Σέιμους Χίνι
Σέιμους Χίνι.
Νομπέλ Λογοτεχνίας 1995.
Θα θυμάστε, φαντάζομαι. Είναι ο άνθρωπος τον οποίον η αναγγελία της απονομής του βραβείου Νομπέλ τον έκανε πρώτο θέμα σε όλα τα δελτία ειδήσεων του κόσμου. Οχι γιατί ζούμε στην εποχή όπου το βραβείο Νομπέλ είναι πρώτη είδηση στα δελτία, ειδικώς της χώρας μας, αλλά επειδή είχαν περάσει ήδη τρεις ημέρες και κανένα μέσο μαζικής ενημέρωσης, ελληνικό και ξένο, δεν είχε καταφέρει να τον εντοπίσει. Το μόνο που γνωρίζαμε ήταν ότι βρισκόταν για διακοπές κάπου στην Ελλάδα. Ηταν Παρασκευή βράδυ, όταν ένας γνωστός του κ. Ψυχάρη επικοινώνησε μαζί του και του είπε ότι ο άνθρωπος που αναζητούν οι πάντες μένει στο ξενοδοχείο του, στην Πύλο, και την επομένη το πρωί θα έφευγε! Ταξίδευα όλο το βράδυ και ξημερώματα Σαββάτου έπινα τον καφέ μου στην τραπεζαρία του μικρού παραλιακού ξενοδοχείου στην Πύλο! Γύρω στις 8 το πρωί ο κύριος Χίνι μετά της συζύγου του και ενός φιλικού ζευγαριού, που έκαναν μαζί διακοπές, τον κύριο και την κυρία Χατζή, ανέβηκαν στη βεράντα της τραπεζαρίας για να πάρουν πρωινό. Επιστράτευσα όση αγένεια δεν με διακρίνει και πλησίασα το τραπέζι τους. Με τη βοήθεια του κ. Χατζή, φημισμένου έλληνα γλύπτη στις ΗΠΑ, όπως έμαθα αργότερα, ο κύριος Χίνι δέχθηκε να μας παραχωρήσει την πρώτη μετά την αναγγελία της βράβευσής του συνέντευξη, που δημοσιεύθηκε προς έκπληξη όλων στο φύλλο του «Βήματος» της Κυριακής εκείνης. Από τότε δεν είχαμε ξαναμιλήσει, αν και την εγκάρδια χειραψία αποχαιρετισμού είχε συνοδεύσει και μια δέσμευση – υπόσχεση ότι σύντομα θα τα λέγαμε και από κοντά, στη χώρα του, έχοντας στη διάθεσή μας πολύ περισσότερο χρόνο. Ο φωτογράφος μας δεν του έστειλε ποτέ τις φωτογραφίες που είχαμε βγάλει όλοι μαζί και στο δημοσιευμένο κείμενο της συνέντευξης εκείνης υπήρχαν ορισμένα λάθη ακριβολογίας, λόγω του ελάχιστου χρόνου που είχαμε στη διάθεσή μας. Πριν από λίγες ημέρες επικοινωνήσαμε με τον μεγάλο ιρλανδό ποιητή ξανά, τηλεφωνικώς. Ο χρόνος ήταν πάλι λίγος, αλλά νομίζω ότι ήταν αρκετός για να αποσπάσουμε μερικές φράσεις σπάνιες από το στόμα του ποιητή και την παράκληση να χρησιμοποιήσουμε γραπτές σημειώσεις του πάνω σε ερωτήματα που του θέσαμε για να αποφύγουμε τις παρανοήσεις της προηγούμενης φοράς. Σήμερα λοιπόν σας παρουσιάζουμε τον μεγάλο ποιητή Σέιμους Χίνι, ο οποίος χθες και προχθές βρισκόταν στη χώρα μας, καλεσμένος των εκδόσεων Καστανιώτη, για την παρουσίαση του βιβλίου του «Τα ποιήματα του βάλτου». Την επιλογή των ποιημάτων που περιλαμβάνονται στην ελληνική αυτή έκδοση αλλά και την υπέροχη μετάφραση έκανε η ελληνίδα ποιήτρια και φίλη του συγγραφέα κυρία Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ.
