν τις σημαίες τους. Το θέατρο είναι ενιαίο και αδιαίρετο. Και προχωρά, όπως όλα στη ζωή, δοκιμάζοντας. Το καλό είναι ότι στις δοκιμές αυτές δεν πεθαίνει κανείς. Αντιθέτως, κάποιες φόρες –σπάνιο, αλλά συμβαίνει– κάποιος μπορεί να αναστηθεί».
Σε «πόλεμο» στα σόσιαλ μίντια κατέληξε η κόντρα του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη (εικονιζόμενος) με τον επικριτή της παράστασης «Ορέστεια» από τον Γεράσιμο Γενατά.
Τέλος, η παράσταση «Σφήκες» της Λένας Κιτσοπούλου, που παρουσιάστηκε το καλοκαίρι του 2023 στο Αρχαίο Θέατρο, δέχθηκε σφοδρή κριτική για την αισθητική και το περιεχόμενό της και ιδιαιτέρως για την έντονη βωμολοχία.
Κυρίως όμως, ξεκίνησε εκ νέου τον διάλογο για το πόσο νεωτερισμό θα πρέπει να επιδέχονται τα αρχαία κείμενα όταν παρουσιάζονται στην Επίδαυρο και αν είναι προτιμότερες οι πιο πιστές τους αποδόσεις.
