Οι Ιάπωνες φημίζονται για την αγάπη τους στην τάξη και στον προγραμματισμό. Ετσι λοιπόν στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου τα στελέχη των μεγάλων τραπεζών προγραμμάτιζαν τις καλοκαιρινές αποδράσεις τους όταν έγινε γνωστή η μεγαλύτερη υπόθεση υπεξαίρεσης από διοικητικό στέλεχος χρηματοπιστωτικού οργανισμού στην Ιαπωνία. Δράστης ένας 45χρονος υποδιοικητής υποκαταστήματος τράπεζας, ο οποίος έστησε μια απάτη τύπου πυραμίδας υποσχόμενος υψηλότερες αποδόσεις σε πελάτες που δέχονταν να επενδύσουν χρηματικά ποσά σε προθεσμιακά επενδυτικά προϊόντα. Με τη συγκατάθεση των πελατών, μετέφερε χρηματικά ποσά σε λογαριασμούς που είχε δημιουργήσει και χρησιμοποιούσε για τις ανάγκες της πυραμίδας. Οταν έπρεπε να γίνει κάποια πληρωμή, αυτή καλυπτόταν από κεφάλαια επόμενων «επενδυτών». Το συγκεκριμένο στέλεχος απέσπασε περίπου 10 εκατ. ευρώ. Η απάτη διήρκεσε πέντε χρόνια –και θα συνεχιζόταν αν ένα από τα θύματα δεν απευθυνόταν στην τράπεζα προκειμένου να του καταβληθούν τόκοι.
Η υπόθεση αυτή υπογραμμίζει κάτι το οποίο δεν γίνεται απόλυτα κατανοητό από τα στελέχη των εταιρειών: τους λόγους για τους οποίους διαπράττονται οι απάτες. Προκειμένου να αναλύσουμε τα αίτια των απατών, δεν θα αναφερθούμε στα πρόσφατα και ευρέως γνωστά περιστατικά (πυραμίδα του Madoff, υπόθεση επενδύσεων σε παράγωγα από τον Jerome Kerviel, κ.ά.), ωστόσο επιβάλλεται μια αναδρομή στο παρελθόν, όταν ο εγκληματολόγος Donald E. Cressey ανέπτυξε, τη δεκαετία του 1950, την έννοια του «Τριγώνου της Απάτης».
Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη θεωρία, οι απάτες γίνονται όταν συνυπάρχουν τρεις παράγοντες: το κίνητρο, η ευκαιρία και η εκλογίκευση.
1. Το κίνητρο είναι αυτό το οποίο ωθεί κάποιον να διαπράξει μια απάτη. Ενα κίνητρο θα μπορούσε να είναι, για παράδειγμα, η ανάγκη για επιπλέον χρήματα, λόγω οικονομικού αδιεξόδου.
Στο παράδειγμα της ιαπωνικής τράπεζας, ο δράστης παραδέχθηκε, κατά τη διάρκεια εσωτερικής έρευνας, ότι προχώρησε στην υπεξαίρεση προκειμένου να καλύψει χρέη που είχε δημιουργήσει στοιχηματίζοντας σε ιπποδρομίες.
2. Η ευκαιρία προκύπτει όταν κάποιος αντιλαμβάνεται ότι μπορεί να διαπράξει μια απάτη χωρίς να γίνει αντιληπτός. Ενδεχόμενη χαλαρότητα και απουσία ελέγχου προσφέρουν γόνιμο έδαφος για τη διενέργεια παράνομων πράξεων και την αποφυγή τιμωρίας. Στην περίπτωσή μας, ο δράστης αξιοποίησε την αφέλεια των πελατών της τράπεζας, καθώς και τα υφιστάμενα κενά στο σύστημα εσωτερικού ελέγχου της.
Αξίζει να τονίσουμε τη χρησιμότητα των Εσωτερικών Μηχανισμών Ελέγχου (Internal Controls), αλλά και τη θέσπιση οργανωμένου τμήματος Εσωτερικού Ελέγχου, τα οποία παραδοσιακά, σύμφωνα με την Παγκόσμια Ερευνα της EY για την Απάτη, αποτελούν τα δύο σημαντικότερα μέτρα για την πρόληψή της.
3. Η εκλογίκευση αποτελεί τον καταλύτη του όλου εγχειρήματος. Υπάρχουν παραδείγματα όπου ένας υπάλληλος που ενδεχομένως να μην αμείβεται όσο οι συνάδελφοί του αποφασίζει να «αποκαταστήσει την κατάφωρη αδικία», κλέβοντας πόρους της ίδιας της εταιρείας. Ο δράστης μπορεί να αντιλαμβάνεται ότι η πράξη του είναι ανήθικη, ωστόσο αποφασίζει να την εκλογικεύσει και να τη δικαιολογήσει.
Η συνύπαρξη των τριών αυτών παραγόντων μπορεί να οδηγήσει κάποιον στο να ξεπεράσει τα όρια.
Ωστόσο είναι εφικτό να επιτευχθεί μείωση των πιθανοτήτων εκδήλωσης των φαινομένων απάτης. H υιοθέτηση της κατάλληλης εταιρικής κουλτούρας, η οποία θα επηρεάζει άμεσα τα κίνητρα του δυνητικού δράστη και θα τον αποτρέπει από το να ενεργήσει, σε συνδυασμό με τον περιορισμό των ευκαιριών εκδήλωσης απάτης, θεωρείται ο αποτελεσματικότερος τρόπος πρόληψής της.
Ο κ. Γιάννης Δρακούλης είναι επικεφαλής του Τμήματος Διερεύνησης Οικονομικής Απάτης και Εταιρικών Αντιδικιών της ΕΥ Ελλάδας.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