Σέιμους Χίνι, λοιπόν. Ενας κύριος ευγενής, που πλησιάζει τα 60 χρόνια ζωής, ενώ παραμένει το πρώτο παιδί μιας οικογένειας αγροτικής και καθολικής. Γεννήθηκε στην κομητεία του Ντέρι, στη Βόρεια Ιρλανδία, σπούδασε στο St. Colump’s College του Ντέρι και στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο του Μπέλφαστ. Από το 1982 διδάσκει στο Χάρβαρντ των ΗΠΑ και διαμένει πια μονίμως στην Ιρλανδία με τη γυναίκα του και τα παιδιά του.
Σέιμους Χίνι. Ενας άνθρωπος ο οποίος μετά από το βραβείο Νομπέλ παραμένει ίδιος, πράγμα δύσκολο για πολλούς ανθρώπους στην εποχή μας που έρχονται σε επαφή με τη φήμη!
Σέιμους Χίνι. Είναι εξαιρετικός προσκεκλημένος στις σελίδες του «άλλου Βήματος» σήμερα. Απολαύστε τον!
ΤΗΛΕΦΩΝΗΜΑ ΠΡΩΤΟ
(Δευτέρα πρωί στις 10.10, ώρα Ελλάδας. Σχηματίζω τον αριθμό του τηλεφώνου του σπιτιού του κ. Χίνι. Το ραντεβού μας είναι στις 10.00 ακριβώς. Εχω καθυστερήσει λίγο, όπως πάντα. Μια γυναικεία φωνή στην άλλη άκρη της γραμμής).
«Παρακαλώ;».
Τον κύριο Χίνι θα ήθελα.
«Περιμένετε ένα λεπτό;».
Σας ευχαριστώ.
(Καθυστερεί να έρθει στο τηλέφωνο. Μετά από λίγα λεπτά ακούγεται μια βαριά φωνή, που μοιάζει να τον έχουν μόλις ξυπνήσει).
«Παρακαλώ;».
Ο κύριος Χίνι;
«Ναι, ποιος είναι;».
Από την Ελλάδα σας τηλεφωνώ. Εχουμε ένα τηλεφωνικό ραντεβού για μια συνέντευξη στις 10 ακριβώς. Με συγχωρείτε για τη μικρή καθυστέρηση. Είμαι ο Θανάσης Λάλας.
«Κάποιο λάθος θα έχει γίνει. Η ώρα είναι 08.10. Είχαμε κανονίσει 10.00 ώρα Ιρλανδίας να μιλήσουμε».
Σας ζητώ συγγνώμη για την ενόχληση. Εγινε κάποια παρανόηση.
«Δεν πειράζει. Αν θέλετε, δοκιμάστε ξανά σε δύο ώρες!».
Σας ξύπνησα;
«Δεν έχει σημασία. Δοκιμάστε αργότερα».
ΤΗΛΕΦΩΝΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ
(Μετά από δύο ώρες σχηματίζω πάλι τον αριθμό. Τώρα η απάντηση είναι άμεση· ούτε μια φορά δεν πρόλαβε να καλέσει το σήμα του τηλεφώνου. Αυτή τη φορά το ακουστικό το σήκωσε ο ίδιος, με φωνή κανονική).
«Παρακαλώ».
Ο κύριος Χίνι;
«Ναι».
Σας τηλεφωνώ από την Αθήνα. Καλή σας μέρα.
«Καλημέρα σας. Πόσο υπολογίζετε ότι θα διαρκέσει η συνέντευξη;».
Οση ώρα έχετε στη διάθεσή σας. (γέλια)
«Καλά, βλέπουμε στην πορεία. Δεν είναι ανάγκη να διαρκέσει πολλή ώρα».
Ας ξεκινήσουμε, όπως είπατε και εσείς, και βλέπουμε.
«Εσείς δεν είστε ο δημοσιογράφος που πήρατε τη συνέντευξη στην Πύλο αμέσως μετά την ανακοίνωση του Νομπέλ;».
Δυστυχώς εγώ. Είχαμε πει να συναντηθούμε στη χώρα σας, αλλά δυστυχώς δεν τα καταφέραμε. Δυστυχώς είμαστε πάλι υπό την πίεση του χρόνου.
«Τότε ο φωτογράφος σας μου είχε υποσχεθεί ότι θα μου έστελνε τις φωτογραφίες, αλλά δεν τις έλαβα ποτέ. Τέλος πάντων, δεν έχει σημασία. Ας ξεκινήσουμε την κουβέντα μας».
Θα τις πάρω και θα σας τις δώσω τώρα που θα έρθετε. Ζητώ συγγνώμη εκ μέρους του.
«Σας ευχαριστώ. Ας ξεκινήσουμε. Η συζήτησή μας μαγνητοφωνείται;».
