Εδώ και χρόνια φανταζόμαστε τους εξωγήινους με μεγάλα κεφάλια, τεράστια μαύρα μάτια, λεπτά σώματα χωρίς τρίχες, χαμηλή ή καθόλου ρινική/στοματική κατασκευή, μία εικόνα που έγινε διάσημη μέσα από αναφορές σε «απαγωγές» από εξωγήινους και από ταινίες επιστημονικής φαντασίας (όπως το Close Encounters of the Third Kind ή το X-Files) ή ως απειλητικές μορφές όπως το Alien του Ridley Scott.

Σε κάθε περίπτωση και ανεξάρτητα από τους φανταζόμασταν, μέχρι και τη δεκαετία του 1960, οι επιστήμονες θεωρούσαν πως εξωγήινη ζωή μπορούσε να υπάρξει μόνο σε συνθήκες ήπιες και φιλικές, παρόμοιες με αυτές που επιτρέπουν την επιβίωση των πολυκύτταρων οργανισμών στη Γη. Νερό, θερμοκρασίες μεταξύ 0⁰ και 40⁰ Κελσίου, ουδέτερο pH, χαμηλή αλατότητα και παρουσία ηλιακής ακτινοβολίας ή αντίστοιχης πηγής ενέργειας θεωρούνταν απαραίτητα στοιχεία για την ύπαρξη ζωής.

Όλα αυτά, όμως, άρχισαν να αλλάζουν όταν ο μικροβιολόγος Τόμας Μπροκ ανακάλυψε στη δεκαετία του 1960 βακτήρια που ζούσαν στις θερμές πηγές του Εθνικού Πάρκου Γέλοουστοουν, όπου η θερμοκρασία ξεπερνά τους 70⁰C. Παρότι η ανακάλυψη αυτή δεν συνδέθηκε άμεσα με την αναζήτηση εξωγήινης ζωής, άνοιξε νέους ορίζοντες στις επιστημονικές αντιλήψεις για το πού και πώς μπορεί να επιβιώνει η ζωή.

Έκτοτε, ανακαλύφθηκαν πληθώρα μικροοργανισμών, γνωστών πλέον ως «ακραιόφιλοι», που ζουν σε περιβάλλοντα εξαιρετικά εχθρικά: μέσα στους πάγους των πόλων, σε τεράστια βάθη ωκεανών με υψηλές πιέσεις, σε σύννεφα, σε λίμνες με υπερβολική αλατότητα όπως η Νεκρά Θάλασσα, σε ποτάμια με υψηλή οξύτητα όπως το Ρίο Τίντο και ακόμη και σε συνθήκες έντονης ραδιενέργειας.

«Εξωγήινοι» κολυμπούν στο στομάχι μας

Από όλες αυτές τις ανακαλύψεις, ίσως η πιο ανατρεπτική να βρίσκεται… μέσα μας. Στη δεκαετία του 1980, οι Αυστραλοί γιατροί Μπάρι Μάρσαλ και Ρόμπιν Γουόρεν μελέτησαν το έλκος του δωδεκαδακτύλου. Μέχρι τότε, η αιτία του αποδιδόταν στο άγχος ή την υπερπαραγωγή γαστρικών υγρών — θεραπείες που αποτύγχαναν συχνά να προσφέρουν μόνιμη λύση.

Ο Γουόρεν, παθολόγος, παρατήρησε βακτήρια σε βιοψίες ασθενών και υποστήριξε ότι ήταν πιθανή αιτία των ελκών. Η πρότασή του αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό, καθώς το κυρίαρχο επιστημονικό δόγμα έλεγε πως κανένας μικροοργανισμός δεν μπορούσε να επιβιώσει στο ιδιαίτερα όξινο περιβάλλον του στομάχου.

Το 1981, ο Γουόρεν συνεργάστηκε με τον Μάρσαλ, ο οποίος δέχτηκε την πρόκληση να αποδείξουν ότι ένα βακτήριο —το Helicobacter pylori— ήταν υπεύθυνο για τις ελκώσεις. Η επιμονή τους οδήγησε στην αναγνώριση: το 2005 τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ιατρικής.

Το H. pylori διαθέτει εντυπωσιακά χαρακτηριστικά: χρησιμοποιεί νηματοειδή «μοτέρ» για να κινηθεί εντός των γαστρικών υγρών, εντοπίζει και διαπερνά το προστατευτικό στρώμα βλέννας του στομάχου και προσκολλάται στα τοιχώματα. Επιπλέον, με την ενζυματική παραγωγή ουρεάσης, διασπά την ουρία σε αμμωνία και CO₂, δημιουργώντας ένα μικροπεριβάλλον με υψηλότερο pH, επιτρέποντάς του να πολλαπλασιαστεί. Τελικά, με την απελευθέρωση τοξινών, καταστρέφει τους ιστούς και προκαλεί τις γνωστές έλκες.

Η ζωή είναι παντού — Ίσως και εκεί που δεν την περιμένουμε

Η ανακάλυψη ότι ένα τόσο ανθεκτικό βακτήριο μπορεί να επιβιώνει και να ευδοκιμεί μέσα στο ανθρώπινο στομάχι —σε απόλυτο σκοτάδι, με οξύτητα που θυμίζει ξίδι και βίαιες κινήσεις πέψης— αποδεικνύει ότι η ζωή βρίσκει τρόπους να επιμένει ακόμα και στα πιο απρόσμενα μέρη.

Η μελέτη των ακραιόφιλων μικροοργανισμών μας γεμίζει ελπίδα ότι, κάπου αλλού στο ηλιακό μας σύστημα —ή ακόμα και σε κάποιον από τους 5.500 γνωστούς εξωπλανήτες— μπορεί να υπάρχουν μορφές ζωής, ακόμη κι αν δεν μοιάζουν με όσα έχουμε φανταστεί μέχρι σήμερα. Οι εξωγήινοι που ονειρευόμαστε μπορεί τελικά να μοιάζουν περισσότερο με το Helicobacter pylori παρά με ανθρωποειδή ή ζωόμορφα όντα.