Βεβαίως.
«Πώς θα την παρουσιάσετε; Θα είναι ένα προφάιλ ή θα έχει τη μορφή ερώτησης – απάντησης; Θα ήθελα να ξέρω τη μορφή της, γιατί από την προηγούμενη φορά θυμάμαι ότι η κουβέντα μαζί σας πλανιέται σε ένα πολύ αφηρημένο επίπεδο που αγγίζει τη φιλοσοφική συζήτηση, γι’ αυτό και θα ήθελα τα λόγια μου να καταγραφούν με απόλυτη ακρίβεια».
Δεν έχω κανένα λόγο να αλλάξω τα λεγόμενά σας. Μπορείτε, αν θέλετε, να δείτε το κείμενο προτού δημοσιευθεί. Ισως πρέπει ορισμένα ερωτήματά μου να έχουν τη γραπτή απάντησή σας για να ακριβολογούμε.
«Θυμάμαι που σας είχα πει τότε στην Πύλο στη μέση της κουβέντας μας: “Είστε πολύ έξυπνος για να κάθεστε και να καταγράφετε τα δικά μου σχόλια”! (γέλια) Δεν αστειευόμουν, το εννοούσα!».
Σας ευχαριστώ. Να είστε καλά!
Η ΑΓΝΟΙΑ ΚΑΙ Η ΓΝΩΣΗ
Η ποίηση είναι ένας δρόμος που οδηγεί τους ανθρώπους στη γνώση;
«Σταθείτε μια στιγμή, ακόμη δεν αρχίσαμε και θα ήθελα να εξηγηθώ. Πρόκειται για μια συνέντευξη που θα δημοσιευθεί σε εφημερίδα και όχι σε φιλοσοφικό περιοδικό. (γέλια) Δεν μπορούμε να κάνουμε από τηλεφώνου φιλοσοφική συζήτηση».
Μπορώ να μιλάω με έναν από τους μεγαλύτερους ποιητές εν ζωή και να μη ρωτήσω τη σημασία της ποίησης; αν η ποίηση οδηγεί τους ανθρώπους στη γνώση; Αν δεν ρωτήσω αυτά, τι θα ρωτήσω έναν ποιητή;
«Η ποίηση είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους εξελίσσεται η γλώσσα αλλά ταυτόχρονα και η επίγνωση των ανθρώπων».
Είναι ένας τρόπος να ανακαλύψει κανείς την αλήθεια;
«Είναι ένας τρόπος να ανακαλύψεις μια κάποια αλήθεια. Ολοι οι δημιουργοί νομίζω ότι συνωμοτούν για την αποκάλυψη της αλήθειας. Στην ουσία η ποίηση είναι ένα είδος καλλιτεχνικής έκφρασης, είναι μια τέχνη που στηρίζεται στη διανόηση. Αν αντιδρώ λέγοντας ότι συμμετέχω σε μια απλή συνέντευξη για εφημερίδα, είναι γιατί δεν είμαι ικανός να συνοψίσω τη μοίρα της ποίησης μέσα σε μια πρόταση».
Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ
Αλήθεια, πώς καταλήγει ένας άνθρωπος στην εποχή μας να γίνει ποιητής; Μπορεί για σας να είναι κάτι αυτονόητο, αλλά για όλους εμάς ο ποιητής είναι σαν κάτι ξωτικό και απόμακρο στην εποχή όπου ζούμε.
«Για μένα απλώς το μόνο που χρειάζεται στην εποχή μας για να γίνει ποιητής κάποιος είναι να εκτιμά την αξία της ποίησης και να έχει όρεξη να γράφει στίχους. Καλώς ή κακώς, η ποίηση είναι μια αποστολή αυτοεπιβαλλόμενη· μια αποστολή που επιβάλλει ο ίδιος ο ποιητής στον εαυτό του!». (γέλια)
Πώς εξηγείται ένα παιδί που γεννιέται σε ένα αγροτικό περιβάλλον, στην κομητεία του Ντέρι, στη Βόρεια Ιρλανδία, να γίνεται ποιητής;
«Δεν παίζει κανένα ρόλο η κοινωνιολογική προέλευση. Οπως σας είπα και πριν, σημασία έχει η σωστή εκτίμηση της ποίησης. Η κουλτούρα του τόπου όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα εκτιμά την ποίηση και την τέχνη γενικότερα. Ετσι θεωρούσα πάντα ότι η ποίηση είναι ένα πολύ σπουδαίο κατόρθωμα του ανθρώπινου είδους. Πάντα, από παιδί, μου προκαλούσε δέος η ποίηση. Αυτό φτάνει για να πολλαπλασιάσει τις πιθανότητες σε ένα παιδί να γίνει ποιητής! Πιστεύω ότι η υψηλή εκτίμηση της τέχνης είναι το ζητούμενο!».
Η ΠΟΙΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ;
Η ποίηση είναι επάγγελμα για σας; Δηλαδή απαντάτε «ποιητής» στην ερώτηση «τι επαγγέλλεσθε»;
«Ποτέ δεν κατάλαβα τους ανθρώπους που αντιλαμβάνονται την ποίηση ως επάγγελμα».
Τι είναι η ποίηση για σας;
«Αποστολή ζωής!».
Για σας υπάρχει διαφορά μεταξύ ποίησης και ποιημάτων;
«Κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχει διαφορά. Οταν μιλάω για την ποίηση, δεν χρησιμοποιώ τη γενική και αφηρημένη έννοια της λέξης. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στην πειθαρχία της γλωσσικής έκφρασης».
Ποια ήταν η πρώτη σας επαφή με την ποίηση;
«Κατ’ αρχάς δεν έγινε ξαφνικά. Η πρώτη μου επαφή ήταν μέρος της καθημερινής ζωής».
Δηλαδή, τι εννοείτε;
«Απαγγέλλαμε ποιήματα στο σχολείο. Αυτή ήταν η πρώτη μου επαφή. Αργότερα, στο πανεπιστήμιο, έγινε μια εμβάθυνση στη σχέση μου με την ποίηση. Ως τότε γνώριζα μόνο λαϊκούς στίχους που ανήκαν και ανήκουν στην υποκουλτούρα. Μέσω της παιδείας γνώρισα και τη μεγάλη παράδοση της κλασικής ποίησης».
ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ
Η ποιητική τέχνη πού νιώθει πιο άνετα, μέσα στην πραγματικότητα ή μέσα στην περιοχή της φαντασίας;
«Δεν νομίζω ότι ισχύει αυτός ο διαχωρισμός. Δεν επιτρέπει αυτόν τον διαχωρισμό η ποίηση από μόνη της».
Ας το πούμε αλλιώς: Ποιο είναι το πιο εύφορο έδαφος για την ποίηση, η πραγματικότητα ή η φαντασία;
«Εγώ θα σας πω ότι η συγκίνηση του ποιητή βλασταίνει, ανθεί εκεί όπου συναντάται ο εσωτερικός του κόσμος με τον εξωτερικό του κόσμο, τον περίγυρό του».
Η ΠΟΙΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΤΑΞΙΔΙ
Τι ήταν η ποίηση για σας τον ίδιο;
«Ταξίδι. Είναι το πιο σημαντικό πράγμα που μου έχει συμβεί στη ζωή μου».
Γιατί;
«Γιατί η ποίηση άλλαξε την ταχύτητα της ψυχής μου, άλλαξε το πεπρωμένο μου».
Μπορούμε να αλλάξουμε το πεπρωμένο μας;
«Ναι, μέσω της ποίησης. Το πεπρωμένο μας αλλάζει όταν αλλάζουμε την ταχύτητα της ζωής μας. Η ποίηση σου ανοίγει μονοπάτια».
Για σας στο ταξίδι τι έχει μεγαλύτερη σημασία: να φθάσουμε στον προορισμό μας ή η διαδρομή και μόνο, η διαδικασία, που λένε;
«Πώς να ξέρεις τον προορισμό σου από πριν; Αλλωστε εκεί βρίσκεται και όλο το νόημα, η συγκίνηση που νιώθεις, το ρίσκο που παίρνεις όταν κάνεις μια επιλογή: στο ότι δεν γνωρίζουμε τον προορισμό μας. Στη ζωή δεν μπορεί να είναι όλα προμελετημένα. Αν δεν ακολουθείς το βασικό σου ένστικτο, σίγουρα θα την πληρώσεις άσχημα κάποια στιγμή και θα υποφέρεις!». (γέλια)
Η ΠΟΙΗΣΗ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
Στον λόγο που εκφωνήσατε στη Σουηδική Ακαδημία την ημέρα της απονομής του βραβείου Νομπέλ αναφέρατε έναν στίχο σας που έλεγε, αν θυμάμαι καλά: «Να περπατάς στον αέρα, κόντρα στη λογική σου». Τελικώς, η ποίηση είναι σε μόνιμη κόντρα με τη λογική;
«Η ποίηση δεν είναι ένα παιχνίδι ενάντια στη λογική. Είναι ένα συμπλήρωμα της λογικής. Σκοπός μου, δηλαδή, με αυτόν τον στίχο δεν είναι να θέσω σε αμφισβήτηση τη λογική. Πιστεύω ότι η ποίηση δημιουργεί μια αίσθηση ελαφρότητας, πλευστότητας. Είναι μια αίσθηση που δεν μπορώ να την εκφράσω εύκολα».
Μπορείτε να εκφράσετε αυτό που θέλετε να πείτε μέσω μιας εικόνας;
«Αν η λογική είναι το στέρεο έδαφος, η ποίηση είναι η εξέδρα εκτοξεύσεως απ’ όπου απογειώνεται κανείς και απομακρύνεται από τη Γη. Αναγνωρίζω στην ποίηση τη δυνατότητα που μου δίνει να περπατώ στο Διάστημα».
Να αεροβατείτε…
«Ναι, η ποίηση μου προσέφερε την πολυτέλεια να αεροβατώ! Στη ζωή είναι απαραίτητη η απογείωση. Για μένα η ποίηση είναι η απογείωση που μου δίνει τη δυνατότητα να αεροβατώ! Ανήκω όμως από την άλλη στη διαλεκτική σχολή. Διαθέτω δηλαδή ταυτοχρόνως με την ποιητική μου φλέβα και μια αντι-ποιητική φλέβα!». (γέλια)
Τι εννοείτε;
«Ταυτοχρόνως έχω μια φυσική προτίμηση στα αποδεδειγμένα γεγονότα».
ΜΙΑ ΒΟΥΤΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Πείτε μου μια παιδική μνήμη σας; Πώς ζήσατε ως παιδί;
«Ημουν το πρώτο παιδί της οικογένειάς μου. Μεγάλωσα στην αγροτική κομητεία του Ντέρι. Ημασταν όλοι στριμωγμένοι σε τρία δωμάτια ενός παραδοσιακού αγροκτήματος με αχυρένια σκεπή. Ζούσαμε ένα είδος ζωής όπως αυτό των ανθρώπων των σπηλαίων, αποκλεισμένοι συναισθηματικά και πνευματικά από τον άλλον κόσμο. Ηταν ένας φυσικός και οικείος τρόπος ζωής, όπου τις νύχτες οι ήχοι από τους στάβλους μπερδεύονταν πίσω από τον τοίχο της κρεβατοκάμαρας με τις ομιλίες των μεγάλων στην κουζίνα, πίσω από τον άλλον τοίχο. Νιώθαμε ό,τι και αν συνέβαινε: τη βροχή στα φύλλα των δέντρων, τα ποντίκια στη σκεπή, το ατμοκίνητο τρένο που αγκομαχούσε πάνω στις ράγες. Νιώθαμε όλα αυτά όμως σαν να ήμασταν μέσα σε χειμερία νάρκη. Κάθε φορά όπου ένα περαστικό τρένο έκανε τη γη να τρέμει, έτρεμε και η επιφάνεια του πόσιμου νερού σε έναν κουβά που βρισκόταν στο πλυσταριό. Ημασταν τόσο ευαίσθητοι και ευάλωτοι σαν το πόσιμο νερό στον κουβά».
Το τρένο ήταν η μόνη σας επαφή με τον έξω κόσμο;
«Και η φωνή ενός εκφωνητή του BBC που ξεπηδούσε συχνά από το απροσδόκητο… Σαν από μηχανής θεός!».
Τι σας άρεσε να ακούτε στο ραδιόφωνο ως παιδί;
«Στην αρχή ακούγαμε τις ειδήσεις. Αργότερα, καθώς περνούσαν τα χρόνια και τα ακούσματα έγιναν πιο εκλεκτικά και επιλεκτικά, σκαρφάλωνα στο μπράτσο του καναπέ, όχι για να ακούω πια ειδήσεις, αλλά για να συγκινηθώ από τον μύθο. Ακουγα μια αστυνομική σειρά για έναν βρετανό πράκτορα με το όνομα Ντικ Μπάρτον».
ΓΕΝΝΗΜΕΝΟΣ ΙΡΛΑΝΔΟΣ
Αν δεν είχατε γεννηθεί σε αυτό το περιβάλλον, πιστεύετε ότι σήμερα ίσως να μη σκεφτόσασταν έτσι;
«Σίγουρος είμαι. Επαιξε μεγάλο ρόλο και παίζει ο τόπος όπου γεννιόμαστε».
Ποια ήταν όλα αυτά τα χρόνια η θέση σας στην πάλη που κάνει ο ιρλανδικός λαός για την ανεξαρτησία του;
«Ο τρόπος που θέτετε την ερώτηση είναι αμφισβητήσιμος: “η πάλη της Ιρλανδίας για την ανεξαρτησία”. Ως Ελληνας θα γνωρίζετε καλά τη σιωπηρή ένταση αυτής της φράσης. Πιστεύω ότι ξεπεράσαμε πια την “πάλη” και έχουμε προχωρήσει στις επιπλοκές της “πάλης”! Δεν είμαι αισιόδοξος για την επίτευξη ενός ενωμένου, ανεξάρτητου ιρλανδικού κράτους, τουλάχιστον στα 25 επόμενα χρόνια. Οι νέες πολιτικές εξελίξεις είναι λίγο πιο αισιόδοξες. Είμαστε μάλλον υποχρεωμένοι να υπομείνουμε για κάποιο διάστημα ακόμη αυτή την κατάσταση, που δεν είναι καθόλου ικανοποιητική».
ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ
Νιώθετε ότι ο πόλεμος είναι ένα διάλειμμα ειρήνης ή το αντίθετο μέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας;
«Δεν θα σας πω… Βρείτε μόνος σας την απάντηση σε αυτό το ερώτημα». (γέλια)
Ξέρω, αλλά φοβάμαι να απαντήσω, γι’ αυτό καλώ εσάς να απαντήσετε.
«Τότε ας ψηφίσουμε όλοι στο ερώτημα αυτό. Να δούμε πόσοι πιστεύουν ότι ο πόλεμος είναι ένα διάλειμμα της ειρήνης και πόσοι ότι η ειρήνη είναι ένα διάλειμμα του πολέμου! Σε δημοκρατία δεν ζούμε; Ας ψηφίσουμε!». (γέλια)
Τι είναι η δημοκρατία για σας;
«Το πολίτευμα που δίνει νόημα στον πολιτισμό. Και το νόημα του πολιτισμού είναι να δημιουργεί ο άνθρωπος τις προϋποθέσεις και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες μπορεί να πιστεύει στην ειρήνη».
Η απόγνωση οδηγεί στον πόλεμο;
«Πιστεύω ότι η απόγνωση είναι δεδομένη. Η πρόκληση της ανθρώπινης ψυχής είναι η μετατροπή αυτής της απόγνωσης».
ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΜΕ ΠΟΝΟ
Κάπου έχω διαβάσει να λέτε: «Για να γεννηθεί το μέλλον θέλει πόνο». Μήπως τελικώς ο πόλεμος είναι ένας τρόπος να γεννηθεί το καινούργιο μέλλον;
«Ο πόλεμος ποτέ δεν ήταν λυτρωτικός. Δεν φέρνει τη λύτρωση· φέρνει πάντα την καταστροφή. Ο μύθος του χριστιανισμού πάνω σε αυτό βασίζεται: πάνω στην ιδέα ότι ο πόνος λυτρώνει τον άνθρωπο! Εγώ πιστεύω το αντίθετο. Πιστεύω ότι ο πόνος υποτιμά τον άνθρωπο. Απόδειξη όλων αυτών που λέω είναι οι λαοί των Βαλκανίων σήμερα. Μετά τον πόλεμο ζουν κάτω από χειρότερες συνθήκες από ό,τι ζούσαν πριν από μια δεκαετία. Ισως κυριαρχεί μια αίσθηση ότι οι άνθρωποι περνούν μέσω του πολέμου μια δοκιμασία αντοχής, μια “δοκιμασία η οποία πετρώνει την καρδιά” τους, όπως είπε κάποτε ο Γέιτς. Δεν ξέρω όμως αν είναι αναγκαίο αυτό!».
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ
Γίνεται μια προσπάθεια στην εποχή μας να εξομοιωθούν τα πάντα· να γίνουμε μέλη μιας παγκόσμιας κουλτούρας εγκαταλείποντας τις διαφορές μας. Αυτό πιστεύετε ότι είναι ένα είδος «ατομικής βόμβας» ενάντια στην ισορροπία της ψυχής μας και του κόσμου μας;
«Οντως υπάρχει κίνδυνος να ομοιογενοποιηθούν τα πράγματα. Αλλά στη σημερινή εποχή πιστεύω, περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο, ότι μέσα σε κάθε εθνική ή τοπική κουλτούρα υπάρχει μια συνειδητοποιημένη αντίδραση στις ομοιογενοποιήσεις τέτοιου είδους! Γι’ αυτό και γινόμαστε μάρτυρες της σκληρής μάχης που δίνεται σε πολλούς πολιτισμούς μεταξύ του εθνικού στοιχείου και του διεθνούς στοιχείου».
Ποιος ο σκοπός της ομοιογενοποίησης και της πάλης όλοι να γίνουμε ένα; Είναι ένα είδος ελέγχου αυτό;
«Απόλυτου ελέγχου».
Πιστεύετε ότι η μάχη αυτή είναι αμφίρροπη ή κλίνει προς μια από τις δύο τάσεις;
«Πιστεύω ότι οι υποστηρικτές της “παγκόσμιας κουλτούρας” έχουν μαζί τους τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και αυτό τους φέρνει σε θέση ισχύος! Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έπαιξαν και παίζουν πολύ βασικό ρόλο στην αλλοτρίωση της ατομικότητας».
Θέλετε να μου πείτε ένα παράδειγμα που παρουσιάζει το μέγεθος αυτής της αλλοτρίωσης;
«Τώρα που σας μιλούσα μου ήρθε στο μυαλό μια φωτογραφία της λεγόμενης φυλής των “λασπανθρώπων” στη Νέα Γουινέα. Αυτοί φορούν κάτι τεράστιες στρογγυλές μάσκες στο κεφάλι τους φτιαγμένες από λάσπη. Η φωτογραφία αυτή έχει τραβηχτεί πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια. Παρουσιάζει τους ιθαγενείς σαν παράδειγμα μιας πρωτόγονης κουλτούρας. Ενα σπάνιο φαινόμενο στη σημερινή εποχή. Πάντα βλέποντας αυτή τη φωτογραφία είχα την υποψία ότι κάτω από τις μάσκες τους όλοι φορούν γουόκμαν. (γέλια) Για μένα αυτή είναι μια συμβολική υποψία που χαρακτηρίζει την εποχή μας».
Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Τελικώς η τηλεόραση έχει τη δυνατότητα να ανατρέψει την πραγματικότητα και να μας μυήσει σε μια κατασκευασμένη πραγματικότητα;
«Η τηλεόραση είναι καταστροφική».
Τι καταστρέφει;
«Η τηλεόραση καταστρέφει τη γλώσσα της αλήθειας και της εμπειρίας. Καταστρέφει τα “αισθητήρια όργανα” της γλώσσας».
Αρα τα μηνύματα είναι απαισιόδοξα.
«Εχω απεριόριστη εμπιστοσύνη στην ανθεκτικότητα της απόλυτης άγνοιας του ανθρώπινου είδους! (γέλια) Πάντως είναι γεγονός ότι η τηλεόραση αλλοιώνει τη γλώσσα, αντικαθιστώντας τη γλώσσα της ατομικής γνώσης και της κληρονομικής σοφίας με τον ιδιωματισμό της γλώσσας του εμπορίου».
Αλήθεια, αν η τηλεόραση είναι τόσο καταστροφική, πώς εξηγείτε την έλξη των ανθρώπων από μια τόσο καταστροφική επιρροή;
«Δεν είναι θέμα έλξης».
Αλλά;
«Ο κόσμος είναι παγιδευμένος. Δεν έχει πού να κρυφτεί. Κάποτε το σπίτι μας ήταν η κρυψώνα μας».
Τώρα μέσα στο σπίτι υπάρχει ο εχθρός, η τηλεόραση. (γέλια) Εχει γίνει συγγενής μας ο εχθρός. Η τηλεόραση έχει πάρει τη θέση που είχε η γιαγιά κάποτε, που έλεγε παραμύθια. Εσείς μεγαλώσατε με παραμύθια;
«Ναι, αλλά όχι ρομαντικά και γραφικά παραμύθια, όπως φαντάζεστε. Η πατρίδα μου δεν κατοικείται από λαϊκούς παραμυθάδες, όπως ήταν στην αρχαιότητα οι παραμυθάδες. Τα παραμύθια στην πατρίδα μου είναι οι προσωπικές ιστορίες. Εγώ μεγάλωσα με προσωπικές ιστορίες που αφορούσαν μύθους και πρόσωπα υπαρκτά του τόπου μας».
Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΗ ΜΟΝΑΞΙΑ
Γυρίζοντας πίσω στη ζωή που ζήσατε, υπάρχει ένα γεγονός που αν δεν είχε συμβεί θα μπορούσατε σήμερα να πείτε ότι όλα θα ήταν ίσως αλλιώτικα;
«Σε ηλικία 12 χρόνων οι γονείς μου με έστειλαν σε οικοτροφείο. Επαθα σοκ, μεγάλο σοκ. Εκεί συστήθηκα στη μοναξιά. Εμαθα τη μοναξιά, κάτι που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή μου!».
Η μοναξιά είναι ο τόπος όπου συναντάει ο άνθρωπος τον εαυτό του;
«Ναι, αλλά πιστεύω ότι ο τόπος αυτός δεν παραμένει ίδιος μια ζωή. Αλλάζει σύμφωνα με την ηλικία και την ψυχολογική διάθεση του ανθρώπου. Η μοναξιά είναι ένα συναίσθημα επιθυμητό για τον μεσήλικο! (γέλια) Μπορεί όμως να είναι πολύ τραυματική εμπειρία για ένα παιδί».
ΤΟ ΝΟΜΠΕΛ ΚΑΙ Η ΖΩΗ
Αν θέλατε να είστε απολύτως ειλικρινής με τον εαυτό σας, τι θα λέγατε: Αλλαξε τη ζωή σας η βράβευση;
«Δεν σας καταλαβαίνω». (γέλια)
Νομίζω ότι με καταλαβαίνετε πολύ καλά.
«Με βοήθησε πολύ το ότι είμαι από τη Βόρεια Ιρλανδία. Κανένα μέρος του κόσμου δεν υπερηφανεύεται περισσότερο για την ετοιμότητά του και τον ρεαλισμό του. Κανένα μέρος στον κόσμο δεν είναι πιο κατάλληλο να επικρίνει κάθε εξωραϊσμό στη ρητορική ή εξωφρενισμό στη φιλοδοξία. Ετσι έχω μεγαλώσει και έχω αναπτύξει ειδικό πετσί προστασίας. Για μας κάθε ιρλανδός πολίτης γεννιέται διάσημος. Επομένως η απονομή του βραβείου δεν επέφερε καμία διαφορά στη ζωή μου! (γέλια) Αλλά, για να είμαι ακόμη πιο ειλικρινής, βάλτε σε παρένθεση όλα αυτά που είπα, γιατί είναι η μισή αλήθεια!». (γέλια)
Η άλλη μισή;
«Δεν έχει σημασία. Το ουσιαστικό είναι ότι το βραβείο Νομπέλ δεν άλλαξε ουσιαστικά τίποτε στη ζωή μου. Εξάλλου η λέξη διασημότητα είναι όρος κατασκευασμένος από την τηλεόραση. Και ας μείνει έξω από την κουβέντα μας!».
Για τους ανθρώπους γύρω μας το ζητούμενο φαίνεται να είναι η επιτυχία, το χρήμα, η δόξα. Για σας ποιο είναι το ζητούμενο;
«Να συνεχίσω να δημιουργώ στίχους που δικαιώνουν την ύπαρξή μου σύμφωνα με τα δικά μου προσωπικά κριτήρια. Και να διατηρώ τον αυτοσεβασμό μου. Πάντα αγωνίζομαι για να ισορροπήσω δύο βασικούς άξονες του χαρακτήρα μου, την ευγένεια και τον σκεπτικισμό. Ελπίζω πως το ότι βραβεύτηκα με Νομπέλ δεν έχει μειώσει διόλου ούτε την ευγένειά μου ούτε τον σκεπτικισμό μου. Και με όλη την ευγένεια και τον σκεπτικισμό που διαθέτω θα ήθελα να σας πω ότι τελείωσε ο χρόνος που είχα στη διάθεσή μου! Αλλωστε, σας βεβαιώ ότι από τότε που πήρα το Νομπέλ δεν έχω διαθέσει ποτέ τόσο χρόνο σε δημοσιογράφο!».
Σας ευχαριστώ. Ελπίζω να μη σας κούρασα και σας διαβεβαιώ ότι ίσως είναι περισσότερο χρήσιμο να μιλούν στην εποχή μας οι ποιητές στις εφημερίδες, γιατί έτσι φτάνει ο λόγος τους στους ανθρώπους, που είναι φυλακισμένοι μπρος στην τηλεόρασή τους.
«Ισως».
